- ΣΙΜΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΔΗΣ
Mε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο της, η ερευνητική-δημοσιογραφική ομάδα της εφημερίδας ‘Τα Νέα’ αναδεικνύει στην επιφάνεια εναργώς το πώς και πότε συγκροτήθηκε ο περιώνυμος μηχανισμός των Συριζαϊκών τρολ.
Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως αφορμή για την πραγματοποίηση της έρευνας και την συγγραφή του συγκεκριμένου άρθρου,1 αποτέλεσαν οι αποκαλύψεις του στελέχους του κόμματος, Πάνος Σκουρλέτη περί ύπαρξης διαδικτυακών-ψηφιακών χρηστών οι οποίοι δρουν για λογαριασμό ή αλλιώς, στο όνομα της εκάστοτε ηγεσίας. Επικουρικά στην πραγματοποίηση της έρευνας, λειτούργησαν και οι αποκαλύψεις του έγκυρου δημοσιογράφου της ίδιας εφημερίδας, Γιώργου Παπαχρήστου.
Η δημοσιογραφική δουλειά του Γιώργου Παπαχρήστου πάνω στην αποκάλυψη του τρόπου λειτουργία των Συριζαϊκών τρολ συνιστά ήδη case study.
Θεωρητικώ τω τρόπω, θα επισημάνουμε πως η συγκρότηση ενός Συριζαϊκού ψηφιακού ΄’οικοσυστήματος’ εντός των οποίων έδρασαν διάφορα τρολ συνέπεσε αφενός μεν με την αύξηση της συχνότητας χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, διαδικασία που έλαβε χώρα στις αρχές της δεκαετίας του 2010, και, αφετέρου δε, με την ίδια την αύξηση ή αλλιώς, με την ενίσχυση της εκλογικής επιρροής του κόμματος στις διπλές βουλευτικές εκλογές του 2012 (Μάιος-Ιούνιος).
Οι ερευνητές-δημοσιογράφοι πολύ ορθά επικαλούνται τον Ιταλό πολιτικό επιστήμονα Πάολο Τζερμπάουντο, ο οποίος κόμισε στην θεωρία των πολιτικών κομμάτων την έννοια του ‘ψηφιακού κόμματος’.2
Δηλαδή, του κόμματος που ακόμη και αν δεν ιδρύεται μέσω διαδικτυακών-ψηφιακών πρωτοβουλιών, επενδύει πολλούς πόρους, και όχι συμβολικούς, προς την κατεύθυνση της ψηφιακής του λειτουργίας.
Σε μία τέτοια περίπτωση, ακόμη και η διαδικασία προσέλκυσης νέων μελών, λαμβάνει χώρα διαδικτυακά, μέσω καλεσμάτων στο Facebook (για παράδειγμα), μέσω προσωπικών ‘εκστρατειών’ πολιτικών που καλούν χρήστες να συστρατευθούν μαζί τους και κατ’ επέκταση και με το πολιτικό κόμμα στο οποίο ανήκουν. Όμως, κινούμενοι σε ένα επιστημονικό επίπεδο, οφείλουμε να είμαστε όσο πιο ακριβείς γίνεται. Και τι εννοούμε με αυτό;
Εννοούμε πως η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ, έτσι όπως εκφράστηκε εκλογικά το 2012, στηρίχθηκε σε σημαντικό βαθμό, πέραν της διαμόρφωσης μίας καθαυτό λαϊκιστικής, αντι-μνημονιακής ρητορικής, στην άμεση και ενεργό εμπλοκή μελών του στον «κύκλο συλλογικής δράσης»3 (παραπέμπουμε στην ανάλυση του Τarrow), που άνοιξε από το 2010, αμέσως μετά την υπογραφή του πρώτου μνημονίου, κάτι που μας ωθεί να τον κατατάξουμε στην κατηγορία του «κινηματικού κόμματος»,4 σύμφωνα με την διατύπωση του Kitschelt.
