Ο Δημήτριος Βερναρδάκης (1833- 1907) υπήρξε πολυπράγμων λόγιος, θεατρικός συγγραφέας και καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Γεννήθηκε στην Αγία Μαρίνα της Λέσβου στις 21 Νοεμβρίου 1833. Ο πατέρας του ονομαζόταν Νικόλαος Βερναρδάκης και καταγόταν από την Κρήτη, ενώ η μητέρα του Μελισσηνή, το γένος Τραντάλη. Αδελφοί του ήταν οι λόγιοι Αθανάσιος και Γρηγόριος Βερναρδάκης. Ολοκλήρωσε τη βασική του εκπαίδευση υπό τον Γρηγόριο Γεννάδιο και από το 1849 σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ το 1860 αναγορεύθηκε διδάκτωρ φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Μονάχου.
Άρχισε τις σπουδές του στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστήμιο Όθωνος) το 1849, με χρήματα που του έδωσε ο μετέπειτα Πατριάρχης Αλεξανδρείας Καλλίνικος από την σημερινή Σκοτίνα Πιερίας, και συνέχισε τις σπουδές του στη Γερμανία με υποτροφία του ομώνυμου μακρινού συγγενή του, του Εθνικού Ευεργέτη Δημητρίου Μπερναρδάκη, πλούσιου μεγαλέμπορου της Πετρούπολης.
Πολυγραφότατος, ασχολήθηκε με την κριτική έκδοση τραγωδιών του Ευριπίδη (Φοίνισσαι, Εκάβη, Ιππόλυτος, Μήδεια), αλλά έγινε γνωστός κυρίως χάρη στα έμμετρα δράματά του, με τα οποία θέλησε να δημιουργήσει ένα ρομαντικό ελληνικό θέατρο, επηρεασμένος από τον Σαίξπηρ, την ελληνική μυθολογία και την ελληνική ιστορία. Η πρώτη του εμφάνιση στη λογοτεχνική σκηνή έγινε το 1850 με το βραβευμένο από τον Ράλλειο Διαγωνισμό Ποίησης έργο του «Εικασία». Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ιστορικού δράματος στην Ελλάδα. Τα έργα του είχαν μεγάλη επιτυχία στην εποχή τους, αλλά ξεχάστηκαν γρήγορα κυρίως λόγω της αρχαΐζουσας γλώσσας τους.
Το 1861 διορίστηκε έκτακτος καθηγητής ιστορίας και φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, και στη συνέχεια το 1865 διορίστηκε τακτικός. Η πανεπιστημιακή του καριέρα έληξε στις 27 Αυγούστου 1869, όταν αναγκάστηκε σε παραίτηση λόγω συνεχιζομένων φοιτητικών αντιδράσεων (Βερναρδάκεια), λόγω συμπαιγνίας των πανεπιστημιακών του αντιπάλων και της τότε πολιτικής εξουσίας. Διορίστηκε ξανά το 1882, αλλά παραιτήθηκε μετά από ένα εξάμηνο, όντας παράλληλα έφορος της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Διετέλεσε ακόμη καθηγητής των Βασιλοπαίδων, ενώ ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης, καθώς και ο υπουργός παιδείας Αθανάσιος Ευταξίας, του είχαν προτείνει να διευθύνει την Ακαδημία Αθηνών που θα ιδρυόταν τότε, θέση όμως που δεν δέχθηκε.
Ο αδελφός του Αθανάσιος (αντεπιστέλλον μέλος της Académie de Stanislas, Nancy) το 1904 και το 1905 πρότεινε τον Δημήτριο Βερναρδάκη για το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η γνωμάτευση του αρμοδίου Julius Centerwall, μεταφραστή της Αμαρυλλίδος του Γ. Δροσίνη, δεν βρέθηκε ποτέ…(Βλ. B.-L. Eklund, «The Story of Modern Greek Literature in Sweden», στον τόμο M. Kupula (επιμ.), Επὶ της ουσίας. Studies in Honour of Jussi Korhonen, εκδ. Books on Demand GmbH, Ελσίνκι, σελ. 17-42 (εδώ, σελ. 37).
Απεβίωσε στις 12 Ιανουαρίου (Ιουλιανό ημερολόγιο) 1907 στη Μυτιλήνη.
Ενδεικτική εργογραφία
Θεατρικά
- Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικόν εις πράξεις πέντε (Μόναχο 1857, Αθήνα 1868)
- Κυψελίδαι (1858) Λειψία, τυπ. Γ. Β.Τευβνέρου,
- Μερόπη (1865) Τραγωδία εις πράξεις πέντε. Έκδοσις νεωτάτη, Αθήνα.
- Ευφροσύνη (1876) Δράμα εις πράξεις πέντε. Αθήνα
- Φαύστα (1893) Δράμα εις πράξεις πέντε. Αθήνα
- Αντιόπη (1895) Δράμα εις πράξεις πέντε. Αθήνα 1908.
- Νικηφόρος Φωκάς (1905) Δράμα εις πράξεις πέντε. Αθήνα.
Γλωσσικά
- Ἑλληνικὴ Γραμματικὴ εἰς χρῆσιν τῶν Ἑλληνικῶν σχολείων (1864-1865)
- Ψευδαττικισμοῦ Ἔλεγχος, Τεργέστη1884. Η πρώτη αυτή ανώνυμη δημοσίευση αποτελείται από μακρά συνέχεια των επιφυλλίδων της Νέας Ημέρας των ετών 1883 και 1884.
- Ψευδαττικισμοῦ Ἔλεγχος, Αθήνα 2016. Το βιβλίο του Δημ. Ν. Βερναρδάκη «Ψευδαττικισμού Έλεγχος» εκδόθηκε στην Αθήνα τον Απρίλιο του 2016 στη σειρά Νεοελληνική Βιβλιοθήκη του ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (επόπτης: καθηγ. Γιάννης Παπακώστας). Η έκδοση αυτή συμπεριλαμβάνει ένα δεύτερο μέρος του Ελέγχου που δημοσιεύθηκε το 1885 σε επιφυλλίδες της ίδιας εφημερίδας και δεν εκδόθηκε ποτέ, μέχρι την έκδοση του 2016, ως βιβλίο. Την φιλολογική και τυπογραφική επιμέλεια του βιβλίου είχε ο καθηγ. Νικόλαος Α. Ε. Καλοσπύρος, ενώ ο καθηγ. Γεώργιος Α. Χριστοδούλου συνέβαλε στην αρτιότερη μορφή της έκδοσης, καταρτίζοντας ένα δοκίμιο κριτικής βιβλιογραφίας του Δημητρίου Ν. Βερναρδάκη. Η ολοκληρωμένη έκδοση του 2016, λοιπόν, περιλαμβάνει και τα δύο μέρη του έργου «Ψευδαττικισμού Έλεγχος» του Έλληνα σοφού.
Ιστορικά
- Γενικὴ Ἱστορία (1867): Εγχειρίδιον γενικής ιστορίας εις τόμους τρεις, προς χρήσιν των Γυμνασίων και προς ιδιαιτέραν μελέτην. Αθήνα
- Τρία μαθήματα περί Ομήρου και του ομηρικού ζητήματος. Εκ των εν τω Εθνικώ Πανεπιστημίω ιστορικών παραδόσεων., Πανδώρα, IF΄ (1865-1866), σσ. 265-272, 289-295 και 313-320 (ανάτυπο, σσ. 1-20, χρονολογία: 1863).
- Καποδίστριας και Όθων (1875)
Θεολογικά
- Ἱερὰ Κατήχησις: Επί τη δοκιμασία και κρίσει της Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής βραβευθείσα πατριαρχικώς και συνοδικώς εν τω περί των ιερών μαθημάτων ειδικώ διαγωνισμώ της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και εισαχθείσα υπ’ αυτής εις τα Ελληνικά Σχολεία προς διδασκαλίαν της εν αυτοίς μαθητευούσης ορθοδόξου νεολαίας. Κωνσταντινούπολη, 1872 (επιλεγμένο το 1872 από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως το καλύτερο υπάρχον βιβλίο κατήχησης και προτεινόμενο για διδασκαλία στα σχολεία)
- Ἱερὰ Ιστορία: Επί τη δοκιμασία και κρίσει της Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής βραβευθείσα πατριαρχικώς και συνοδικώς εν τω περί των ιερών μαθημάτων ειδικώ διαγωνισμώ της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και εισαχθείσα υπ’ αυτής εις τα Ελληνικά Σχολεία προς διδασκαλίαν της εν αυτοίς μαθητευούσης ορθοδόξου νεολαίας. Κωνσταντινούπολη, 1872 (επιλεγμένο το 1872 από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως το καλύτερο υπάρχον βιβλίο κατήχησης και προτεινόμενο για διδασκαλία στα σχολεία)
Άλλα
Ι. Μελέτες – Δοκίμια
- Το τρωγάλιον του δοκησισόφου ή Απάντησις εις τον Κ.Γ.Χρυσοβέργην. Αθήνα, 1855.
- Ειρηναίω Θυρσίω, την της διδασκαλίας αυτού πεντηκονταετηρίδα δι’ εορτής άγοντι, είδος πινδαριστί ποιήσας εξ ονόματος των εν Μονάχω και άλλων εν Γερμανία μαθητών τη ιη’ Ιουνίου του αωνη’ έτους προσήνεγκε. Μόναχο, [1858].
- Λόγος αυτοσχέδιος περί της καθ’ ημάς εκκλησιαστικής μουσικής. Τεργέστη, 1876.
- Θεμελιώδεις νόμοι της ευρωπαϊκής μουσικής, Εστία, Α΄ (1876α), σσ. 138-139
- Λόγος εισιτήριος εις το μάθημα της γενικής ιστορίας• Εκφωνηθείς τη 20 Ιανουαρίου 1862. Αθήνα, τυπ.Χ.Νικολάου Φιλαδελφέως, 1862.
- Έκθεσις του κατά το έτος 1863 Ποιητικού Διαγωνισμού του κ. Ι.Βουτσινά. Αθήνα, 1863.
- Ελληνική Γραμματική εις χρήσιν των ελληνικών σχολείων. Αθήνα, 1865.
- Ολίγαι λέξεις εις απάντησιν της επικρίσεως, ην συνέρραψε κατά της ελληνικής γραμματικής μου, και των ύβρεων, όσας εφιλοτέχνησε κατ’ εμού ο Κ.Θεαγένης Λιβαδάς. Τεργέστη, 1866.
- Σύντομος επίκρισις εις τας μωροσόφους επικρίσεις της Μερίμνης και του Λογίου Ερμού. Και εις τον λίβελλον Ο λύχνος επί την λυχνίαν. Αθήνα, 1868.
- Ιερά Ιστορία. Επί τη δοκιμασία και κρίσει της Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής βραβευθείσα πατριαρχικώς και συνοδικώς εν τω περί των ιερών μαθημάτων ειδικώ διαγωνισμώ της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και εισαχθείσα υπ’ αυτής εις τα Ελληνικά Σχολεία προς διδασκαλίαν της εν αυτοίς μαθητευούσης ορθοδόξου νεολαίας. Κωνσταντινούπολη, 1872.
- Επιστολή περί επιστολής. Αθήνα, 1890.
- Επιστολής περί επιστολής υστερόγραφον. Αθήνα, 1890.
- Η δημοσία εκπαίδευσις. Μυτιλήνη, 1936 (έκδοση Γ.Βαλέτα).
- Καποδίστριας και Όθων. Αθήνα, 1962.
