- ΣΙΜΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΔΗΣ
Στις 24 Φεβρουαρίου του 2024, συμπληρώνονται δύο χρόνια από την έναρξη της Ρωσικής στρατιωτικής εισβολής στην Ουκρανία, η οποία οδήγησε στο ξέσπασμα ενός σκληρού Ρωσο-ουκρανικού πολέμου.
Η αφορμή αυτή, σε συνδυασμό με παράγοντες όπως είναι η αντικατάσταση του στρατηγού Βαλερί Ζαλούζνι από την ηγεσία των Ουκρανικών Ενόπλων Δυνάμεων (ο αντικαταστάτης του είναι ο επίσης στρατηγός και μέχρι πρότινος αρχηγός του Ουκρανικού στρατού ξηράς, Ολεξάντρ Σίρσκι), και η προσπάθεια των Ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων να διεισδύσουν εντός της πόλης Αβντίιβκα, στην περιφέρεια του Ντονέτσκ, μας προσφέρουν την ευκαιρία να θυμηθούμε ένα συγκεκριμένο βιβλίο.
Ήτοι, το βιβλίο του συγγραφέα Ηλία Γιαννακόπουλου που εν προκειμένω φέρει τον τίτλο ‘Ουκρανικός πόλεμος: Αναγνώσεις, ερμηνείες, διδάγματα. Απλουστεύσεις και γενικεύσεις.’1 Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως το βιβλίο του εκ Τρικάλων Θεσσαλίας ορμώμενου συγγραφέα, καθίσταται ιδιαίτερα επικαιρικό, αφενός μεν διότι ο πόλεμος συνεχίζεται, και, αφετέρου δε, διότι συνιστά μία καλή βάση προκειμένου να αντιληφθεί ο αναγνώστης όχι πλέον γιατί το Πουτινικό, αυταρχικό καθεστώς επέλεξε να επιτεθεί στη γειτονική Ουκρανία (την οποία δεν θεωρεί, απλοϊκά και προδήλως εσφαλμένα, παρά ως ‘τεχνητό έθνος’), αλλά, για να καταλάβει το γιατί συνεχίζει τον πόλεμο, αποδίδοντας μεγάλη σημασία στην κατοχή Ουκρανικών εδαφών.
Που βρίσκονται κυρίως στα νότια και στα ανατολικά της χώρας (τμήματα των περιφερειών Χερσώνα, Ζαπορίζια, Ντονέτσκ και ολόκληρη η περιφέρεια του Λουχάνσκ). Θεωρητικώ τω τρόπω, οφείλουμε να επισημάνουμε πως ο Ηλίας Γιαννακόπουλος ήσαν εκ των πρώτων συγγραφέων που μπόρεσε να εντοπίσει με μεγάλη ακρίβεια το γεγονός πως η εισβολή δεν συνιστά μία ‘ειδική στρατιωτική επιχείρηση,’ όπως έσπευσε να την ονομάσει ή να την χαρακτηρίσει το Πουτινικό καθεστώς. Αλλά, έναν πόλεμο ευρείας κλίμακας εντός της ευρωπαϊκής ηπείρου, ο οποίος μπορεί να ‘μεταμορφώσει’ τόσο την Ουκρανία και την Ρωσία, όσο και την ίδια την Ευρώπη, σε πολιτικό, διπλωματικό, γεω-στρατηγικό και γεω-πολιτικό2 επίπεδο. Εμβαθύνοντας περισσότερο, θα πούμε πως ο συγγραφέας του ‘Ουκρανικού Πολέμου’ είδε πέρα από το προφανές.
Πέρα από το βραχυπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα, παραδίδοντας μας μία ολοκληρωμένη πραγματεία περί πολέμου που διαβάζεται με την ίδια ευχαρίστηση όπως την πρώτη φορά. Επίσης, το συγκεκριμένο βιβλίο φέρει και τα χαρακτηριστικά της γεω-πολιτικής ανάλυσης, με τον συγγραφέα να καθίσταται και πάλι εκ των πρώτων που προσπάθησαν να ερμηνεύσει το δίπολο ‘εισβολή-σύγκρουση’ με Θουκυδίδειους όρους.
Ή αλλιώς, με βάση την ‘Παγίδα του Θουκυδίδη.’ Θα επιχειρήσουμε να φωτίσουμε όμως και ένα ακόμη ζήτημα, λέγοντας πως ο ‘Ουκρανικός Πόλεμος’ του Ηλία Γιαννακόπουλου φέρει χαρακτηριστικά γεω-πολιτικής ανάλυσης γιατί διαβάζοντας το, ο αναγνώστης μπορεί να αντιληφθεί πως ο Ρώσος πρόεδρος προετοίμαζε μεθοδικά το έδαφος για την εισβολή και την κατάληψη Ουκρανικών εδαφών από το 2014 ακόμη.
Όταν τα Ρωσικά στρατεύματα κατέλαβαν την χερσόνησο της Κριμαίας (η προσάρτηση ήσαν και είναι παράνομη), και ξεκίνησαν να παρέχουν κάθε είδους συνδρομή στους φιλο-ρώσους αυτονομιστές του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ, οι οποίοι άρχισαν να συγκρούονται με τις Ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις.