Από το 2012 και έπειτα, αρχίζει να προσλαμβάνει χαρακτηριστικά ‘ψηφιακού κόμματος,’ δίχως όμως να μετατραπεί σε ένα πλήρες ‘ψηφιακό κόμμα.’ Μάλιστα, αυτή η διαδικασία θα συμβαδίσει διαλεκτικά, από το 2015 και έπειτα, με σημείο τομής το δημοψήφισμα του 2015 και την υπογραφή του τρίτου μνημονίου, με την σταδιακή ‘αποβολή’ των κινηματικών του χαρακτηριστικών.
Ο ύστερος Συνασπισμός της Ριζοσπαστικής Αριστεράς, στην κυβερνητική του φάση, έφερε τόσο τα χαρακτηριστικά ενός ‘συμβατικού’ πολιτικού κόμματος, κατά τους πολιτικούς επιστήμονες Κώστα Ελευθερίου & Ευθύμη Παπαβλασόπουλο,5 ως προς την ιδεολογία, το προφίλ, τα οργανωτικά χαρακτηριστικά, όσο και ενός ‘ψηφιακού κόμματος’, στο εγκάρσιο σημείο όπου επένδυσε πολλά στην ύπαρξη διαδικτυακών και κατά κύριο λόγο ανώνυμων τρολ, με διακύβευμα το να καταφέρει να ανταπεξέλθει στον εντεινόμενο κομματικό-πολιτικό ανταγωνισμό. Να διατηρήσει την ισχυρή του θέση στο κομματικό και πολιτικό σύστημα.
Πολύ ορθά επισημαίνεται πως ο αποφασιστικός παράγοντας για την απόκτηση μίας περισσότερο στενής σχέσης των διαφόρων τρολ με το κόμμα, ήσαν το 2015, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ ανέλαβε, σε συνεργασία με τους Ανεξάρτητους Έλληνες, την διακυβέρνηση της χώρας.
«Όταν όμως, στις εκλογές του 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ ανέλαβε τη διακυβέρνηση, και ειδικά μετά την υπογραφή του τρίτου μνημονίου, το σύστημα έγινε πιο επαγγελματικό, σταμάτησε να ασχολείται με πολιτικές προτάσεις και επικεντρώθηκε σε στοχευμένες επιθέσεις κατά πολιτικών αντιπάλων».6 Όμως, υπάρχει και ένας ακόμη πιο συγκεκριμένος ή αλλιώς, ακόμη πιο ειδικός παράγοντας που καλλιέργησε το έδαφος για την απόκτηση μίας πιο στενής σχέσης του ‘συστήματος’ αυτού με τον ΣΥΡΙΖΑ.7 Και ποιος ήσαν αυτός ο παράγοντας; Η επικράτηση του Κυριάκου Μητσοτάκη στις εσωκομματικές εκλογές της Νέας Δημοκρατίας το 2016.
Τότε ήσαν που το κυβερνητικό κόμμα αισθάνθηκε για πρώτη φορά μετά το 2012, πραγματική ‘απειλή’ που προέρχονταν από την άνοδο στην εξουσία ενός μετριοπαθούς Κεντρώου πολιτικού ο πολιτικός λόγους του οποίου διέθετε σαφείς και ‘φορτισμένες’ αντι-λαϊκιστικές και αντι-Συριζαϊκές αιχμές.
Από το 2016 και έπειτα, διαμορφώθηκαν κάποιες ευδιάκριτες κατηγορίες διαδικτυακών-ψηφιακών χρηστών, τις οποίες και θα καταγράψουμε: Η πρώτη κατηγορία είναι αυτή του απλού επώνυμου χρήστη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και κυρίως του Facebook.
Οι χρήστες αυτοί αρέσκονται να σχολιάζουν με θετικό τρόπο πρωτοβουλίες του κόμματος, δίχως να αρκεστούν στο πάτημα της ένδειξης ‘Μου αρέσει,’ να αλληλεπιδρούν με άλλους χρήστες παρόμοιας ιδεολογίας, και, να ακολουθούν συγκεκριμένα πολιτικά πρόσωπα, προκειμένου να αντλήσουν ιδέες και να είναι ανά πάσα στιγμή διαθέσιμοι, να αναπαράγουν την κομματική ‘γραμμή.’ Η δεύτερη κατηγορία που εντοπίζουμε, είναι αυτή των ανώνυμων τρολ στα οποία εστιάζει και το άρθρο της εφημερίδας ‘Τα Νέα’.
Όπως και το όνομα τους δηλοί, τα τρολ αυτά αρέσκονται να ‘πειράζουν’ συστηματικά, να απαξιώνουν πολιτικές πρωτοβουλίες άλλων κομμάτων και πολιτικά πρόσωπα, να υβρίζουν συστηματικά πολιτικούς, θεωρώντας πως λόγω των ‘όσων έκαναν στη χώρα και στο λαό της αυτοί οι πολιτικοί, δεν είναι καθόλου υποχρεωμένοι να αυτο-λογοκρίνονται, ανάγοντας τον ΣΥΡΙΖΑ στη θέση του ‘μοναδικού εκπροσώπου του λαού.’
Η τρίτη κατηγορία είναι αυτή των ‘τρολ-στρατιωτών’. Τα τρολ αυτά που δρουν κυρίως μέσω Twitter/X (πρέπει πάντα να εστιάζουμε στο μέσο), «δημιουργούν γεγονότα και παράγουν ειδήσεις», όπως σημειώνει ο Ηλίας Τσαουσάκης, διαδίδουν φτηνή κομματική προπαγάνδα την οποία δεν διστάζουν να διανθίσουν με σειρά Fake News, αναλαμβάνοντας εξ ολοκλήρου το έργο της πλήρους αποδόμησης της προσωπικότητας των ‘εχθρών’:8 Πολιτικών όπως ο Κυριάκος Μητσοτάκης, προσωπικοτήτων όπως η σύζυγος του Μαρέβα, δημοσιογράφων όπως ο Γιώργος Παπαχρήστος, προσώπων όπως είναι ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιάννης Στουρνάρας.
Ο στόχος εδώ καθίσταται το να τους κάνουν να ‘σωπάσουν’ πλήρως (να τους ‘αφοπλίσουν/Είναι δόκιμο να χρησιμοποιούμε πολεμικούς όρους), διαφορετικά, θα συνεχίσουν να τους επιτίθενται και να ‘αποκαλύπτουν πράγματα’. Η ασκούμενη συμβολική-γλωσσική βία είναι τέτοια, που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στην καταστροφή ενός προσώπου που στοχοποιείται.
Η τέταρτη κατηγορία είναι αυτή των ‘τρολ-πολιτικών του ΣΥΡΙΖΑ’ που επ’ ουδενί δεν αυτο-τρολάρονται.
Αντιθέτως, γνωρίζουν πολύ καλά πως να προβάλλουν τον εαυτό τους, πως να συγκρίνονται με τους πολιτικούς τους αντιπάλους, παράγοντας το νόημα που δεν μπορεί να παραγάγει η μειωμένης κυκλοφορίας εφημερίδα ‘Η Αυγή’: Είστε ΣΥΡΙΖΑ όσο είμαι και εγώ. Ορμάτε τους και μην μασάτε τίποτε. Εγώ είμαι εδώ.’ ‘Εμβληματικός’ εκπρόσωπος αυτής της κατηγορίας ήταν και είναι ο βουλευτής Χανίων του κόμματος Παύλος Πολάκης, με τον Κρητικό πολιτικό να προσφέρει το απαραίτητο ‘προκάλυμμα’ στους ακολούθους του, μεταξύ αυτών και οργανωμένων τρολ, να επιτίθενται με σκαιό τρόπο εναντίον πολιτικών του αντιπάλων. Εκεί όπου ο ίδιος μπορεί να επιχαίρει.
Για τον Παύλο Πολάκη ο οποίος ‘φλερτάρει’ με την κατηγορία των τρολ, το διαδικτυακό-ψηφιακό γίγνεσθαι δεν είναι παρά μία εξόχως ‘ανταγωνιστική’ αρένα, εντός της οποίας, ή ‘θα είσαι θύτης’ ή θα είσαι θύμα’. Άλλη εναλλακτική δεν υπάρχει.
Δεν κομίζουμε γλαύκας εις Αθήνας εάν τονίσουμε πως ο ίδιος θέλει μανιχαϊκά και λαϊκιστικά, να είναι ο ‘θύτης’ και ποτέ το ‘θύμα’, επιτιθέμενος με απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς και με εκείνη την διάχυτη Πολακική ειρωνεία που δεν αποκρύπτει την απειλή, κατά πάντων. Για τους ‘πολιτικούς-τρολ’ του ΣΥΡΙΖΑ, μόνο μέσα σε μία τέτοια ‘αρένα’ μπορεί να είσαι ‘ελεύθερος,’ ‘αδέσμευτος’ από ‘στενές’ κομματικές δεσμεύσεις’ που δεν συντελούν στη διάδοση των μηνυμάτων του ΣΥΡΙΖΑ.
Και, μία πέμπτη κατηγορία, είναι αυτή των ‘Τσιπρικών τρολ,’ τα οποία οργάνωναν την ψηφιακή τους παρουσία με βασικό επίδικο την υπεράσπιση του ‘λατρεμένου αρχηγού’ Αλέξη Τσίπρα, για τον οποίο δεν δίστασαν να διακινδυνεύσουν να αποκλειστούν από συγκεκριμένες σελίδες και ‘κοινότητες’ χρηστών, να ‘συγκρουστούν’ με γνωστούς και φίλους, ‘πέφτοντας’ στη μάχη με ορμή νεο-προσήλυτου: ‘Όλα για τον αρχηγό μας που πρέπει να μείνει ανέγγιχτος ωσάν μέλος ανώτερης Ινδικής κάστας’.
Πλην ίσως του Παύλου Πολάκη, δεν υπήρξε έντονη διαδικτυακή-ψηφιακή υπεράσπιση άλλων πολιτικών στελεχών του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς.9
1 Εν είδει υποθέσεως εργασίας, θα υποστηρίξουμε πως η δημιουργία μίας ερευνητικής, δημοσιογραφικής ομάδας που εν προκειμένω αποτελείται από τους δημοσιογράφους Άγγελο Σκορδά ο οποίος έχει αναλάβει και τον συντονισμό, Ηλιάνα Δανέζη, Πέτρο Κωνσταντινίδη, Χρήστο Λογαρά, Γιώργο Μουρμούρη, Παναγιώτη Σωτήρη και Γιώργο Φωκιανό, αποδεικνύει την σημασία που αποδίδει πλέον η διεύθυνση της εφημερίδας στην λεγόμενη και ‘ερευνητική δημοσιογραφία.’ Όλο χρονικό διάστημα λειτουργίας της ομάδας, έχουν δημοσιευθεί στις κεντρικές σελίδες της εφημερίδας πληθώρα άρθρων που ‘φωτίζουν’ κάποιες από τις πιο σημαντικές ‘παθογένειες’ της εγχώριας δημόσιας ζωής, θέτουν στο επίκεντρο προβλήματα, αναζητώντας μέσω της στροφής στους ειδικούς, λύσεις, εμβαθύνουν σε χαρακτηριστικά του κομματικού-πολιτικού συστήματος (βλέπε την λειτουργία των τρολ του ΣΥΡΙΖΑ), με τρόπου που δεν κάνουν μεμονωμένοι δημοσιογράφοι. Βλέπε σχετικά, Σκορδάς, Άγγελος., Δανέζη, Ηλιάνα., Κωνσταντινίδης, Πέτρος., Λογαράς, Χρήστος., Μουρμούρης, Γιώργος., Σωτήρης, Παναγιώτης., & Φωκιανός, Γιώργος., ‘Ποιοι κρύβονται πίσω από τα τρολ του ΣΥΡΙΖΑ,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ 30/10/2023, σελ. 8-9.
2 Βλέπε σχετικά, Σκορδάς, Άγγελος., Δανέζη, Ηλιάνα., Κωνσταντινίδης, Πέτρος., Λογαράς, Χρήστος., Μουρμούρης, Γιώργος., Σωτήρης, Παναγιώτης., & Φωκιανός, Γιώργος., ‘Ποιοι κρύβονται πίσω από τα τρολ του ΣΥΡΙΖΑ…ό.π. Τα τρολ και δη τα κομματικά τρολ που δεν πρέπει να συγχέονται με τα διάφορα ‘αθώα πειράγματα’ ή ‘τρολαρίσματα’ εντός Facebook και Twitter (νυν ‘Χ’), δεν αναπαράγουν απλά και μόνο την «γραμμή», όπως ρητά αναφέρεται στο άρθρο. Ακριβώς διότι αρκετά συχνά την δημιουργούν, πράγμα που φανερώνει πολιτική γνώση (βλέπε την δράση των Συριζαϊκών τρολ την περίοδο προ του δημοψηφίσματος του Ιουλίου του 2015). Αυτή η δημιουργία της «γραμμής» συνιστά σημαντική παράμετρο για την προσέλκυση και άλλων πρόθυμων ατόμων που θέλουν να ενταχθούν στον οργανωμένο μηχανισμό και να καταστούν τρολ. Την περίοδο της ακμής τους, τα τρολ του ΣΥΡΙΖΑ, επιτελούσαν καθήκοντα αντίστοιχα με αυτά ενός φανατικού ‘Πρασινοφρουρού’ της δεκαετίας του 1980.
3 Και, Tarrow, S., ‘Cycles of collective action: Between moments of madness and the repertoire of contention,’ στο: Traugott, M., (επιμ.), ‘Repertoires & Cycles of Collective Action,’ Duke University Press, Durham, NC, 1995.
4 Βλέπε σχετικά, Kitschelt, Herbert., ‘Movement parties,’ στο: Katz, S. Richard., & Crotty, William., (επιμ.), ‘Handbook of party politics,’ London, Sage, 2006. Ο ΣΥΡΙΖΑ επί ηγεσίας Αλέξη Τσίπρα, δεν ανακάλυψε την «αξία των social media την εποχή του αντιμνημονιακού κινήματος». Αυτό συνέβη μεταγενέστερα, όπως γράφουμε και στο κυρίως μέρος του κειμένου. Εκείνη ακριβώς την περίοδο, για την πολιτική ηγεσία του Αριστερού, ριζοσπαστικού, λαϊκιστικού κόμματος, όπως και για τις υπόλοιπες πολιτικές ηγεσίες, τα social media ήσαν μία ‘terra incognita,’ ήτοι μία ‘άγνωστη γη.’ Η πρώτη επαφή μάλιστα με τα νέα μέσα έγινε από μεσαία και όχι από κεντρικά πολιτικά στελέχη.
5 Βλέπε σχετικά, Ελευθερίου, Κώστας., & Παπαβλασόπουλος, Ευθύμης., ‘Λανθάνουσες προσεγγίσεις και σύγχρονες τάσεις στη θεωρία των πολιτικών κομμάτων,’ Επιστήμη και Κοινωνία, Τόμος 25, 2010, Διαθέσιμο στο: 798-709-1863-1-10-20150826.pdf Το κόμμα που δεν μπόρεσε να συμμετάσχει, λόγω της σημαντικής μείωσης της εκλογικής του επιρροής και της πολιτικής του ισχύος, στον άτυπο ανταγωνισμό μεταξύ των κομματικών τρολ που δεν επιθυμούν να απωλέσουν το βασικό ή αλλιώς, το πρωταρχικό τους στοιχείο που είναι η κομματική τους ταυτότητα, ήσαν το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα, το οποίο παρακολουθούσε από απόσταση. Δίνοντας έμφαση στη διαμόρφωση μίας στρατηγικής επιβίωσης, η ηγεσία του κόμματος, και υπό την Φώφη Γεννηματά, απέφυγε, και πολύ ορθά, να ανταγωνιστεί τον λαϊκιστικό ΣΥΡΙΖΑ, τα τρολ του οποίου, ανάλογα με την συγκυρία και τα διακυβεύματα της κάθε εποχής, έσπευδαν να συγκεκριμενοποιήσουν περαιτέρω τις λαϊκιστικές αφηγήσεις του κόμματος, εκκινώντας με το απλό. Και τι σημαίνει ‘απλό’; Σημαίνει πως τις εξυμνούσαν μέσω της χρήσης των κατάλληλων λέξεων, αφήνοντας, αφού δημιουργούσαν το κατάλληλο κλίμα, τους υπόλοιπους χρήστες, να βγάλουν τα συμπεράσματα τους.
6 Το διαδικτυακό-ψηφιακό «σύστημα» ή αλλιώς, οικοσύστημα, δεν κατέστη περισσότερο «επαγγελματικό» το 2015. Ήσαν ήδη επαγγελματικό από το 2012 και έπειτα, με τα διάφορα ανώνυμα τρολ, να διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις, μέσω της στοχευμένης ρητορικής (στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης ‘Twitter’, η ρητορική ή θα είναι στοχευμένη ή δεν θα υπάρξει), ώστε να λάβει χώρα το φαινόμενο που η Dean προσδιορίζει ως «πλάνη συμμετοχής». Και τι σημαίνει κάτι τέτοιο θεωρητικά και πολιτικά; Σημαίνει πως τα διάφορα τρολ, δημιουργούσαν τεχνηέντως την ψευδαίσθηση της συμμετοχής σε ένα εικονικό αλλά καθαυτό πολιτικό περιβάλλον, το οποίο υποκαθιστά πλέον ολοκληρωτικά την σταδιακή μείωση της κινηματικής-συγκρουσιακής δυναμικής που είχε αναπτυχθεί το προηγούμενο χρονικό διάστημα. Έτσι λοιπόν, καλούσαν τους επώνυμους και ανώνυμους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (οι οποίοι ένιωθαν την ‘ευφορία’ που προκαλεί η συμμετοχή σε κάτι ‘μεγάλο,’ σε ‘κάτι που τους υπερβαίνει ατομικά’) να κάνουν συστηματική χρήση αυτών, με διακύβευμα να ‘ηττηθεί ολοκληρωτικά το επάρατο μνημονιακό κατεστημένο και οι εκπρόσωποι του,’ με ζητούμενο την συμμετοχή σε ψηφιακές, αντι-μνημονιακές ‘καμπάνιες’ που περιελάμβαναν την στοχοποίηση πολιτικών προσώπων που προέρχονταν από την Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ. Η ‘πλάνη’ είναι τόσο συγκεκριμένη όσο συγκεκριμένο μπορούσε να είναι και το μήνυμα: ‘Φίλε, μην κολλάς. Όλα είναι ίδια. Τίποτε δεν άλλαξε.’ Βλέπε σχετικά, Dean, J., ‘Communicative capitalism: Circulation and the foreclosure of politics,’ Cultural Politics, 1, 1, 2005, σελ. 51-74.
7 Ας προσέξουμε άλλο ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της λειτουργίας του ψηφιακού οικοσυστήματος του ΣΥΡΙΖΑ. Το Twitter και το Facebook οργανώθηκαν με τέτοιον τρόπο, ώστε ο αρχηγός του κόμματος, εν προκειμένω ο Αλέξης Τσίπρας (πηγαίνουμε πίσω χρονικά) να επικοινωνεί και να αλληλεπιδρά μόνο με τους «απέξω» και ποτέ με τα μέλη του κόμματος, κατά τους Maireder, Ausserhofer & Kittenberger. Η επικοινωνία με τα οργανωμένα μέλη μπορεί να επιτευχθεί και με την ενεργοποίηση άλλων διαύλων. Βλέπε σχετικά, Maireder, A., Ausserhofer, J., & Macnamara, A., ‘Mapping the Austrian Twittersphere: How politicians, journalists and political strategists (inter-) act on Twitter,’ στο: Parycek, P., Edelmann, N., (επιμ.), ‘CeDEM 12 conference for E-Democracy and Open Government,’ Krems, Danube University, 2012.
