Η Μάχη του Βαφέως διεξήχθη στις 27 Ιουλίου 1302 μεταξύ του στρατού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπό τη διοίκηση του Οσμάν Α’ και του στρατού της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας υπό τη διοίκηση του Γεωργίου Μουζάλωνα. Η μάχη έληξε με νίκη των Οθωμανών, με αποτέλεσμα οι Οθωμανοί να εγκαθιδρύσουν το κράτος τους και να καταλάβουν τελικά τη Βιθυνία από τους Βυζαντινούς.
Στρατηγικό πλαίσιο
Ο Οσμάν Α’ ανέβηκε στον θρόνο το έτος 1282 και για δύο δεκαετίες εξεστράτευσε κατά των βυζαντινών συνόρων στη Βιθυνία. Μέχρι το 1301, οι Οθωμανοί είχαν πολιορκήσει τη Νίκαια (πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας) και καταπονούσαν την Προύσα. Οι τουρκικές επιθέσεις απειλούσαν το λιμάνι της Νικομηδείας.
Την άνοιξη του 1302, ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ Θ’ Παλαιολόγος (βασ. 1294-1320) εξεστράτευσε κατά της Μαγνησίας. Οι Τούρκοι, φοβούμενοι τον μεγάλο στρατό του, απέφυγαν τη μάχη. Ο Μιχαήλ προσπάθησε να τους αντιμετωπίσει, αλλά οι στρατηγοί τον απέτρεψαν. Οι Τούρκοι πήραν θάρρος και προχώρησαν σε επιθέσεις, με αποτέλεσμα να απομονώσουν την πόλη από τον αυτοκράτορα. Ο στρατός του διαλύθηκε χωρίς μάχη, καθώς οι τοπικές δυνάμεις έφυγαν για να υπερασπιστούν τα σπίτια τους, ενώ οι Αλανοί έφυγαν για να ενωθούν με τις οικογένειες τους στη Θράκη. Ο Μιχαήλ αναγκάστηκε να υποχωρήσει προς τη θάλασσα, ακολουθούμενος από ένα κύμα προσφύγων.
Μάχη
Για να αντιμετωπίσει την απειλή για τη Νικομήδεια, ο πατέρας του Μιχαήλ, Ανδρόνικος Β’ Παλαιολόγος (βασ. 1282-1328), έστειλε μια βυζαντινή δύναμη από 2.000 άνδρες (οι μισοί απ’ αυτούς ήταν Αλανοί μισθοφόροι), υπό τις διαταγές του Μέγα Εταιρειάρχη Γεώργιου Μουζάλωνα, με σκοπό να διασχίσει τον Βόσπορο και να βοηθήσει την πόλη.
Στο πεδίο του Βαφέως (πιθανώς στα ανατολικά της Νικομηδείας) στις 27 Ιουλίου 1302, οι Βυζαντινοί συνάντησαν 5.000 ιππείς του ελαφρού ιππικού υπό τη διοίκηση του Οσμάν Α’, καθώς επίσης και συμμαχικές δυνάμεις από τις τουρκικές φυλές της Παφλαγονίας και του ποταμού Μαίανδρου. Το τουρκικό ιππικό επιτέθηκε στους Βυζαντινούς, με το απόσπασμα των Αλανών να μη συμμετέχει στη μάχη. Οι Τούρκοι έσπασαν τη γραμμή των Βυζαντινών, αναγκάζοντας τον Μουζάλωνα να υποχωρήσει στη Νικομήδεια υπό την κάλυψη της δύναμης των Αλανών.
Επακόλουθα
Ο Βαφεύς ήταν η πρώτη μεγάλη νίκη στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μελλοντική επέκταση της: οι Βυζαντικοί έχαναν τον έλεγχο της Βιθυνίας, υποχωρούσαν στα οχυρά τους, τα οποία απομονώθηκαν και καταλήφθηκαν. Η ήττα των Βυζαντινών σήμανε την μαζική απομάκρυνση χριστιανικού πληθυσμού από την περιοχή προς το ευρωπαϊκό μέρος της αυτοκρατορίας, προκαλώντας αλλαγές στη δημογραφική ισορροπία της περιοχής. Σε συνδυασμό με την ήττα στη Μαγνησία, η οποία επέτρεψε στους Τούρκους να φθάσουν και να σταθεροποιηθούν στις ακτές του Αιγαίου, ο Βαφεύς σήμανε την οριστική απώλεια της Μικράς Ασίας για τους Βυζαντινούς. Σύμφωνα με τον Έλληνα ιστορικό Γ. Γεωργιάδη Αρνάκη και τον Τούρκο ιστορικό Χαλίλ Ινάλτσικ, η μάχη επέτρεψε στους Οθωμανούς να ιδρύσουν το κράτος τους. Η κατάληψη της Βιθυνίας από τους Οθωμανούς ήταν ωστόσο σταδιακή, καθώς το τελευταίο βυζαντινό οχυρό στην περιοχή, η Νικομήδεια, έπεσε μονάχα το 1337.
Πηγές
- Bartusis, Mark C. (1997), The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204–1453, University of Pennsylvania Press, ISBN 978-0-8122-1620-2
- Inalcik, Halil (1994), «Osman Ghazi’s Siege of Nicaea and the Battle of Bapheus», στο: Zachariadou, Elizabeth, επιμ., The Ottoman Emirate (1300–1389). Halcyon Days in Crete I: A Symposium Held in Rethymnon, 11–13 January 1991, ISBN 960-7309-58-8, ανακτήθηκε στις 2014-08-16
- Kazhdan, Alexander, επιμ.. (1991), Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-504652-6
- Laiou, Angeliki E. (1972), Constantinople and the Latins: The Foreign Policy of Andronicus II, 1282–1328, Harvard University Press, ISBN 978-0-674-16535-9
- Nicol, Donald MacGillivray (1993), The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-43991-6
