Ο Σαρλ-Μωρίς ντε Ταλεϊράν, πρίγκηπας του Περιγκόρ (Charles Maurice de Talleyrand-Périgord,1754 -1838) και επί αυτοκρατορίας Βοναπάρτη πρίγκιπας του Μπενεβέντο, γνωστός στα ελληνικά ως Ταλεϊράνδος, ήταν Γάλλος επίσκοπος, πολιτικός και διπλωμάτης, που κυριάρχησε στη γαλλική και ευρωπαϊκή πολιτική ζωή για μισό αιώνα.
Εργάστηκε στα υψηλότερα επίπεδα διαδοχικών γαλλικών κυβερνήσεων, ως υπουργός εξωτερικών ή με κάποια άλλη διπλωματική ιδιότητα. Η καριέρα του ξεκίνησε κατά τη βασιλεία του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ και εξελίχθηκε στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης, στην εποχή του Ναπολέοντα, επί Λουδοβίκου ΙΗ΄ και επί Λουδοβίκου Φίλιππου. Το όνομά του έχει γίνει συνώνυμο της πονηρής, κυνικής αλλά και αποτελεσματικής διπλωματίας.
Γεννήθηκε στο Παρίσι, γιος του πρίγκιπα του Περιγκόρ. Λόγω της αναπηρίας στο ένα πόδι του, διφορούμενο εάν την είχε εκ γενετής ή από τραύμα, αποκλείστηκε από τη στρατιωτική καριέρα που θα ακολουθούσε, σύμφωνα με την οικογενειακή παράδοση, και στράφηκε στην εκκλησιαστική σταδιοδρομία. Μετά από θεολογικές σπουδές στη Σορβόνη, χειροτονήθηκε ιερέας. Από το 1780 έως το 1785 διετέλεσε γενικός εκπρόσωπος του κλήρου και εκπροσωπούσε την Καθολική Εκκλησία στο Γαλλικό Στέμμα. Το 1789, στα πρόθυρα της έκρηξης της Επανάστασης, έγινε επίσκοπος της Ωτέν.
Γαλλική επανάσταση
Ο όρκος του Λαφαγιέτ στη γιορτή της Ομοσπονδίας, 1790. Ο Ταλεϊράνδος, επίσκοπος, εμφανίζεται στα δεξιά
Τον Μάιο του 1789 ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ συγκάλεσε στις Βερσαλλίες τη συνέλευση των Γενικών Τάξεων, στην οποία συμμετείχαν αντιπρόσωποι των τριών τάξεων: των ευγενών, του κλήρου και της τρίτης τάξης. Όταν η συνέλευση εξελίχθηκε σε επανάσταση, ο Ταλεϋράνδος, που βρισκόταν εκεί ως αντιπρόσωπος και υπερασπιστής των προνομίων του κλήρου, συντάχθηκε με τους επαναστάτες.
Υποστήριξε σθεναρά τον αντι-κληρικαλισμό των επαναστατών. Αυτός, όπως και ο Μιραμπώ, προωθούσαν την εθνικοποίησηση της εκκλησιαστικής περιουσίας και όταν αυτή ψηφίστηκε, ο Ταλεϋράνδος απέκτησε τη φήμη ενός από τους επαναστατικούς αντιπροσώπους. Επίσης, συμμετείχε στη συγγραφή της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το 1791 ο Πάπας τον αφόρισε.
Το 1791, η γαλλική κυβέρνηση τον έστειλε στη Αγγλία για να εξασφαλίσει την ουδετερότητα της γειτονικής χώρας στον σχεδιαζόμενο συνασπισμό Αυστρίας, Πρωσίας και Αγγλίας εναντίον της Γαλλίας. Αλλά η αποστολή του τελικά απέτυχε λόγω του φόβου των Άγγλων απέναντι στην ακραία τροπή που είχε ήδη πάρει η επανάσταση.
Τον Σεπτέμβριο του 1792, κατάφερε να διαφύγει στην Αγγλία μόλις στις αρχές των εκκαθαρίσεων του Σεπτεμβρίου, κινδυνεύοντας ο ίδιος καθώς ήταν οπαδός της συνταγματικής μοναρχίας. Και έκανε πολύ καλά, γιατί η Συμβατική Εθνοσυνέλευση εξέδωσε ένταλμα για τη σύλληψή του τον Δεκέμβριο, δύο μήνες μετά τη διαφυγή του. Τον Μάρτιο του 1794 αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αγγλία με εντολή απελάσεως, ως ανεπιθύμητος. Στη συνέχεια κατέφυγε στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου παρέμεινε μέχρι την επιστροφή του στη Γαλλία το 1796. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του ασχολήθηκε με κερδοσκοπικές επιχειρήσεις και δημιούργησε περιουσία.
Μετά τη νίκη του Ναπολέοντα εναντίον της Αυστρίας, διαπραγματεύτηκε και επικύρωσε τη συνθήκη του Κάμπο Φόρμιο. Από κοινού με τον Ναπολέοντα πίεσαν το Διευθυντήριο να δεχθεί την εκστρατεία στην Αίγυπτο το 1798, που τελικά κατέληξε σε αποτυχία. Υπήρξε ο υπεύθυνος για τη διακοπή των σχέσεων μεταξύ Γαλλίας και ΗΠΑ λόγω του σκανδάλου που ξέσπασε επειδή είχε απαιτήσει από Αμερικανούς διπλωμάτες μεγάλα ποσά για δωροδοκία, γεγονός που το 1799 τον οδήγησε σε παραίτηση. Εν τω μεταξύ, είχε συγκεντρώσει «τεράστια περιουσία», που είχε τοποθετήσει στο εξωτερικό.
Ναπολέων
Καρικατούρα του 1815, Ο άνθρωπος με τα 6 κεφάλια, σάτιρα του ρόλου του σε 6 διαφορετικά καθεστώτα
Πέντε μήνες μετά από την παραίτησή του, τον Νοέμβριο του 1799, μαζί με τον μικρότερο αδελφό του Ναπολέοντα, Λισιέν Μποναπάρτ, συνέβαλαν στο πραξικόπημα της 18ης Μπριμέρ, με το οποίο ο Ναπολέοντας ανέτρεψε το Διευθυντήριο και εγκαθίδρυσε το καθεστώς της Υπατείας. Ο Ταλεϊράνδος έγινε σύντομα υπουργός Εξωτερικών υπό τον Ναπολέοντα και πρωταρχικό σκοπό του έθεσε την ειρήνευση στην Ευρώπη, γεγονός που πέτυχε μετά από διαπραγματεύσεις με τα εμπόλεμα κράτη. Συνέβαλε στην υλοποίηση των φιλόδοξων σχεδίων του Ναπολέοντα και άσκησε πιέσεις για την υπογραφή του Κονκορδάτου του 1801 ανάμεσα στον Ναπολέοντα και τον Πάπα Ζίο Ζ΄, με το οποίο αποκαταστάθηκε η θρησκευτική ειρήνη. Από τους όρους αυτής της συμφωνίας επωφελήθηκε και ο ίδιος και παντρεύτηκε τη διαζευγμένη ερωμένη του Κατρίν Γκραντ.
Τον Μάιο του 1803, αγόρασε τον πύργο του Βαλενσαί στο κέντρο της Γαλλίας με την προτροπή του Ναπολέοντα, που αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως τόπος φυλάκισης της ισπανικής βασιλικής οικογένειας το 1808-1813, μετά την εισβολή του Ναπολέοντα στην Ισπανία.
Το 1804 θεωρείται ότι συνήργησε σε ένα αποτρόπαιο έγκλημα: τη συκοφάντηση, την απαγωγή από έδαφος άλλου κράτους, την καταδίκη και εκτέλεση του δούκα ντ΄Ανγκιέν, για τον οποίο πίστευαν ότι σχεδίαζε να δολοφονήσει τον Ναπολέοντα.
