- ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΚΑΡΑΤΑΡΑΚΗΣ*
Στη στήλη αυτή στις 14/2/22 παρουσίασα τη μελέτη της Βάνας Νικολαΐδου –Κυριανίδου, Προέδρου του Τμήματος Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών για τη Χάννα Αρεντ, που έχει εμπλουτίσει την πολιτική σκέψη αποκαλύπτοντας τις αιτίες που οδηγούν στον ολοκληρωτισμό. Η μελέτη αυτή μαζί με άλλα σχετικά έργα εξετάζει σε βάθος τη σκέψη της Γερμανοεβραίας στοχάστριας και αποδεικνύει την προφητική επικαιρότητά της σήμερα, που αντίστοιχες απειλές εμφανίζονται στον παγκόσμιο ορίζοντα.
Στο άρθρο αυτό θα αναφερθώ σ’ ένα άλλο έργο που κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ με τίτλο «ΑΝΑΤΕΜΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΡΑΤΣΙΣΜΟ», δέκα και ένα δοκίμια». Είναι καρπός του Εργαστηρίου Πολιτικής Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ με την εποπτεία και την επιλογή κειμένων της Βάνας Νικολαΐδου-Κυριανίδου, όπου περιέχεται επίσης, ένα δοκίμιο της Χάννας Αρεντ και το εισαγωγικό με τίτλο «Άνθρωποι και υπάνθρωποι ή να πεθάνει το κτήνος» από την επιμελήτρια.
Στον τόμο περιέχονται και δυο δοκίμια που υποστηρίζουν τον ρατσισμό και την ευγονική. Συχνά με εφησυχασμό και αφέλεια θεωρούμε ότι ως ανθρωπότητα έχουμε οριστικά ξεπεράσει ορισμένες ιδεοληψίες και μπορούμε να σφυρίζουμε αδιάφορα θεωρώντας ότι βαδίζουμε σε μια κοινωνία, όπου εθνικισμοί, ρατσισμοί και κάθε μορφής θρησκευτικοί φανατισμοί είναι ξεπερασμένοι και οι βαρβαρότητες των πολέμων ανήκουν στο παρελθόν.
Η πραγματικότητα όμως μας διαψεύδει. Αρκεί να δούμε και στη χώρα μας και σε όλη την Ευρώπη πόσο ανίκανοι σταθήκαμε στην αντιμετώπιση της μαζικής μετανάστευσης και πόσο λανθασμένη ήταν η υποτιθέμενη πολυπολιτισμικότητα. Άλλο πολυφωνία, πλουραλισμός, όπου κάθε ομάδα έχει τη δυνατότητα να διατηρεί το δικό της αξιακό σύστημα, αλλά να μην θέλει με τη βία και την τρομοκρατία να επιβάλει στους άλλους την άποψή της και άλλο αυτό που παρακολουθούμε να συμβαίνει σήμερα. Η αλληλογονιμοποίηση των πολιτισμών είναι χρήσιμη και αναγκαία. Όπως αναγκαία είναι και η αποδοχή της διαφορετικότητας που οφείλεται είτε στη φυλή, είτε στο χρώμα, είτε σε πολυποίκιλες σωματικές και πνευματικές αδυναμίες.
Σωστά στο εισαγωγικό δοκίμιο διευκρινίζεται η έννοια του ρατσισμού και οι διαχρονικές της μεταπτώσεις. Οι αρχαίοι Έλληνες με την ηχοποιητική λέξη βάρβαρος εννοούσαν απλώς εκείνους που μιλούσαν ακατανόητα. Φυσικά η θέση των δούλων ήταν κατώτερη, γιατί η απώλεια της ελευθερίας σήμαινε ότι χάνεται και η ανθρώπινη υπόσταση. Στον Όμηρο αναφέρεται ότι ο άνθρωπος που χάνει την ελευθερία του χάνει και την μισή του αρετή. Και η θέση της γυναίκας δεν ήταν ισότιμη πολιτικά, ας μην ξεχνούμε όμως ότι οι γυναίκες δεν στρατεύονταν και ο Σωκράτης στο Συμπόσιο του Πλάτωνα θεωρεί δασκάλα του τη Διοτίμα. Επίσης, στην ποίηση η Σαπφώ είναι εκείνη που δημιούργησε μια ποιητική μετάλλαξη και πρώτη έψαλε τον καημό και τα πάθη του έρωτα.
Τη βαρβαρότητα του ρατσισμού και των ευγονικών πειραμάτων την ζήσαμε δυστυχώς με τον ναζισμό. Γι’ αυτό απαιτείται εγρήγορση και υπενθύμιση αυτής της ανθρώπινης τραγωδίας.
Το εξαιρετικό δοκίμιο 80 σελίδων της κ. Βάνας Νικολαΐδου-Κυριανίδου δεν είναι δυνατόν να μεταφερθεί εδώ με την πληρότητα και το επιστημονικό βάθος που τη διακρίνει. Θα κλείσω μόνο με την τελευταία παράγραφο ευχαριστώντας την για την προσφορά της και σε μας και στους τυχερούς σπουδαστές της : «Με τη βοήθεια όλων των προηγουμένων αναλύσεων, μπορούμε τουλάχιστον να αναγνωρίσουμε ότι η ανθρωπινότητα του ανθρώπου δεν εξαντλείται στην υπαγωγή του σ’ ένα ζωικό είδος. Επίσης, μπορούμε να κατανοήσουμε ότι, στο μέτρο που ο διαφοριστικός ρατσισμός διατυπώνει μια άποψη αποδεικνύει από μόνος του ότι στο πεδίο των ανθρωπίνων στο οποίο ανήκουν και τα αξιακά συστήματα είναι και οφείλουν να είναι συζητήσιμα».
*Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος
