- ΝΙΚΟΣ ΤΣΟΥΛΙΑΣ
Υμνούμε και δοξάζουμε τη γνώση. Γοητευόμαστε από την κατάκτηση της γνώσης και δημιουργούμε ολόκληρους Κόσμους της μάθησης και της εκπαίδευσης για να αναπαραγάγουμε τη γνώση ως το φως που μας φωτίζει νέους πνευματικούς ορίζοντες. Γευόμαστε τους πάντα γλυκείς καρπούς της γνώσης και ηδονιζόμαστε όταν αλλάζουμε επιστημονικό ή φιλοσοφικό «παράδειγμα» αλλά ακόμα και από την πιο απλή επίγνωση των αιτίων, των πραγμάτων και των γεγονότων.
Αλλά δεν υπάρχει μόνο η γνώση. Υπάρχει και η άγνοια, ο τροφοδότης της γνώσης. Ας φανταστούμε έστω υποθετικά το πώς θα ήταν η αίσθησή μας για τον Κόσμο και για τον εαυτό μας, αν είχαμε την απόλυτη γνώση, την τελική και οριστική γνώση. Θα είχε νόημα η ζωή μας χωρίς τα απέραντα πεδία του άγνωστου, χωρίς τις υποσχέσεις και τις προσδοκίες που ενυπάρχουν στης άγνοιας τους χερσότοπους.
Ωστόσο, η σχέση γνώσης και άγνοιας δεν είναι σχέση δύο γειτονικών χωρών, με τη χώρα της γνώσης να μεγαλώνει την έκτασή της διαρκώς σε βάρος της χωροάγνοιας. Η γνώση με την άγνοια δεν είναι πάντα διακριτές μεταξύ τους. Μπορεί να ενυπάρχει άγνοια μέσα στη γνώση και το αντίστροφο. Ακόμα, η γνώση είναι πάντα σχετική, ενώ η άγνοια συνήθως είναι απόλυτη. Η γνώση μπορεί επιπλέον να είναι επιμέρους γνώση και να μετασχηματίζεται διαρκώς προς μια καλύτερη ερμηνεία των πραγμάτων. Μπορεί βέβαια να έχει και πλήρως αναθεωρητικό χαρακτήρα ή να ενθυλακώνει μέσα της πυρήνες άγνοιας που είναι συνεχείς τροφοδότες της γνώσης.
Η σχέση μεταξύ της γνώσης και της άγνοιας είναι πάντα σχέση διαμεσολαβημένη, από τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του. Η ίδια η δόμηση της σκέψης του ανθρώπου είναι πάντα εξελισσόμενη και επηρεάζεται τόσο από το πολιτισμικό συγκείμενο όσο και από το διαρκή μετασχηματισμό της ύλης που ο άνθρωπος ανά πάσα στιγμή διαμορφώνει.
Υπάρχει επομένως διαλεκτική σχέση μεταξύ γνώσης και άγνοιας αλλά και διαλεκτική σχέση μεταξύ γνώσης / άγνοιας αφενός και πολιτισμού αφετέρου. Ο πολιτισμικός σχετικισμός δημιουργεί και ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα. Σχηματίζει μια ισχυρή κρούστα δογμάτων και προκαταλήψεων και αξιών που είναι απόρροια της επιμέρους ματιάς, της σχετικής κουλτούρας κάθε κοινωνίας.
Αυτή η κρούστα είναι η μεγαλύτερη απειλή για τις διεργασίες της έρευνας και της αναζήτησης της γνώσης. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι οι Θετικές Επιστήμες είχαν και έχουν την τρομακτική ανάπτυξή τους κατά τη διάρκεια όλης της μέχρι τώρα νεωτερικής περιόδου, για έναν επιπρόσθετο λόγο, πλην εκείνων των λόγων που σχετίζονταν με τη στέρεα ερευνητική μεθοδολογία τους.
Είχαν καθολικεύσει την αντίληψή τους σε κάθε γωνιά της Γης, είχαν παγκοσμιοποιήσει την ίδια την κουλτούρα τους πολύ πριν επινοηθεί η σημερινή ιδέα της πολιτικής παγκοσμιοποίησης, μόνο που η δική τους παγκοσμιοποίηση επιτάχυνε την συνεργασία λαών και ανθρώπων και δεν βάθυνε τις ανισότητες όπως κάνει και επιδιώκει να κάνει η πολιτική /οικονομική παγκοσμιοποίηση.
Αλλά πού μπορούν να φωλιάζουν τα όνειρά μας; Πού μπορούν να τίθενται τα ερωτήματα για να προαχθεί η νέα γνώση; Για να είμαστε σε θέση να πλέκουμε διαρκώς το νήμα της ερωτηματοθεσίας πρέπει να καλλιεργούμε με συστηματικότητα μια κουλτούρα αμφισβήτησης και δημιουργίας. Κάθε νέα γνώση είναι καλοδεχούμενη αλλά θα είναι γνώση δημιουργική μόνο αν δίνει τη δυνατότητα της διάψευσής της – όπως πολύ σωστά έχει διατυπωθεί από τις σύγχρονες κλασικές πλέον θεωρίες της γνώσης – και αν γίνεται εκτός των άλλων μαγιά για να ζυμωθεί η όλο και πιο νέα γνώση.
Βλέπουμε συχνά μεγάλες κατακτήσεις και διαπιστώσεις της γνώσης παλιότερων εποχών και νιώθουμε μια μεγάλη απορία, είναι δυνατόν να έκαναν τέτοια λάθη; Αυτή η απορία είναι σαφώς η ίδια απορία που θα διατυπωθεί μετά από πολλά ή και από λίγα χρόνια για κάποιες από τις δικές μας σημερινές θεωρήσεις. Γι’ αυτό οφείλουμε να είμαστε πάντα υπερήφανοι αλλά και σεμνοί για την όποια κατάκτηση έχουμε στους διαρκώς ανοιχτούς και διεγερμένους και ασταθείς τόπους της γνώσης.
Θεωρώ ότι ακόμα και αν μπορούσαμε, δεν θα έπρεπε να είχαμε οριστική εικόνα της γνώσης. Μια απώλεια της άγνοιας – από μια οριστική γνώση – θα σήμαινε το πραγματικό τέλος της ιστορίας μας, θα σήμαινε τη χωρίς νόημα εξέλιξη της κοινωνίας μας και του πολιτισμού μας. Και ευτυχώς που η ύλη είναι πάντα και διαρκώς εξελισσόμενη και έτσι εκεί που θα αισθανόμαστε ότι φωτίζουμε πλήρως την ερευνητέα εικόνα, θα ξεπετάγεται μια καινούργια όψη της ύλης.
Κάπως έτσι, και ενώ η Φυσική «ξετρελαμένη» από τη συνεχή θαυματοποιία της προσδοκούσε και προετοιμαζόταν για την Ενιαία Θεωρία – για τη διατύπωση ενός οριστικού και γενικού νόμου -, ανακαλύψαμε τη «σκοτεινή ενέργεια» (dark energy) και τη «σκοτεινή ύλη» (dark matter) και ενδεχομένως και το “σκοτεινό μαγνητισμό” (dark magnetism) – που συναποτελούν και το πολύ μεγαλύτερο μέρος του Σύμπαντος – και έτσι κατανοήσαμε ότι μιλάμε μόνο για το ήδη γνωστό μέρος της ύλης και επομένως έχουμε μια ανατροπή του κλίματος.
Και έτσι θα ξαναρχίσουμε να πετάμε την πέτρα του Σίσυφου ξανά και ξανά, μόνο που για εμάς αυτό δεν είναι μαρτύριο αλλά παιχνίδι ζωής, ίσως και η ίδια η ζωή.