Όταν ο Ναπολέοντας ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας το 1804, διόρισε τον Ταλεϊράνδο μεγάλο αυλάρχη και αναπληρωτή εκλέκτορα με ετήσιο εισόδημα 300.000 φράγκα, που προστέθηκαν στα 400.000 που έπαιρνε ως υπουργός των Εξωτερικών. Το 1806 του απένειμε τον τίτλο του κληρονομικού πρίγκιπα και δούκα του Μπενεβέντο. Ωστόσο, η επιρροή του στον αυτοκράτορα μειώθηκε καθώς κανείς δεν μπορούσε πλέον να συγκρατήσει την ακόρεστη φιλοδοξία του Ναπολέοντα.
Αλλαγή πλεύσης
Το 1807 ο Ταλεϊράνδος, τρομαγμένος από την καταστροφή που έβλεπε να πλησιάζει, παραιτήθηκε από υπουργός Εξωτερικών, αν και ο αυτοκράτορας τον διατήρησε ως σύμβουλο. Δεν εισακούονταν όμως πλέον οι συμβουλές του και έτσι, παρ’όλες τις αρνητικές εισηγήσεις του (όπως ο ίδιος ισχυρίζεται), ο Ναπολέοντας ενεπλάκη στον Πόλεμο της Ιβηρικής Χερσονήσου που άρχισε το 1808. Τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου συνόδευσε τον Ναπολέοντα στο συνέδριο της Ερφούρτης, όπου ο Ταλεϊράνδος είχε μυστικές συνομιλίες με τον τσάρο Αλέξανδρο και κατόπιν διατήρησε κρυφή αλληλογραφία τόσο με την Ρωσία όσο και με την Αυστρία.
Μετά την παραίτησή του το 1807 από το υπουργείο, άρχισε να δέχεται δωροδοκίες από εχθρικές δυνάμεις (κυρίως την Αυστρία αλλά και τη Ρωσία), για να προδώσει μυστικά του Ναπολέοντα. Αντιτάχθηκε στην περαιτέρω σκληρή μεταχείριση της Αυστρίας το 1809 μετά τον πόλεμο του Πέμπτου Συνασπισμού. Ήταν επίσης αρνητικός στη γαλλική εκστρατεία στη Ρωσία το 1812 και από τότε απομακρύνθηκε οριστικά από τον Αυτοκράτορα, ο οποίος, μετά την καταστροφική υποχώρηση από τη Ρωσία, τον κάλεσε να αναλάβει πάλι τα καθήκοντά του στα τέλη του 1813 αλλά ο Ταλεϋράνδος αρνήθηκε, καθώς ήδη σχεδίαζε την παλινόρθωση των Βουρβόνων.
Όταν οι Σύμμαχοι εισέβαλαν στο Παρίσι το 1814, ο τσάρος φιλοξενήθηκε στο μέγαρο του Ταλεϊράνδου, ο οποίος τον έπεισε ότι η ειρήνη στην Ευρώπη θα εξασφαλίζονταν με την παλινόρθωση των Βουρβόνων, που είχαν ανατραπεί από τη Γαλλική επανάσταση. Μόλις ανέβηκε στο θρόνο ο Λουδοβίκος IH’, τον διόρισε υπουργό Εξωτερικών.
Παλινόρθωση των Βουρβόνων
Ο Ταλεϊράνδος ήταν ο επικεφαλής Γάλλος διαπραγματευτής στο συνέδριο της Βιέννης και, την ίδια χρονιά, υπέγραψε και τη Συνθήκη του Παρισιού. Οφείλεται εν μέρει στις δεξιότητές του ότι οι όροι της συνθήκης ήταν αξιοσημείωτα επιεικείς προς τη Γαλλία. Όταν άνοιξε το συνέδριο, το δικαίωμα λήψης αποφάσεων περιορίστηκε σε τέσσερις χώρες: Αυστρία, Ηνωμένο Βασίλειο, Πρωσία και Ρωσία. Η Γαλλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες κλήθηκαν να παραστούν, αλλά δεν τους επιτράπηκε να επηρεάσουν τη διαδικασία. Χάρη όμως στους επιδέξιους χειρισμούς του Ταλεϊράνδου, που φρόντισε να συνάψει μυστικές συνθήκες με κάποιες από τις τέσσερις αυτές νικήτριες δυνάμεις εναντίον των άλλων, η ηττημένη Γαλλία παρακάθησε τελικά ως ίση ανάμεσά τους. Έτσι πέτυχε τις καλύτερες για αυτήν δυνατές ρυθμίσεις: επέστρεψε στα σύνορα του 1792 χωρίς αποζημιώσεις.
