Ο κινηματογράφος αποτελεί τόσο είδος τέχνης όσο και μέσο μαζικής επικοινωνίας και ψυχαγωγίας. Ο τρόπος που επιλέγει να παρουσιάσει την ψυχική ασθένεια διαφέρει από ταινία σε ταινία. Άλλοτε επιλέγει να παρουσιάσει την ψυχοπαθολογία με έναν εμμονικό τρόπο διαστρεβλώνοντάς τη και άλλοτε με έναν ρεαλιστικό τρόπο, περιγράφοντας την κατάσταση που βιώνουν τα άτομα. Το ζητούμενο είναι ότι ο κινηματογράφος έχει επίδραση στο κοινό διαμορφώνοντας αντιλήψεις και ως εκ τούτου η ψυχική ασθένεια αναπαρίσταται διαστρεβλωμένα, προσβλητικά, με ανακρίβειες, και αναπαράγεται το στίγμα και τα στερεότυπα που επικρατούν για τις ψυχικές ασθένειες μέσα στην κοινωνία (Διαμαντοπούλου, 2016).
«Ο κινηματογράφος, εν προκειμένω, μετατρέπει σε δραματοποιημένη πλοκή σοβαρά θέματα, όπως η ψυχοπαθολογία, μέσα στο πλαίσιο των επικρατούντων κοινωνικών πεποιθήσεων εις βάρος της πραγματικότητας και της ακρίβειας με αποτέλεσμα να προβάλλει μύθους για τις ψυχικές διαταραχές που αφορούν στη θεραπεία, στην αιτιοπαθογένεια και στη συμπτωματολογία τους» (Διαμαντοπούλου, 2016, σελ. 12). Ο κινηματογράφος συνδέεται άμεσα με την ψυχιατρική καθώς το ένα συμπληρώνει δημιουργικά το άλλο, αλλά αποτελούν και μια ευκαιρία να ασκούν αμοιβαίες επιρροές (Damjanovic et al., 2009).
Οι χαρακτήρες των ταινιών συνήθως παρουσιάζονται ως ψυχικά πάσχοντες που είναι απομονωμένοι, διαφορετικοί, ιδιόρρυθμοι, περίεργοι, με κακή εξωτερική εμφάνιση. Η πιο συχνή ψυχική ασθένεια που παρουσιάζεται σε ταινίες του κινηματογράφου είναι η σχιζοφρένεια, η οποία ταυτίζεται με την άσκηση βίας, την εγκληματικότητα και τον φόνο. Παρόλο που τα στερεότυπα αυτά είναι αβάσιμα, η παραγωγή ταινιών με αυτή τη θεματολογία αυξάνεται ανά τον κόσμο, καθώς οι ήδη υπάρχουσες ταινίες επαναπροβάλλονται αλλά και δημιουργούνται και νέες ταινίες, με την ίδια θεματική, που βασίζεται σε αυτά τα στερεότυπα, με αποτέλεσμα την αφομοίωση και τη διαιώνισή τους. Ταυτόχρονα, αλλοιωμένη και διαστρεβλωμένη είναι και η εικόνα του ειδικού ψυχικής υγείας, ο οποίος τις περισσότερες φορές παρουσιάζεται ως ένα άτομο με βίαια χαρακτηριστικά, ενισχύοντας την ήδη υπάρχουσα εικόνα που έχει η κοινωνία για την ψυχική ασθένεια και προκαλώντας φόβο και αποστροφή (Διαμαντοπούλου, 2016• Geller, 2020).
Επομένως, η ψυχική ασθένεια παρουσιάζεται συστηματικά με πιο αρνητικό τρόπο, δίνοντας έμφαση στην υποτιθέμενη βιαιότητα και επικινδυνότητα των ψυχικά ασθενών. Για παράδειγμα, η στερεότυπη εικόνα του ‘σχιζοφρενούς’ που προβάλλεται δημιουργεί προκαταλήψεις και φόβο, συμβάλλοντας στον στιγματισμό, την απόρριψη και την περιθωριοποίηση των ατόμων που νοσούν (Οικονόμου, 2008, σελ. 19-20). Ο αυτοστιγματισμός έχει αρκετές επιπτώσεις στο ίδιο το ψυχικά πάσχον άτομο, καθώς υιοθετεί τα αρνητικά στερεότυπα και ασυνείδητα οδηγείται στην αυτοεκπληρούμενη προφητεία και στην πρόκληση επώδυνων προσωπικών εμπειριών και βιωμάτων (Corrigan & Rao, 2012• Ζήση, 2022).
Εφόσον οι αναπαραστάσεις για την ψυχική ασθένεια στην πλειοψηφία τους είναι αρνητικές και διαστρεβλωμένες, οι λίγες ρεαλιστικές ή θετικές αναπαραστάσεις δεν αρκούν για να μεταβάλλουν τις στάσεις και εικόνες του κοινού για τους ψυχικά πάσχοντες, τους ειδικούς ψυχικής υγείας και την ίδια την ψυχική ασθένεια. Οι αρνητικές αυτές αναπαραστάσεις δημιουργούν έντονο στιγματισμό για τους ψυχικά πάσχοντες, οι οποίοι καταφεύγουν σε αυτομομφή, αποφεύγουν να ζητήσουν ιατρική και ψυχολογική βοήθεια και σε κάποιες περιπτώσεις οδηγούνται σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως αυτοτραυματισμό και αυτοκτονία (Διαμαντοπούλου, 2016).
Πηγές:
- Corrigan, P, & Rao, D. (2012), On the self-stigma of mental illness: Stages, disclosure, and strategies for change. Canadian Journal of Psychiatry, 57, 464–469, https://doi.org/10.1177/070674371205700804.
- Damjanovic, A., Vukovic, O., Jovanovic, A.A., & Jasovic- Gasic, M. (2009), Psychiatry and movies. Psychiatria Danubina, 21(2), 230-235.
- Διαμαντοπούλου, Ν. (2016), Η Ψυχική Διαταραχή στον Κινηματογράφο. Αθήνα: Αιγόκερως.
- Ζήση, Α. (2022), Κοινωνικό στίγμα και ψυχική ασθένεια: Ανασκόπηση εννοιών, μεθόδων και ευρημάτων. Ψυχιατρική, 33, 149-156. https://doi.org/10.22365/jpsych.2021.039.
- Geller, J.D. (2020), Introduction: Psychotherapy through the lens of cinema. Journal of Clinical Psychology, 76, 1423-1437.
- Οικονόμου, Μ. (2008), Ψυχική ασθένεια και κοινωνικό στίγμα: Διαχρονικές και σύγχρονες προκλήσεις. Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση, Τετράδια Ψυχιατρικής, 102, Απρίλιος- Μάιος, 19- 26.
Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.
Posted by Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc
