Ο Γιόχαν Άνταμ Βάισχαουπτ (Johann Adam Weishaupt, 6 Φεβρουαρίου 1748 – 18 Νοεμβρίου 1830) ήταν Γερμανός φιλόσοφος και ιδρυτής της μυστικής εταιρείας Τάγμα των Ιλλουμινάτων.
Ο Βάισχαουπτ γεννήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 1748 στο Ίνγκολστατ στο Ελεκτοράτο της Βαυαρίας. Ο πατέρας του ήταν ο Γιόχαν Γκέοργκ Βάισχαουπτ (1717–1753) που πέθανε όταν ο Άνταμ ήταν πέντε ετών. Μετά τον θάνατο τού πατέρα του, κηδεμόνας του έγινε ο πνευματικός του πατέρας Γιόχαν Άνταμ φον Ίκστατ, ο οποίος, σαν τον πατέρα του, ήταν καθηγητής της Νομικής στο πανεπιστήμιο του Ίνγκολστατ. Ο Ίκστατ ήταν υπέρμαχος της φιλοσοφίας του Κρίστιαν Βολφ και του Διαφωτισμού και επηρέασε τον νεαρό Βάισχαουπτ με τον ορθολογισμό του. Ο Βάισχαουπτ ξεκίνησε την τυπική του εκπαίδευση σε ηλικία επτά ετών σε ιησουιτικό σχολείο. Αργότερα εγγράφηκε στο πανεπιστήμιο του Ίνγκολστατ, από όπου αποφοίτησε το 1768 με διδακτορικό (Juris Doctor) στη νομική επιστήμη Το 1772 έγινε καθηγητής της Νομικής. Το επόμενο έτος νυμφεύθηκε την Άφρα Σοσενχόφερ του Άιχστετ.
Μετά τον διωγμό των Ιησουιτών που επισημοποίησε ο Πάπας Κλήμης ΙΔ΄ το 1773, ο Βάισχαουπτ έγινε καθηγητής του κανονικού δικαίου θέση που μέχρι τότε κρατείτο αποκλειστικά από τους Ιησουίτες εκείνη την εποχή. Το 1775 ο Βάισχαουπτ γνώρισε την εμπειρική φιλοσοφία του Γιόχαν Γκέοργκ Χάινριχ Φέντερ του πανεπιστημίου του Γκέτινγκεν. Τόσο ο Φέντερ όσο και ο Βάισχαουπτ έγιναν αργότερα πολέμιοι του Καντιανού ιδεαλισμού.
Ίδρυση των Ιλλουμινάτων
Σε μία εποχή, όμως, που δεν υπήρχε τέλος στη διαστρέβλωση των μυστικών εταιρειών, σχεδίασα να κάνω χρήση αυτής της ανθρώπινης ιδιορρυθμίας για έναν πραγματικό και άξιο στόχο, προς όφελος των ανθρώπων. Ήθελα να κάνω αυτό που οι κεφαλές της εκκλησιαστικής και κοσμικής εξουσίας όφειλαν να είχαν πράξει…
Το Μάιο του 1776 ο Άνταμ Βάισχαουπτ ίδρυσε τους “Illuminati” στο Ελεκτοράτο της Μπαβαρίας. Υιοθέτησε το όνομα «Αδελφός Σπάρτακος» μέσα στο Τάγμα. Οι σκοποί του Τάγματος δεν είναι γνωστοί και οι αναφορές ποικίλουν από εγκυκλοπαίδεια σε εγκυκλοπαίδεια. Η Καθολική εγκυκλοπαίδεια θεωρεί ότι το Τάγμα δεν διέθετε δημοκρατικές εσωτερικές διαδικασίες ισότητας αλλά ότι προσπαθούσε να προωθήσει τις ιδέες της ισότητας και της ελευθερίας σε όλη την κοινωνία, ενώ άλλοι, όπως το Collier’s, ανέφεραν ότι ο σκοπός του ήταν να καταπολεμήσει τη θρησκεία και να καλλιεργήσει τον ορθολογισμό στη θέση της.
Κατά την καθολική εγκυκλοπαίδεια η μυστική εταιρεία ήταν ένα περίπλοκο δίκτυο κατασκοπείας και αντικατασκοπείας. Κάθε απομονωμένος πυρήνας μυημένων αναφερόταν σε έναν ανώτερο, ιεραρχικά, τον οποίο δεν γνώριζε. Τούτη την δομή ακολούθησαν ουσιαστικά μεταγενέστερες ομάδες.
Ο Βάισχαουπτ μυήθηκε στη Τεκτονική Στοά “Theodor zum guten Rath”, στο Μόναχο το 1777. Το εγχείρημά του για «τη φώτιση, τον διαφωτισμό της κατανόησης με τον ήλιο της λογικής και τη διάλυση του νέφους της δεισιδαιμονίας και της προκατάληψης» δεν ήταν καλοδεχούμενη μεταρρύθμιση. Χρησιμοποίησε τον Ελευθεροτεκτονισμό για να στρατολογήσει μέλη για τη μυστική του εταιρεία, με στόχο την «τελειοποίηση της ανθρώπινης φύσης» μέσω της επανεκπαίδευσης μιας κοινοτικής κατάστασης σε ισορροπία με τη φύση, ελεύθερη από κυβερνήσεις και θρησκείες. Παρουσιάζοντας το σύστημα τους ως καθαρά Τεκτονικό, ο Άνταμ Βάισχαουπτ και ο Άντολφ Φράιχερ Νίγκε, που οργάνωσε την τελετουργική δομή του Τάγματος, έδωσαν ώθηση και επέκτειναν τη μυστική εταιρεία.
Αντίθετα προς τη ρήση του Ιμμάνουελ Καντ ότι ο διαφωτισμός (και το Τάγμα του Βάισχαουπτ ήταν ουσιαστικά έκφραση του κινήματος του διαφωτισμού) ήταν «το πέρασμα από τον αυτοεπιβαλλόμενη ανωριμότητα με την τόλμη της χρήσης της ατομικής λογικής, χωρίς την καθοδήγηση οποιουδήποτε» στο Τάγμα των Ιλλουμινάτων ήταν προδιαγεγραμμένη η εκπαίδευση που ακολουθούσαν τα μέλη. Ο Βόλφγκανγκ Ρίντελ σχολίασε ότι αυτή η προσέγγιση του διαφωτισμού ή της φώτισης συνιστούσε διαστρέβλωση της καντιανής αρχής του Διαφωτισμού. Ο Ρίντελ γράφει: ‘Η ανεξαρτησία σκέψης και κρίσης που απαιτούνται από τον Καντ… απαγορευόταν από του κανόνες και τους κανονισμούς του Τάγματος των Ιλλουμινάτων. Εδώ ο διαφωτισμός γίνεται υπό την καθοδήγηση άλλων, δηλαδή των Ανώτερων [του Τάγματος].
Ο ριζοσπαστικός ορθολογισμός και το λεξιλόγιο του Βάισχαουπτ δε θα μπορούσε να πετύχει. Κείμενα που κατασχέθηκαν το 1785 ερμηνεύτηκαν ως στασιαστικά, και η εταιρεία εξορίστηκε από την κυβέρνηση του Καρλ Θίοντορ, Ελέκτορα της Μπαβαρίας το 1785. Ο Βάισχαουπτ έχασε τη θέση του στο πανεπιστήμιο του Ίνγκολστατ και έφυγε από την Μπαβαρία.
Εργογραφία
Φιλοσοφικά έργα
- (1775) De Lapsu Academiarum Commentatio Politica.
- (1786) Über die Schrecken des Todes – eine philosophische Rede.
- (Γαλλικά) Discours Philosophique sur les Frayeurs de la Mort (1788). Gallica
- (1786) Über Materialismus und Idealismus. Torino
- (1788) Geschichte der Vervollkommnung des menschlichen Geschlechts.
- (1788) Über die Gründe und Gewißheit der Menschlichen Erkenntniß.
- (1788) Über die Kantischen Anschauungen und Erscheinungen.
- (1788) Zweifel über die Kantischen Begriffe von Zeit und Raum.
- (1793) Über Wahrheit und sittliche Vollkommenheit.
- (1794) Über die Lehre von den Gründen und Ursachen aller Dinge.
- (1794) Über die Selbsterkenntnis, ihre Hindernisse und Vorteile.
- (1797) Über die Zwecke oder Finalursachen.
- (1802) Über die Hindernisse der baierischen Industrie und Bevölkerung.
- (1804) Die Leuchte des Diogenes.
- (1817) Über die Staats-Ausgaben und Auflagen. Google Books
- (1818) Über das Besteuerungs-System.
Έργα σχετικά με τους Ιλλουμινάτους
- (1786) Apologie der Illuminaten, ISBN 978-3-7448-1853-7.
- (1786) Vollständige Geschichte der Verfolgung der Illuminaten in Bayern.
- (1786) Schilderung der Illuminaten.
- (1787) Einleitung zu meiner Apologie.
- (1787) [Einige Originalschriften des Illuminatenordens…]
- (1787) [Nachtrage von weitern Originalschriften…] Google Books
- (1787) Kurze Rechtfertigung meiner Absichten.
- (1787) Nachtrag zur Rechtfertigung meiner Absichten.
- (1787) Apologie des Mißvergnügens und des Übels.
- (1787) Das Verbesserte System der Illuminaten.
- (1788) Der ächte Illuminat, oder die wahren, unverbesserten Rituale der Illuminaten.
- (1795) Pythagoras, oder Betrachtungen über die geheime Welt- und Regierungs-Kunst.
