Ο Χιερόνυμους Κοκ (Hieronymus Cock ή Hieronymus Wellens de Cock (1518 – 3 Οκτωβρίου 1570) ήταν Φλαμανδός ζωγράφος, χαράκτης, εκδότης και διανομέας εκτυπωμένων χαρακτικών των παλαιότερων “Δασκάλων”. Ο Κοκ ήταν ο σημαντικότερος εκδότης χαρακτικών στη βόρεια Ευρώπη της εποχής του και διαδραμάτισε κομβικό ρόλο στον μετασχηματισμό της εκτύπωσης χαρακτικών από δραστηριότητα των μεμονωμένων καλλιτεχνών και τεχνιτών σε βιομηχανία βασισμένη στον καταμερισμό της εργασίας.
Ο Κοκ γεννήθηκε σε οικογένεια καλλιτεχνών. Ο πατέρας του, Γιαν Βέλλενς ντε Κοκ και ο αδελφός του Ματτάις Κοκ ήταν και οι δύο ζωγράφοι και σχεδιαστές. Έγινε δεκτός στη Συντεχνία του Αγίου Λουκά της Αμβέρσας το 1545. Διέμεινε στη Ρώμη κατά την περίοδο 1546 – 1548. Με την επιστροφή του στη Αμβέρσα το 1548, ίδρυσε τον δικό του εκδοτικό οίκο, που ονόμασε Aux quatre vents ή In de Vier Winden (γαλλ. και φλαμ. αντίστοιχα = στους τέσσερις ανέμους). Οι πρώτες του εκτυπώσεις έγιναν το 1548.
Η επιχείρηση του Κοκ διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διάδοση της τέχνης της ιταλικής ύστερης Αναγέννησης στη βόρεια Ευρώπη, καθώς ο Κοκ εξέδιδε χαρακτικά που είχαν φιλοτεχνήσει κορυφαίοι χαράκτες, όπως οι Τζόρτζιο Γκίζι, Ντιρκ Φόλκερτς Κόορνχερτ και Κορνέλις Κορτ βασισμένα σε έργα κορυφαίων Ιταλών ζωγράφων, όπως οι Ραφαήλ, Φραντσέσκο Πριματίτσιο, Άνιολο Μπροντσίνο, Τζούλιο Ρομάνο και Αντρέα ντελ Σάρτο. Ο Ιταλός ιστορικός της αρχιτεκτονικής Βιντσέντσο Σκαμότσι (Vincenzo Scamozzi) αντέγραψε πολλά από τα χαρακτικά που εξέδωσε ο Κοκ το 1551 για το βιβλίο του σχετικά με τη Ρώμη Discorsi sopra L’antichita di Roma (Venice: Ziletti, 1583).
Η πλειονότητα των εκτυπώσεων του Κοκ βασιζόταν σε πίνακες καλλιτεχνών από τις Κάτω Χώρες, όπως οι Φρανς Φλόρις, Πίτερ Μπρίγκελ ο πρεσβύτερος, Λαμπέρ Λομπάρ, Μάαρτεν φαν Χέιμσκερκ και Ιερώνυμος Μπος, καθώς και σχέδια αρχιτεκτονικών διακοσμήσεων των Κορνέλις Φλόρις και Χανς Φρέντεμαν ντε Φρις. Το 1559 εξέδωσε την πρώτη και το 1661 τη δεύτερη σειρά χαρακτικών τοπίων, δημιουργημένων από τον άγνωστο καλλιτέχνη που αναφέρεται ως “Δάσκαλος των μικρών τοπίων”. Οι σειρές αυτές είχαν σχεδιαστεί εκ του φυσικού στην περιοχή της Αμβέρσας και άσκησαν σημαντική επίδραση στην εξέλιξη της ρεαλιστικότητας της φλαμανδικής και ολλανδικής τοπιογραφίας.
Ο Κοκ συνεργάστηκε, επίσης, με τον Ισπανό χαρτογράφο Ντιέγο Γκουτιέρρες (Diego Gutiérrez) για την έκδοση ενός “χάρτη της Αμερικής| του 1562.
Συνεργάστηκε, επίσης, με τον αρχιτέκτονα και σχεδιαστή από την Αμβέρσα Κορνέλις Φλόρις ντε Φριντ (Cornelis Floris de Vriendt) για τις εκδόσεις των σχεδίων του για μνημεία και διακοσμήσεις, με τον τίτλο Veelderley veranderinghe van grotissen ( = πολλές παραλλαγές των παραδόξων), που εκδόθηκε το 1556 και Veelderley niewe inuentien van antycksche sepultueren ( = Τα πολλά νέα σχέδια παλαιών γλυπτών), το οποίο εκδόθηκε το 1557. Τα δύο αυτά βιβλία συνέβαλαν στη διάδοση του αποκαλουμένου “ύφους του Φλόρις” σε ολόκληρη την περιοχή των Κάτω Χωρών.
