Μάχη των Δολιανών και Βερβένων – ήταν μάχη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821

Η Μάχη των Δολιανών και Βερβένων (ή Μάχη των Δολιανών όπως καταγράφεται στις αναφορές εκείνης της εποχής) ήταν μάχη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Μετά από τη μάχη του Βαλτετσίου, αποτέλεσε τη δεύτερη μεγάλη νίκη των Ελλήνων από την έναρξή της. Πραγματοποιήθηκε στις 18 Μαΐου 1821, ανάμεσα στους επαναστατημένους Έλληνες, με αρχηγό τον Νικήτα Σταματελόπουλο (Νικηταρά) και τους Τούρκους, στα Άνω Δολιανά, τα Βέρβενα και το Δραγούνι της Αρκαδίας, στα πλαίσια της πολιορκίας της Τριπολιτσάς.

Μια ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης μάχης είναι ότι πρόκειται για την πρώτη -και μία από τις λίγες- μάχες της Επανάστασης η οποία διεξήχθη μέσα σε οικισμό και όχι στην ύπαιθρο. Μάλιστα, στα Δολιανά διασώζονται ακόμα και σήμερα τα περισσότερα από τα 13 σπίτια στα οποία οχυρώθηκαν οι Έλληνες αγωνιστές, μαζί και αυτό στο οποίο ταμπουρώθηκε ο ίδιος ο Νικηταράς, το οποίο σήμερα είναι διατηρητέο κτήριο και λειτουργεί ως μουσείο.

Το σχέδιο των Τούρκων

Στις 12-13 Μαΐου 1821, οι Τούρκοι πολιορκημένοι της Τριπολιτσάς, υπό τον κεχαγιάμπεη του Χουρσίτ Πασά, προσπάθησαν να εισβάλουν στη Μεσσηνία από το δρόμο της Μεγαλόπολης. Ηττήθηκαν όμως στη μάχη του Βαλτετσίου. Για να διαλύσει τη δυσαρέσκεια που ξέσπασε μεταξύ των πολιορκημένων μετά από αυτή την αποτυχία, ο κεχαγιάμπεης αποφάσισε να επιτεθεί εναντίον του ελληνικού στρατοπέδου στα Βέρβενα. Αυτό το στρατόπεδο υπολόγιζε πως θα το διέλυε πιο εύκολα, καθώς ήταν το πιο απομονωμένο από αυτά που συνιστούσαν τον πολιορκητικό κλοιό γύρω από την Τριπολιτσά. Στη συνέχεια, μέσω Μυστρά, θα εισέβαλλε στη Μεσσηνία, καταπνίγοντας την Επανάσταση. Ακόμη κι αν το αυτό το τελευταίο δεν ήταν δυνατό, η διάλυση του στρατοπέδου θα άφηνε ανοιχτό το δρόμο προς το Άργος και την Κόρινθο, από όπου θα κατέφθαναν τουρκικές ενισχύσεις από την ανατολική Στερεά Ελλάδα.

Η μάχη

Το εκκλησάκι του Άη Γιάννη, λίγο έξω από τα Δολιανά. Εδώ διανυκτέρευσε ο Νικηταράς με τους άντρες του πριν την ημέρα της μάχης.

Στις 17 Μαΐου και κατόπιν εντολής του θείου του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ο Νικηταράς μετέβη στα Δολιανά με εκατό άντρες, πενήντα από το στρατόπεδο του Χρυσοβιτσίου και πενήντα από το στρατόπεδο του Βαλτετσίου. Σκοπό είχε να περιμένει να ενσωματωθούν στο ασκέρι του πενήντα επιπλέον άντρες από το στρατόπεδο των Βερβένων, με τελική κατεύθυνση το Άργος και το Ναύπλιο για να πάρει πολεμικές προμήθειες, αλλά και προς ενίσχυση των Μπουμπουλίνας, Τσώκρη και Σταϊκόπουλου, κατόπιν αιτήματος των τελευταίων προς τον Κολοκοτρώνη για αποστολή βοήθειας και ενός αρχηγού. Όμως κατά το εσπερινό φαγοπότι που έλαβε χώρα στον οικισμό των Δολιανών, ο αδερφός του Νικηταρά, Νικόλαος, ορέχτηκε μια ντόπια ονόματι Ελισάβετ. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να δημιουργηθεί παρεξήγηση με τους χωρικούς και το ασκέρι του να εκδιωχθεί από το χωριό κακήν κακώς, αναγκαζόμενο να διανυκτερεύσει στο ξωκλήσι του Άη Γιάννη, λίγο έξω από το χωριό.

Στις 18 Μαΐου τα ξημερώματα, ισχυρή τουρκική δύναμη (4.000 άνδρες και κανόνια, κατά τον Σπ. Τρικούπη) υπό τον Κεχαγιάμπεη, βγήκε από την Τριπολιτσά, με στόχο τη διάλυση του ελληνικού στρατοπέδου στα Βέρβενα. Όταν έφτασε στις Ρίζες, ο Κεχαγιάμπεης χώρισε τη δύναμή του σε τρεις φάλαγγες. Η μία κίνησε για τα Δολιανά, έχοντας απώτερο στόχο να πλαγιοκοπήσει το στρατόπεδο των Βερβένων από τα νοτιοανατολικά. Η άλλη στράφηκε στα Βέρβενα και μία τρίτη μικρότερη, αποτελούμενη κυρίως από ιππικό, κατευθύνθηκε προς το διπλανό μικρό οικισμό Δραγούνι.

«Αδελφέ μου, εγώ γιά Περσιάνους πάω εις τό Ανάπλι γυρεύοντας καί τώρα πού τούς ηύρα εδώ νά τούς αφήσω; Δέν τό κάμω.»

Η απόκριση του Νικηταρά προς τον αδερφό του Νικόλαο, όταν ενημερώθηκε από τους Δολιανίτες για την επίθεση των Τούρκων κατά του χωριού.

Οι Δολιανίτες, αντιλαμβανόμενοι την εχθρική προέλαση, προσέτρεξαν στον Νικηταρά για να τον ενημερώσουν και να του ζητήσουν να γυρίσει στο χωριό για να το υπερασπιστεί μαζί τους. Ο αδερφός του, χολωμένος από τα γεγονότα της προηγούμενης νύχτας, ήταν αντίθετος στο να υπερασπιστούν τους ντόπιους. Όμως ο Νικηταράς ήταν ανένδοτος. Έτρεξε πίσω με τους ενόπλους του και οχυρώθηκε στα σπίτια του χωριού. Το αρχηγείο του Κεχαγιάμπεη στήθηκε στην εκκλησία του Άη Γιώργη. Στο Δραγούνι, οι Τούρκοι ιππείς εξολόθρευσαν με σχετική ευκολία τη μικρή ηρωική ομάδα των Ελλήνων αγωνιστών υπό τον Αγιαννίτη Γεωργάκη Διγενή και στράφηκαν και αυτοί προς τα Δολιανά.

Η εκκλησία του Άη Γιώργη, στην οποία οχυρώθηκε ο Κεχαγιάμπεης. Στο βάθος η Τρίπολη, από όπου ξεκίνησε με τα στρατεύματά του.

Προτομή του Νικηταρά στο ρέμα του Τσάκωνα, εκεί όπου διαδραματίστηκε η Μάχη.

Τότε ξέσπασε μάχη κατά την οποία οι Έλληνες κατάφεραν, αν και κατά πολύ λιγότεροι, να σταματήσουν την προέλαση των Τούρκων, προκαλώντας τους μεγάλες απώλειες, σε μία μάχη που διήρκεσε όλη την ημέρα. Στο μεταξύ, ξεκίνησαν προς τα Δολιανά ελληνικές ενισχύσεις από το στρατόπεδο Βερβένων, αλλά αναγκάστηκαν να γυρίσουν πίσω και να οχυρωθούν στο εκεί στρατόπεδο, όπου προέβαλαν αποτελεσματική αντίσταση στους Τούρκους. Κατόπιν, τους κυνήγησαν έως τα Δολιανά όπου, μαζί με τους άνδρες του Νικηταρά, συνέχισαν την καταδίωξη ολόκληρης της τουρκικής δύναμης. Οι Τούρκοι τράπηκαν σε φυγή και κλείστηκαν στην Τριπολιτσά, αφήνοντας εβδομήντα νεκρούς, δύο κανόνια και τρεις σημαίες. Ήταν σε αυτή τη μάχη που ο Νικηταράς κέρδισε το προσωνύμιο «Τουρκοφάγος», που θα τον ακολουθούσε σε όλη του τη ζωή.

Μετά τη μάχη, ο Νικηταράς με τους άντρες του συνέχισε την πορεία του προς το Άργος.

Η σημασία της μάχης

Η μάχη αυτή είναι πολύ σημαντική, διότι προτού είχε γίνει η μάχη του Βαλτετσίου και έπειτα από αυτάς τας μάχας έλαβαν οι ‘Ελληνες τόλμην μεγάλην να μη φοβούνται πλέον τους Τούρκους, και άρχισαν να ερωτούν πού είναι οι Τούρκοι, όχι σαν πρώτα ότε έλεγαν, έρχονται οι Τούρκοι και έφευγαν. Πολλές φορές εκυνήγησαν τα Ελληνικά στρατεύματα και πολλές καπόταις* έχασαν οι Έλληνες στρατιώται έως να συνηθίσουν να παίρνουν των Τούρκων τας καπόταις.

Η μάχη στα Δολιανά και η μάχη στα Βέρβενα, μαζί με τη μάχη του Βαλτετσίου λίγες ημέρες νωρίτερα, ήταν αυτές που άνοιξαν το δρόμο για την άλωση της Τριπολιτσάς. Η νικηφόρα έκβασή της τόνωσε σε μεγάλο βαθμό το ηθικό των επαναστατών, καθώς ματαίωσε τη διάλυση του στρατοπέδου στα Βέρβενα και παράλληλα έδωσε την ευκαιρία στους Έλληνες να προωθήσουν τα στρατόπεδά τους ακόμα πιο κοντά στην Τρίπολη, σε θέσεις όπως τα κάστρα της Ζαράκοβας· δύο πύργων στις δίδυμες κορυφές υψώματος στη δυτική πλευρά του Μαινάλου, στην περιοχή Τρίκορφα. Η 12η Μαΐου μάλιστα αποτέλεσε την τελευταία φορά που ο οθωμανικός στρατός επιχείρησε οργανωμένη έξοδο από την Τρίπολη, αφού λίγες εβδομάδες αργότερα, από τις αρχές Ιουνίου του 1821, άρχισε η πολιορκία της και εν τέλει η άλωσή της στις 23 Σεπτεμβρίου του 1821. Κατά συνέπεια, η μάχη των Δολιανών ήταν αυτή που ουσιαστικά έδωσε τη χαριστική βολή στα μέχρι τότε σχέδια και προσπάθειες των Οθωμανών να βρουν διέξοδο από αυτή προς την υπόλοιπη Πελοπόννησο, αποκλείοντας έτσι και οποιαδήποτε πιθανότητα να μπορέσουν να επιστρέψουν με ενισχύσεις.

Χαρακτηριστική για τη σημασία της έκβασης της στην ψυχολογία των επαναστατημένων Ελλήνων, είναι η περιγραφή (βλ. παράθεση δεξιά) του Φωτάκου, αγωνιστή της επανάστασης του 1821, πρώτου υπασπιστή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και ιστοριογράφου πολλών γεγονότων της εποχής.

Στη λαϊκή ποίηση

Ο Νικηταράς ονομάστηκε «Τουρκοφάγος» διότι στη μάχη των Δολιανών σκότωσε πολλούς Τούρκους.

Τη νικηφόρα μάχη ύμνησε με στίχους του ο Παναγιώτης Κάλας ή Τσοπανάκος. Ήταν λαϊκός ποιητής από τη Δημητσάνα, ο οποίος έδρασε κατά τον αγώνα του 1821 και ήταν στενός φίλος του Νικηταρά, ακολουθώντας τον συχνά στις μάχες του. Οι στίχοι ήταν οι παρακάτω:

Πηγές

• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους – Η Ελληνική Επανάσταση (1821-1832). ΙΒ΄. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. 1975. σελ. 119-120.