Ο Δημήτρης Γληνός (Σμύρνη, 22 Αυγούστου 1882 – Αθήνα, 26 Δεκεμβρίου 1943) ήταν εκπαιδευτικός, συγγραφέας και πολιτικός. Υπήρξε από τους πρωτεργάτες της λεγόμενης «γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης». Χρημάτισε βουλευτής του Ελληνικού Κοινοβουλίου το 1936 εκλεγμένος με το Παλλαϊκό Μέτωπο, συνεργαζόμενος με το ΚΚΕ μέχρι το καθεστώς της «4ης Αυγούστου» να τον εξορίσει στην Ανάφη.
Γεννήθηκε στη Σμύρνη, από οικογένεια με καταγωγή το Κόρθι της Άνδρου. Το 1899 μετακόμισε στην Αθήνα (έχοντας αποφοιτήσει με «Άριστα» από την Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης) και γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Την εποχή εκείνη ήταν ακόμη οπαδός της καθαρεύουσας. Το 1904 προσχώρησε στο κίνημα του δημοτικισμού και έγινε μέλος του συλλόγου «Έθνος και Γλώσσα». Το 1905 λαμβάνοντας το διδακτορικό δίπλωμά του με άριστα ανέλαβε διευθυντής στην Αναξαγόρειο Σχολή στα Βουρλά της Μικράς Ασίας, και στη συνέχεια στο Ελληνογερμανικό Λύκειο της Σμύρνης. Οι διάφορες όμως δημοτικιστικές δημόσιες ομιλίες και αρθρογραφίες του προκάλεσαν βίαιες σε βάρος του αντιδράσεις, με συνέπεια να εγκαταλείψει τη Σμύρνη (1908) και να συνεχίσει τις σπουδές του στην Ιένα και τη Λειψία της Γερμανίας. Εκεί παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας, παιδαγωγικής και πειραματικής ψυχολογίας. Παράλληλα την ίδια περίοδο γνωρίστηκε με το Γεώργιο Σκληρό, από τον οποίο δέχτηκε τις πρώτες επιδράσεις της σοσιαλιστικής θεωρίας και του μαρξισμού. Αλληλογραφώντας και με τον Ίωνα Δραγούμη και άλλους δημοτικιστές μετέχει στην ίδρυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου (1910).
Το 1911 εγκατέλειψε τις σπουδές του λόγω βιοποριστικής ανάγκης. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα διορίστηκε αρχικά διδάσκαλος στο γυμνάσιο της Πλάκας και στη συνέχεια καθηγητής στο Αρσάκειο Λύκειο Αθηνών. Ανέλαβε και την επιμέλεια της έκδοσης του Δελτίου του Εκπαιδευτικού Ομίλου στο οποίο και αρθρογραφούσε διάφορα εκπαιδευτικά μελετήματα.
To 1912 διορίστηκε διευθυντής του Διδασκαλείου Μέσης Εκπαιδεύσεως. Απ΄ αυτή τη θέση τον επόμενο χρόνο, μετά από συσκέψεις με τον τότε υπουργό Παιδείας Ιωάννη Τσιριμώκο (Κυβέρνησης Ε. Βενιζέλου), υπήρξε ο βασικός υπεύθυνος και σχεδιαστής της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1913. Αυτή εκφράστηκε με τα λεγόμενα Νομοσχέδια Τσιριμώκου, που κατατέθηκαν αλλά τελικά δεν ψηφίστηκαν.
Το 1914 πρωτοστάτησε στην ίδρυση του «Εκπαιδευτικού Συνδέσμου Λειτουργών Μέσης Εκπαιδεύσεως», διευθύνοντας και το περιοδικό Αγωγή του εν λόγω συνδέσμου. Συνεργαζόμενος δε με τους Μανόλη Τριανταφυλλίδη και Αλέξανδρο Δελμούζο συμμετέχει στην Εκπαιδευτική Επιτροπή που συγκρότησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Στόχος ήταν η εξέταση του θέματος της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και η υποβολή προτάσεων.
Μετά την παραίτηση του Βενιζέλου το 1915, απολύθηκε από τη θέση του. Κατά τα Νοεμβριανά του 1916 συνελήφθη για εξύβριση του βασιλέως και οδηγήθηκε στη φυλακή για ένα μήνα. Τον Ιανουάριο του 1917, με την αποφυλάκισή του, μετέβη στη Θεσσαλονίκη όπου και ανέλαβε σύμβουλος και γενικός γραμματέας στο Υπουργείο Παιδείας της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης (1917). Τότε ξεκίνησε την εφαρμογή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1917 προωθώντας το διάταγμα για την εισαγωγή της δημοτικής στη στοιχειώδη εκπαίδευση, γενόμενος έτσι ο πρωτεργάτης της λεγόμενης «γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης». Μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 παραιτήθηκε από τη θέση του και επαναδραστηριοποιήθηκε στον Εκπαιδευτικό Όμιλο.