Δημιούργησε όμως έναν σοβαρό κίνδυνο για τη Γαλλία, επιτρέποντας στην Πρωσία να προσαρτήσει το μεγαλύτερο τμήμα της αριστερής όχθης του Ρήνου, κίνδυνος που έγινε ορατός το 1870, το 1914 και το 1939. Ωστόσο, εκείνη τη στιγμή η διπλωματία του θεωρήθηκε επιτυχημένη, καθώς απομάκρυνε την απειλή της διαίρεσης της Γαλλίας από τους νικητές και εμπόδισε την Πρωσία να προσαρτήσει και την Σαξονία.
Ο Ταλεϊράνδος, πίνακας του Πιερ-Πολ Πρυντόν
Κατά τη διάρκεια των Εκατό Ημερών του 1815, όταν ο Ναπολέων δραπέτευσε από τη νήσο Έλβα και επέστρεψε στην εξουσία, αναγκάζοντας τον βασιλιά σε φυγή, ο Ταλεϊράνδος παρέμεινε στη Βιέννη. Μετά την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλώ και την επιστροφή του Λουδοβίκου ΙΗ΄, παρέμεινε υπουργός Εξωτερικών και επί πλέον διορίστηκε πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου. Σ’ αυτό όμως αντέδρασαν βίαια οι ακραίοι βασιλικοί της κυβέρνησης και έτσι αναγκάστηκε να παραιτηθεί.
Για τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια περιορίστηκε στον ρόλο του «παλαιότερου πολιτικού», επικρίνοντας από το περιθώριο. Το πολιτικό του ένστικτο όμως τον οδήγησε το 1829 σε σύμπλευση με τους Φιλελεύθερους, με σκοπό την απομάκρυνση του βασιλιά Κάρολου Ι΄. Με τη βοήθειά του, στον θρόνο ανέβηκε ο Λουδοβίκος Φίλιππος, γιος του δούκα της Ορλεάνης, ο οποίος είχε συνταχθεί με την Επανάσταση, υιοθετώντας μάλιστα το προσωνύμιο Egalité (Ισότης), γεγονός που τελικά δεν τον βοήθησε να αποφύγει τη γκιλοτίνα.
Ωστόσο, όταν ο βασιλιάς Λουδοβίκος Φίλιππος ήρθε στην εξουσία μετά την Ιουλιανή επανάσταση του 1830 και του πρότεινε τη θέση του υπουργού Εξωτερικών, ο Ταλεϊράνδος αρνήθηκε και προτίμησε να γίνει πρεσβευτής στο Λονδίνο, θέση που κατείχε από το 1830 έως το 1834, οπότε παραιτήθηκε έχοντας προηγουμένως διαδραματίσει ζωτικό ρόλο, το 1831, στη δημιουργία του ανεξάρτητου βασιλείου του Βελγίου. Η κορωνίδα της διπλωματικής του ικανότητας ήταν η υπογραφή της συμμαχίας Γαλλίας, Αγγλίας, Ισπανίας και Πορτογαλίας, το 1834.
Πέθανε το 1838, έχοντας συμφιλιωθεί με την Εκκλησία.
Σήμερα, όταν μιλάμε για την τέχνη της διπλωματίας, η φράση «αυτός είναι ένας Ταλεϊράνδος» χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν πολιτικό με μεγάλη επινοητικότητα και τέχνη ανάμικτα με κυνισμό και πονηριά.
