Ως συγγραφέας, ήταν αναγνωρισμένος και το έργο του «Αδερφοί Καραμαζόφ» αποτελεί ένα από τα πιο μεγαλειώδη μυθιστορήματά του. Ως ηθικοδιδάσκαλος, δεν κατάφερε να αγγίξει την πεμπτουσία της ηθικότητας, δηλαδή την εγκράτεια και την ολοκληρωτική απάρνηση των απολαύσεων, καθώς ο ηθικός τρόπος ζωής ανήκει στα πρακτικά ενδιαφέροντα της ανθρώπινης φύσης. «Ηθικός είναι εκείνος που μόλις νιώσει μέσα του τον πειρασμό βρίσκει τη δύναμη να αντιδράσει χωρίς να ενδώσει σε αυτόν» (σελ. 26).
Ως αμαρτωλός ή εγκληματίας, δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά: ο άκρατος εγωισμός και η έντονη τάση προς την καταστροφή, τα οποία προϋποθέτουν την απουσία αγάπης, την έλλειψη συναισθηματικής αξιολόγησης των ανθρώπινων αντικειμένων. Ο Ντοστογιέφσκι είχε έντονη ανάγκη να αγαπηθεί και τεράστια ικανότητα να αγαπήσει, που εκδηλώθηκε μέσα από την καλοσύνη, που είχε. Ο Ντοστογιέφσκι συνδέεται με τη διάσταση του εγκληματία, κυρίως μέσα από τους χαρακτήρες για τους οποίους έγραψε –βίαιοι, εγωιστικοί δολοφόνοι, αλλά και μέσα από περιστατικά της ζωής του –πάθος για τυχερά παιχνίδια και σεξουαλική κακοποίηση ενός ανήλικου κοριτσιού.
Επίσης, ο Ντοστογιέφσκι είχε στοιχεία μαζοχισμού και έντονο αίσθημα ενοχής. Είχε έντονα σαδιστικά στοιχεία, που εκδήλωνε με αψιθυμία, τάση να βασανίζει τους άλλους και έλλειψη ανοχής ακόμη και προς αγαπημένα πρόσωπα. Όσον αφορά τον νευρωσικό του χαρακτήρα, ο Ντοστογιέφσκι ήταν επιληπτικός, είχε σοβαρές κρίσεις που συνοδεύονταν από απώλεια συνείδησης, μυϊκούς σπασμούς και δυσθυμία. Η επιληψία που είχε ήταν μια υστερικής μορφής επιληψία, δηλαδή μια βαριά μορφή υστερίας. Οι κρίσεις προέρχονταν από την πρώιμη παιδική ηλικία του Ντοστογιέφσκι, ενώ έγιναν πιο έντονες μετά τη δολοφονία του πατέρα του, όταν ο ίδιος ήταν 18 ετών.
Ο θάνατος του πατέρα του αποτέλεσε ένα ιδιαίτερα τραυματικό γεγονός για τον ίδιο και τη βασική αιτία για τη νεύρωσή του. Οι κρίσεις που βίωνε συνδέονταν με τον φόβο του θανάτου. Ουσιαστικά, ήταν μια «ταύτιση με κάποιον νεκρό, ένα πρόσωπο που είτε έχει πράγματι πεθάνει είτε ζει ακόμα, αλλά ευχόμαστε να πεθάνει». Η κρίση έχει το νόημα της τιμωρίας. «Εκείνος που ευχήθηκε τον θάνατο ενός άλλου ταυτίζεται μαζί του και πεθαίνει ο ίδιος» (σελ. 42-43). Στο πρόσωπο του άλλου το αγόρι βλέπει κυρίως τον πατέρα του. Η υστερική κρίση αποτελεί «μια μορφή αυτοτιμωρίας για το παιδί που ευχήθηκε τον θάνατο του μισητού πατέρα» (σελ. 43).
«Η πατροκτονία είναι το κύριο και αρχέγονο έγκλημα τόσο της ανθρωπότητας όσο και του μεμονωμένου ατόμου. Σε κάθε περίπτωση είναι η βασική, αν όχι ενδεχομένως η μοναδική πηγή του αισθήματος ενοχής» (σελ. 43). Το αγόρι έχει μια αμφίθυμη σχέση με τον πατέρα, νιώθοντας μίσος, ενώ προσπαθεί να εκτοπίσει τον πατέρα. Παράλληλα, νιώθει και αρκετή τρυφερότητα προς τον πατέρα. Από τη μία τον θαυμάζει και θέλει να του μοιάσει, αλλά από την άλλη θέλει να απαλλαγεί από την παρουσία του.
Φρόυντ, Σ. (2012). Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία. Αθήνα: Πατάκης.
Κουραβάνας Νικόλαος, Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.
Posted by Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc
