Τσβέταν Τοντόροφ (1939 – 2017) Βούλγαρος φιλόσοφος, ιστορικός, στρουκτουραλιστής θεωρητικός και κριτικός της λογοτεχνίας, κοινωνιολόγος και δοκιμιογράφος

Συνέγραψε πολλά βιβλία και δοκίμια, που άσκησαν σημαντική επίδραση στην ανθρωπολογία, την κοινωνιολογία, τη σημειωτική, τη θεωρία της λογοτεχνίας, την ιστορία των ιδεών και τη θεωρία του πολιτισμού.

by Times Newsroom

Ο Τσβέταν Τοντόροφ (Tzvetan Todorov, βουλγ.: Цветан Тодоров, 1 Μαρτίου 1939 – 7 Φεβρουαρίου 2017) ήταν Βούλγαρος φιλόσοφος, ιστορικός, στρουκτουραλιστής θεωρητικός και κριτικός της λογοτεχνίας, κοινωνιολόγος και δοκιμιογράφος, που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Παρίσι και απέκτησε τη γαλλική υπηκοότητα το 1973. Συνέγραψε πολλά βιβλία και δοκίμια, που άσκησαν σημαντική επίδραση στην ανθρωπολογία, την κοινωνιολογία, τη σημειωτική, τη θεωρία της λογοτεχνίας, την ιστορία των ιδεών και τη θεωρία του πολιτισμού.

Ο Τοντόροφ γεννήθηκε στη Σόφια. Πήρε μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών στη φιλολογία από το Πανεπιστήμιο της Σόφιας το 1963. Στη συνέχεια πήρε διδακτορικά από το Πανεπιστήμιο του Παρισιού το 1966 και το 1970.

Το 1968 ο Τοντόροφ διορίσθηκε διευθυντής ερευνών στο γαλλικό Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών. Δύο χρόνια αργότερα βοήθησε στην ίδρυση του περιοδικού Poétique, του οποίου παρέμεινε ένας εκ των αρχισυντακτών μέχρι το 1979. Μαζί με τον στρουκτουραλιστή κριτικό λογοτεχνίας Ζεράρ Ζενέτ επιμελήθηκαν την Collection Poétique, σειράς βιβλίων θεωρίας της λογοτεχνίας από τις εκδόσεις Éditions de Seuil, που εκδιδόταν μέχρι το 1987. Ο Τοντόροφ υπήρξε επισκέπτης καθηγητής σε αρκετά πανεπιστήμια των ΗΠΑ, όπως το Χάρβαρντ, το Γέιλ, το Κολούμπια και το Μπέρκλεϋ.

Ο Τοντόροφ δημοσίευσε συνολικά 21 βιβλία, μεταξύ των οποίων τα Ποιητική (1981), Η κατάκτηση της Αμερικής: Το πρόβλημα του άλλου (1982), Face à l’ extreme (1991) και Les ennemis intimes de la démocratie (2002). Τα ιστορικά ενδιαφέροντά του εστίασαν σε θέματα όπως ο ισπανικός αποικισμός της Αμερικής και τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως (ναζιστικά και σταλινικά).

Η μεγαλύτερη συνεισφορά του Τοντόροφ στη θεωρία της λογοτεχνίας θεωρείται ο ορισμός της λογοτεχνίας του φανταστικού, του «αλλόκοτου φανταστικού» και του «θαυμάσιου φανταστικού». Ο ορισμός του για το φανταστικό είναι «οποιοδήποτε γεγονός που συμβαίνει στον κόσμο μας και φαίνεται να είναι υπερφυσικό». `Οταν συμβεί ένα τέτοιο γεγονός, πρέπει να αποφασίσουμε αν ήταν μια ψευδαίσθηση ή αν ήταν αληθινό και έχει λάβει χώρα πραγματικά. Ο Τοντόροφ φέρνει ως παράδειγμα το αίνιγμα του Αλβάρο στο μυθιστόρημα του Ζακ Καζότ Le Diable amoureux: ο Αλβάρο πρέπει να διακρίνει αν η γυναίκα με την οποία είναι ερωτευμένος είναι πραγματικά μια γυναίκα ή αν είναι ο διάβολος. Αφού αποφασίσουμε αν το γεγονός ήταν φανταστικό ή όχι, εισερχόμαστε κατά τον Τοντόροφ στα είδη του αλλόκοτου και του θαυμαστού. Στο αλλόκοτο φανταστικό, το γεγονός που συνέβη είναι κάποιο είδος ψευδαισθήσεως. Οι «νόμοι της πραγματικότητας» παραμένουν άθικτοι και παρέχουν μία ορθολογική ερμηνεία του φανταστικού γεγονότος, που είναι π.χ. όνειρο, παραίσθηση, τρέλα, κλπ.. Στο θαυμαστό φανταστικό, έχει λάβει χώρα ένα πραγματικό υπερφυσικό γεγονός, και επομένως οι «νόμοι της πραγματικότητας» πρέπει να αλλάξουν για να το ερμηνεύσουν. Μόνο αν ο αναγνώστης δεν είναι σε θέση να επιλέξει μεταξύ των δύο πιθανοτήτων, τότε το κείμενο ανήκει καθαρά στη λογοτεχνία του φανταστικού.

Εκτός από τη θεωρία της λογοτεχνίας, ο Τοντόροφ έχει γράψει και φιλοσοφικές μελέτες, όπως μία μελέτη για το έργο του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, και συγκεριμένα για τις ιδέες του σχετικά με την επίτευξη της ανθρώπινης ευτυχίας και το πώς μπορούμε να ζήσουμε στους «μοντέρνους» καιρούς.

Σε ένα από τα σημαντικότερα έργα του, το Face à l’ extreme («Αντιμετωπίζοντας το ακραίο»), ο Τοντόροφ ρωτά αν είναι αλήθεια το ότι τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως των ναζί και τα «γκουλάγκ» των Σοβιετικών αποκάλυψαν πως σε ακραίες καταστάσεις «όλα τα ίχνη ηθικής ζωής εξατμίζονται, καθώς οι άνθρωποι γίνονται κτήνη «κλειδωμένα» σε έναν ανελέητο αγώνα για επιβίωση» (σσ. 31–46). Αυτή η γνώμη είναι κοινή σε απομνημονεύματα από τα στρατόπεδα. Ωστόσο, διαβάζοντας πραγματικές μαρτυρίες επιζησάντων, ο Τοντόροφ βρίσκει ότι η εικόνα δεν είναι τόσο απελπιστική και ότι υπάρχουν πολλά παραδείγματα εγκλείστων που αλληλοβοηθούνται και επιδεικνύουν συμπόνια στις σχέσεις τους, παρά τις μη ανθρώπινες συνθήκες και τον τρόμο. Οι επιζήσαντες επισημαίνουν ότι η επιβίωσή τους εξαρτιόταν πάντοτε από τη βοήθεια άλλων. Καταλήγει ότι η ζωή στα στρατόπεδα και στα γκουλάγκ δεν ακολουθούσε τον νόμο της ζούγκλας και ότι τα αντιπαραδείγματα είναι πολυάριθμα, ακόμα και στο έργο του Πρίμο Λέβι.

Ο Τσβέταν Τοντόροφ είχε τιμηθεί με το Ορειχάλκινο Μετάλλιο του CNRS, το Βραβείο Charles Lévêque της Ακαδημίας των Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών, το Βραβείο Maugean της Γαλλικής Ακαδημίας και το Βραβείο Πριγκίπισσα των Αστουριών για τις κοινωνικές επιστήμες. Το 2015 τιμήθηκε με το Βραβείο «Wayne C. Booth» για το σύνολο της προσφοράς του στις μελέτες του αφηγήματος από τη Διεθνή Εταιρεία για τη μελέτη της Αφηγήσεως (International Society for the Study of Narrative).

Ο Τσβέταν Τοντόροφ είχε νυμφευθεί δύο φορές. Η πρώτη του σύζυγος ήταν η λογία Μαρτέν βαν Βερκέν (Martine van Woerkens), με την οποία απέκτησαν ένα γιο, τον Μπόρις. Η δεύτερη ήταν η Νάνσυ Χιούστον, με την οποία απέκτησαν δύο παιδιά, τη Λεά και τον Σάσα. Ο Τοντόροφ απεβίωσε στο Παρίσι σε ηλικία 77 ετών.

Σχετικά Άρθρα

Leave a Comment

Αυτή η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για να βελτιώσει την εμπειρία σας. Συνεχίζοντας την περιήγησή σας, δίνετε την συγκατάθεσή σας για την χρήση των cookies. Aποδοχή