ΙΙ. Κριτικές εκδόσεις
- Ευριπίδου Δράματα εξ ερμηνείας και αναγνώσεως Α΄- Γ΄. Αθήνα, 1888-1903.
ΙΙΙ. Ποίηση
- Γραομυομαχία· Επύλλιον ηρωικοκωμικόν. Αθήνα, τυπ.Δούκα, 1854.
- Εικασία, ποίημα βραβευθέν κατά τον εν Αθήναις ποιητικόν διαγωνισμόν του 1856. Αθήνησι, τύποις Ιωάννου Αγγελοπούλου, 1856, σελ. 76.
- Ανέκδοτα τραγούδια Δ.Ν.Βερναρδάκη. Μυτιλήνη, 1937 (έκδοση Π.Ι.Σαμαρά).
ΙV. Μεταφράσεις
- Νικολάου Καραμζίνου, Ιστορία της Ρωσσικής Αυτοκρατορίας 1. Αθήνα, τυπ. Π.Κ.Παντελή, 1855.
- Νικολάου Καραμζίνου, Ιστορία της Ρωσσικής Αυτοκρατορίας 2. Αθήνα, τυπ. Π.Κ.Παντελή, 1856.
- Εδμόνδου δε Αμίτση, Η Κωνσταντινούπολις μετ’ εικόνων κατά μετάφρασιν διακεκριμένου λογίου. Αθήνα, 1896.
V. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
- Δράματα. Έκδοσις νέα, πολλαχώς μεταρρυθμισθείσα και επιδιορθωθείσα μετά προλεγομένων, σημειώσεων, κρίσεων κ.λ.π., τόμος Α’. Αθήνα, τυπ. Του Κράτους, 1903.
VI. Διάφορα
- Προσφώνηση προς τον Διάδοχο Κωνσταντίνο του Δημητρίου Βερναρδάκη, Λογίου και θεατρικού συγγραφέως, καθηγητού Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1833-1907), σελ. 8.
Θεατρικές παραστάσεις
Πίνακας με ελληνικές θεατρικές παραστάσεις έργων του Δ. Βερναρδάκη.
Βιβλιογραφία
- Παναγιώτης Δ. Βερναρδάκης, «Εισαγωγή στο βίο και στα έργα των αδελφών Δημητρίου Ν. και Γρηγορίου Ν. Βερναρδάκη», στον τόμο Π. Δ. Βερναρδάκης (επιμ. έκδ.), Οι Βερναρδάκηδες στον πνευματικό βίο. Πρακτικά Ημερίδας (Μυτιλήνη 17 Σεπτεμβρίου 2005) [Π. Δ. Βερναρδάκης, H. G. Ingenkamp, Γ. Α. Χριστοδούλου, Β. Πούχνερ, Α. Νικολαΐδης], έκδ. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Λέσβου, Μυτιλήνη 2008, σσ. 13-23 και εδώ σσ. 14-19.
- Παναγιώτης Δ. Βερναρδάκης, «Εισαγωγή στον βίο και τα έργα του Δημητρίου Ν. Βερναρδάκη», στον τόμο Γ. Ιωαννίδης (επιμ.), Δημήτριος Ν. Βερναρδάκης: Η ζωή και το έργο του. Πρακτικά Ημερίδας (Τετάρτη, 10 Οκτ. 2007), σειρά: Παράβασις – Μελετήματα. 8, έκδ. Ergo, Αθήνα 2008, σσ. 17-38.
- Παναγιώτης Μιχαηλάρης, «Οι αδελφοί Βερναρδάκη στα νεοελληνικά γράμματα», Τα Ιστορικά 5 (1986), σσ. 230-233.
- Κωνσταντίνος Δημαράς, «Δημήτριος Βερναρδάκης», στο: Κ. Θ. Δημαράς, Σύμμικτα Α΄ Από την παιδεία στην λογοτεχνία, (επιμ. Αλέξης Πολίτης), Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 2000, σσ. 237-239