8 Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε πως η Συριζαϊκή εχθροπάθεια εκκολάφθηκε και αναπτύχθηκε μέσα στο διαδικτυακό και ψηφιακό γίγνεσθαι, καθ’ όλη σχεδόν την δεκαετία του 2010. Μάλιστα, την περίοδο 2019-2023, η εχθροπάθεια αναπαράγονταν αποκλειστικά μέσω αυτής της διαδικτυακής σφαίρας, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί εν τοις πράγμασι ο ρόλος παραδοσιακών δημοσιογραφικών ‘εργαλείων’ όπως είναι η ‘Εφημερίδα των Συντακτών’ (μπορεί να ειπωθεί κάτι παρόμοιο για την εφημερίδα ‘Η Εποχή’; ) στην ‘κατασκευή’ και στη στοχοποίηση του ‘εχθρού.’ Η Λίζα Τσαλίκη και η Σόνια Κοντογιάννη παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και ειδικότερα του Twitter από Έλληνες πολιτικούς την περίοδο της κρίσης, όταν ακόμη τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν αποτελούσαν στα καθ’ ημάς ‘εργαλείο’ για την πραγματοποίηση πολιτικής εκστρατείας. Αλλά, ‘εργαλεία’ που συνέβαλλαν στη διαμόρφωση πολιτικών προφίλ, στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης πολιτικών και πολιτών-χρηστών η οποία είχε πληγεί αρκετά εκείνη την περίοδο. Οι δύο συγγραφείς, πέραν των άλλων, ξεχωρίζουν μεταξύ της χρήσης των μέσων από κινηματικούς δρώντες (Αραβική ‘άνοιξη’) και από πολιτικούς για μία πλειάδα σκοπών. Βλέπε σχετικά, Τσαλίκη, Λίζα., & Κοντογιάννη, Σόνια., ‘Μέσα Κοινωνικής δικτύωσης,’ στο: Γεωργαράκης, Ν.Γ-Δεμερτζής, Ν., (επιμ.), ‘Το Πολιτικό Πορτραίτο της Ελλάδας. Κρίση και η αποδόμηση του πολιτικού,’ Εκδόσεις Gutenberg/Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2015.
9 Δεν θεωρούμε πως η ενεργοποίηση ανώνυμων τρολ στο πλευρό του Στέφανου Κασσελάκη, στις πρόσφατες εσωκομματικές εκλογές, υπήρξε παράγοντας που συνετέλεσε στην εκλογική ήττα της Έφης Αχτσιόγλου. Για ένα κλασικό Συριζαϊκό τρολ ισχύει το εξής: Στο Facebook βρίζω, στο Twitter δείχνω ποιος είμαι και ‘ποιοι είναι οι άλλοι.’ Αυτό όμως δεν σημαίνει πως επιθέσεις δεν πραγματοποιήθηκαν εναντίον πολιτικών προσώπων πριν και μετά το τέλος των εσωκομματικών εκλογών για την ανάδειξη του νέου προέδρου του κόμματος. Και αυτό είναι ένα σημείο που διαφοροποιεί αισθητά τον Συριζαϊκό μηχανισμό των τρολ από τους αντίστοιχους μηχανισμούς που έχουν συγκροτηθεί σε άλλες χώρες: Τα τρολ του ΣΥΡΙΖΑ δεν διστάζουν να ‘βάλλουν’ εναντίον πολιτικών προσώπων που ανήκουν στο δικό τους κόμμα, με στόχο, λόγω της σφοδρότητας των λεκτικών επιθέσεων, να τα εξαναγκάσουν σε αποχώρηση από το κόμμα.