Το Κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1922 τον επανέφερε στο υπουργείο, αλλά η δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου που ακολούθησε (1925), τον απέλυσε τον Ιανουάριο του 1926. Από τότε δεν επανήλθε ή δε δέχθηκε ο ίδιος να επανέλθει σε κυβερνητική θέση. Από το 1926 εκδίδει το περιοδικό Αναγέννηση όπου δημοσιεύεται, μεταξύ άλλων, η Ασκητική του Νίκου Καζαντζάκη. Το 1928 παραπέμπεται σε δίκη διότι θεωρείται υπεύθυνος για τα επεισόδια που έγιναν σε διάλεξη του διάσημου Ελληνορουμάνου συγγραφέα Παναΐτ Ιστράτι, στην οποία ήταν διοργανωτής μαζί με τον Καζαντζάκη. Σταδιακά αρχίζει να προσεγγίζει την Αριστερά και τις θέσεις του ΚΚΕ.
Ο Γληνός εκδηλώνεται ανοιχτά υπέρ των σοσιαλιστικών ιδεών στα 1927, όταν στον εκπαιδευτικό όμιλο συγκρούονται δύο ομάδες: η σοσιαλιστική που είναι και πλειοψηφούσα με επικεφαλής τον ίδιο και η αστική με επικεφαλής τους Δελμούζο – Τριανταφυλλίδη. Από τη σύγκρουση επήλθε διάσπαση, αφού η μειοψηφούσα ομάδα αποχώρησε και ο εκπαιδευτικός όμιλος προσανατολίστηκε οριστικά προς τον σοσιαλισμό. Αυτή την περίοδο ο Γληνός διευθύνει τα Περιοδικά Αναγέννηση (1926-1928) και Νέος Δρόμος (1928-1929).
Σ’ ένα βιογραφικό του σημείωμα – γραμμένο το 1936 – ο Δ. Γληνός αξιολογούσε ως εξής τη ζωή και το έργο του: «Οι κεντρικές πράξεις της ζωής μου είναι τρεις: 1) Η Θεσσαλονίκη και η δημοτική γλώσσα στα σκολειά. 2) Η διάσπαση του εκπαιδευτικού ομίλου και η διακήρυξη του 1927. 3) Ο κομμουνισμός».
Το 1934 ταξίδεψε μαζί με τον Κώστα Βάρναλη, που ήταν στενός φίλος του, στη Σοβιετική Ένωση, και όταν επέστρεψε δημοσίευσε τις εντυπώσεις του σε πολλές συνέχειες στην εφημερίδα Νέος Κόσμος. Το 1935 εξορίστηκε στον Άγιο Ευστράτιο από τη δικτατορία του Γεωργίου Κονδύλη.
Στις εκλογές του 1936 ο Δ. Γληνός εκλέχτηκε βουλευτής με το Παλλαϊκό Μέτωπο και μ’ αυτή του την ιδιότητα ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα για τα λαϊκά προβλήματα. Γι’ αυτό και το Καθεστώς της 4ης Αυγούστου τον εξόρισε αρχικά στην Ανάφη, στη συνέχεια τον έκλεισε στην Ακροναυπλία (1936-1938), κατόπιν τον ξαναεξόρισε στη Σαντορίνη και τελικά λόγω της κλονισμένης υγείας του υποχρεώθηκε να τον μεταφέρει στην Αθήνα και να του επιβάλει κατ’ οίκον περιορισμό. Ο Γληνός το εκμεταλλεύτηκε για να επιδοθεί σε πνευματική εργασία όπως έκανε και σε άλλες περιπτώσεις φυλάκισης ή εξορίας.
Όταν η Ελλάδα βρέθηκε υπό φασιστική Κατοχή, η Ασφάλεια παρέδωσε το Γληνό στους Ιταλούς κατακτητές, οι οποίοι όμως υποχρεώθηκαν να τον απολύσουν ως άρρωστο. Στη διάρκεια της Κατοχής, ο Γληνός πρωταγωνίστησε στις διεργασίες για την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) και συνέταξε το ιδεολογικοπολιτικό μανιφέστο «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ». Παράλληλα, το Δεκέμβρη του 1942, εξελέγη μέλος του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ, στις γράμμες του οποίου ήταν ενταγμένος από το 1935. Ο θάνατος τον βρήκε τα Χριστούγεννα του 1943, έπειτα από μια εγχείρηση και ενώ ετοιμαζόταν να μεταβεί στην Ελεύθερη Ελλάδα, προκειμένου να συμμετάσχει στην Κυβέρνηση Βουνού και ίσως από τη θέση του Προέδρου.
Μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου από το 1911 και επί σειρά ετών ηγετική φυσιογνωμία του, δημοσίευσε στο Δελτίο αυτού και στην Αναγέννηση και παιδαγωγικές μελέτες. Έργα του: Δημιουργικός ιστορισμός (1920), Γυναικείος ανθρωπισμός (1921), Οι χοίροι υΐζουσιν (1921), Ένας άταφος νεκρός (1925) και άλλα. Το 1927, στη Διακήρυξη της Διοικητικής Επιτροπής του Εκπαιδευτικού Ομίλου, συνέδεσε την παιδαγωγική κίνησή του με τις σοσιαλιστικές αντιλήψεις. Εξόριστος στον Πύργο της Σαντορίνης από τη δικτατορία Μεταξά (1936 – 1940), έγραψε την Τριλογία του Πολέμου, ενώ πιο πριν, όταν βρισκόταν εξόριστος στην Ανάφη, είχε γράψει το «Διάγραμμα της διαλεχτικής φιλοσοφίας» (Οκτώβριος 1936), πρόπλασμα μιας μεγαλύτερης μελέτης για το «Διαλεκτικό υλισμό». Το 1940, μετέφρασε το Σοφιστή του Πλάτωνα, που εκδόθηκε με δική του εισαγωγή και σχόλια από τον οίκο Ι. & Π. Ζαχαρόπουλου, στη «Βιβλιοθήκη Αρχαίων Ελλήνων Πεζογράφων και Ποιητών», της οποίας διευθυντής ήταν ο ιστορικός Γιάννης Κορδάτος.
Το Διεθνές Γραφείο Εκπαίδευσης (International Bureau of Education) της UNESCO συμπεριέλαβε το Γληνό μεταξύ των 100 πιο σημαντικών διανoουμένων, πολιτικών, δημοσιολόγων κλπ. όλου του κόσμου, που με το στοχασμό και τη δράση τους είχαν σημαντική συμβολή στην υπόθεση της εκπαίδευσης από την εποχή της αυγής του ανθρώπινου πολιτισμού έως τις μέρες μας.
Τιμές στη μνήμη του
Το όνομα «Δημήτρης Γληνός» φέρουν τιμητικά ο Σύλλογος Φοιτητών του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Σύλλογος Φοιτητών του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων της Σχολής Επιστημών της Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, το Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο ομώνυμος Σύλλογος Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, το 2ο Γυμνάσιο Αγίου Δημητρίου, το Εσπερινό Γυμνάσιο-Λύκειο Θήβας, ο Σύλλογος Εργατικής & Λαϊκής Επιμόρφωσης – Λαϊκό Πανεπιστήμιο “ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ”.
Το όνομά του φέρουν επίσης οδοί σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, όπως στη Θεσσαλονίκη, στα Κωνσταντινουπολίτικα Πυλαίας, στη Μενεμένη, στη Γλυφάδα, στη Νέα Ιωνία κ.ά.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- Ίδρυμα Γληνού.
- Γιώργος Δ. Μπουμπούς, Βιογραφία του Δημήτρη Γληνού και βασική βιβλιογραφία
- Κ. Θεριανός και Μ. Μπέλλα, «Δημήτρης Γληνός, ο ριζοσπάστης παιδαγωγός»
- Kώστας Θεριανός, «Ο δημιουργικός ιστορισμός του Δημήτρη Γληνού»
- Μαριάνθη Μπέλλα, «Η Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή του Δημήτρη Γληνού (1921-1923)»
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
- (συλλογικό), Δημήτρης Γληνός, ο πνευματικός ταγός. Πρακτικά του συμποσίου για τα πενήντα χρόνια από το θάνατό του: Αφιερώνεται στα 80χρονα του ΚΚΕ, έκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1997.
- Κασιούρας, Δημήτρης, «Σχετικά με τις φιλοσοφικές αντιλήψεις του Δ. Γληνού», περ. Διαβάζω, τεύχ. 61 (1983).
- Φούλα Χατζιδάκη, «Δημήτρης Γληνός», Νέα Εστία 1187 (Χριστούγεννα 1976).
- Φίλιππος Ηλιού, «Εισαγωγικό σημείωμα», στα Άπαντα Δημ. Γληνού, τόμ.Α΄, έκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1983, σελ. ια-λη.
- Γιώργος Δ. Μπουμπούς, «Γληνός, Δημήτρης», λήμμα στην Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου, 1784-1974, έκδ. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 2008.
- (συλλογικό), Στη μνήμη Δημήτρη Α. Γληνού. Μελέτες για το έργο του και ανέκδοτα κείμενά του, έκδ. Τα Νέα Βιβλία, Αθήνα 1946. Επανέκδοση: Παπαζήσης, Αθήνα 2003, επιμ. Κωνσταντίνος Μαυρέας – Γιώργος Δ. Μπουμπούς.
- Ελένη Ζούζουλα και Κώστας Θεριανός, «Δημήτρης Γληνός: ο αγωνιστής δάσκαλος, ο ριζοσπάστης παιδαγωγός», περ. Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης, τεύχ. 68-69, Δεκ. 2003-Φλεβ. 2004.
- Μαριάνθη Μπέλλα, «Η Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή (1921-1923)», περ. Εκπαιδευτική Κοινότητα, τεύχ. 99, Αύγ.-Οκτώβρ. 2011.
- Θανάσης Καραγιάννης, Παιδαγωγικά Πορτρέτα, εκδ. ΝΤΟΥΝΤΟΥΜΗ, 1992