Ο Ολλανδός εκδότης Φίλιπ Χάλλε εργάστηκε στον εκδοτικό οίκο του Κοκ από το 1557 και τον διαδέχτηκε το 1570.
Pictorum aliquot celebrium Germaniae inferioris effigies
Η Αγία Οικογένεια με τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή. Έργο του Κοκ από πίνακα του Αντρέα ντελ Σάρτο.
Ο Κοκ απεβίωσε το 1570 καταλείποντας τον επιφανέστερο εκδοτικό οίκο στην Ευρώπη βορείως των Άλπεων. Η χήρα του Φόλξκεν Ντίρικξ (Volcxken Diericx) συνέχισε τη λειτουργία του οίκου μέχρι τον θάνατό της το 1601. Το 1572 εξέδωσε ένα βιβλίο του Ντομίνικους Λαμψόνιους με τίτλο Pictorum aliquot celebrium Germaniae inferioris effigies (λατ., = Μορφές μερικών διάσημων ζωγράφων στην κάτω Γερμανία), μια ομάδα από 23 χαρακτικά – πορτρέτα καλλιτεχνών, με μικρούς λατινικούς στίχους κάτω από το καθένα. Ο Χιερόνυμους Κοκ εργαζόταν πάνω σ’ αυτή την έκδοση πριν τον θάνατό του. Η ποιότητα των χαρακτικών ήταν εξαίρετη, καθώς ήταν δημιουργίες μερικών από τους επιφανέστερους χαράκτες της εποχής, όπως οι Γιαν Βίριξ, Άντριεν Κόλλερτ και Κορνέλις Κορτ. Οι καλλιτέχνες που περιλαμβάνονται στο βιβλίο είναι (με τη σειρά εμφάνισής τους σε αυτό): Χούμπερτ βαν Άικ, Γιαν βαν Άικ, Ιερώνυμος Μπος, Ρόχιερ φαν ντερ Βάιντεν, Ντίρικ Μπάουτς, Μπέρναρντ φαν Ορλέι, Γιαν Μαμπούζε, Γιοάχιμ Πατινίρ, Κουέντιν Μασσάις, Λούκας φαν Λέιντεν, Γιαν φαν Άμστελ, Γιόος φαν Κλέφε, Ματτάις Κοκ, Χέρρι μετ ντε Μπλες, Γιαν Κορνέλις Φερμάγιεν, Πίτερ Κούκε φαν Ελστ, Γιαν φαν Σκόρελ, Λαμπέρ Λομπάρ, Πίτερ Μπρίγκελ ο πρεσβύτερος, Βίλλεμ Κέι, Λούκας Χάσσελ, Φρανς Φλόρις και καταλήγει με τον Χιερόνυμους Κοκ. Το βιβλίο περιλαμβάνει και ένα ποίημα του Λαμψόνιους αφιερωμένο στη μνήμη του Χιερόνυμους Κοκ, ενώ επικροτεί την εργασία της χήρας του. Τα πορτρέτα και τα κείμενα αποτελούν φόρο τιμής στους παλαιότερους Φλαμανδούς και Ολλανδούς καλλιτέχνες. Η έκδοση, συνεπώς, συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας γενικής αρχής σχετικά με τους καλλιτέχνες αυτούς, εργασία που έγινε πριν την έκδοση του Κάρελ φαν Μάντερ το 1604, στις βιογραφίες παλαιότερων και νεότερων καλλιτεχνών που περιέλαβε στο Schilder-boeck του.
Ο εκδότης Χέντρικ Χόντριους ο πρεσβύτερος εξέδωσε, το 1610, ένα βιβλίο με σχεδόν ίδιο τίτλο (Pictorum aliquot celebrium, præcipué Germaniæ Inferioris, σε ελεύθερη απόδοση “Μορφές μερικών διάσημων καλλιτεχνών, κυρίως από την κάτω Γερμανία”) που περιείχε 69 χαρακτικά με πορτρέτα καλλιτεχνών. Η εργασία του Χόντριους περιλάμβανε, στο πρώτο της μέρος, αναθεωρημένες παραλλαγές 22 από τα πορτρέτα της έκδοσης του 1572. Το πορτρέτο του Χιερόνυμους Κοκ (συχνά του αποδίδεται ο αριθμός 23) δεν περιλήφθηκε από τον Χόντιους, καθώς δεν είχε γίνει “ζωντανά” (ad vivum, δηλ. με ζωντανό το μοντέλο) όπως στα υπόλοιπα.
Περαιτέρω ανάγνωση
- Emily J. Peters, ‘Hieronymus Cock’s Aux Quatre Vents,’ Print Quarterly, XXXI, June 2014, pp. 219–224.