Ας δούμε τι γράφει όμως ο ίδιος ο συγγραφέας: «Ο ουκρανικός πόλεμος δεν αποκάλυψε μόνον τον εύθραυστο χαρακτήρα της ειρήνης, δεν επιβεβαίωσε μόνον τον ρόλο των αυταρχικών ηγετών στην κήρυξη ενός πολέμου, δεν επικύρωσε μόνον την απόλυτη αλληλεξάρτηση των εθνικών οικονομιών αλλά επανέφερε εμφαντικά το διαχρονικό ερώτημα για τον παράγοντα που πυροδοτεί και τρέφει τον πόλεμο ως ιστορικό ανθρώπινο φαινόμενο».3
Και πάλι μπορούμε να υπογραμμίσουμε πως ο Ηλίας Γιαννακόπουλος ‘δικαιώνεται’ σε βασικές του εκτιμήσεις. Ή αλλιώς, καθίσταται ‘προφητικός’ από τα τέλη περίπου του 2022. Διότι, πρώτον, ο «ουκρανικός πόλεμος αποκάλυψε τον εύθραυστο χαρακτήρα της ειρήνης». Δύο χρόνια μετά, κάτι τέτοιο αποδεικνύεται περίτρανα από το άνοιγμα ενός νέου πολεμικού μετώπου, αυτή την φορά στη Μέση Ανατολή, μεταξύ του Ισραήλ και της τρομοκρατικής οργάνωσης της ‘Χαμάς,’ μέλη της οποίας εισέβαλλαν στο νότιο Ισραήλ το Σάββατο 7 Οκτωβρίου και φόνευσαν εκατοντάδες Ισραηλινούς πολίτες, βιάζοντας γυναίκες και άνδρες. Πόσο περισσότερο παραστατικά θα μπορούσε να το θέσει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος, ο οποίος διείδε τον ‘εύθραυστο χαρακτήρα της ειρήνης’ και επίσης, το πόσο λεπτά είναι τα όρια μεταξύ σύγκρουσης και ειρήνης.
Δεύτερον, «επιβεβαίωσε τον ρόλο των αυταρχικών ηγετών στην κήρυξη ενός πολέμου». Δύο είναι εδώ τα ενδεικτικά παραδείγματα. Από την μία πλευρά ο πόλεμος Ισραήλ και ‘Χαμάς,’ με τους αυταρχικούς ηγέτες μίας αυταρχικής οργάνωσης να είναι αυτοί που κήρυξαν τον πόλεμο στο Ισραήλ. Και, από την άλλη, η τελευταία χρονικά σύγκρουση μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και των αυτονομιστών του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (φθινόπωρο του 2023) που έληξε με την συντριπτική στρατιωτική νίκη του Αζερμπαϊτζάν.
Ο Αζέρος αυταρχικός ηγέτης Ιλχάν Αλίεφ, ήσαν αυτός που διέταξε τα Αζερικά στρατεύματα να επιτεθούν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, παρά το ότι εκείνη την περίοδο, λάμβαναν χώρα διαπραγματεύσεις για την πολιτική διευθέτηση της σύγκρουσης, μεταξύ του ιδίου και του Αρμένιου πρωθυπουργού, Νικόλ Πασινιάν.
Τρίτον, ο συγγραφέας επιβεβαιώνεται διότι προέβλεψε το πόσο αλληλεξαρτώμενες είναι σήμερα οι εθνικές οικονομίες. Ιδίως οι οικονομίες των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ρωσική στρατιωτική εισβολή και η Ρωσο-ουκρανική σύρραξη, κατέδειξαν εμφατικά πως τις συνέπειες ενός πολέμου που διεξάγεται στον ευρωπαϊκό χώρο, τις υφίστανται οι ευρωπαϊκές οικονομίες. Διαφορετικά ειπωμένο, οι οικονομίες των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αν και όχι ισομερώς.
Τέταρτον, δύο χρόνια μετά και με τον πόλεμο μεταξύ των Ισραηλινών ‘αμυντικών δυνάμεων’ και της Ισλαμιστικής ‘Χαμάς’ να εξελίσσεται στη Λωρίδα της Γάζας, ερχόμαστε εκ νέου αντιμέτωποι με το ερώτημα που είχε θέσει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος.
Ποιος ή ποιοι είναι οι παράγοντες που πυροδοτούν και τρέφουν τον πόλεμο (τον ‘πατέρα των πάντων’ όπως τον ονόμαζε ο Ηράκλειτος), ως ιστορικό ανθρώπινο φαινόμενο’; Το βιβλίο μπορεί να θεωρηθεί ‘προφητικό’ και για έναν ακόμη λόγο. Διότι ο συγγραφέας του, διείδε ως εμβριθής αναλυτής και όχι ως ‘προφήτης,’ «τα άδηλα του Ουκρανικού πολέμου», σύμφωνα με την δική του διατύπωση. Λίγοι ανέμεναν πως οι Ουκρανικές στρατιωτικές δυνάμεις, θα αντιστέκονταν σθεναρά και θα περνούσαν στην αντεπίθεση το φθινόπωρο του 2022, ανακαταλαμβάνοντας την πόλη της Χερσώνας και περιοχές του Χαρκόβου, που είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας.
Πως θα αναλάβουν την πρωτοβουλία των κινήσεων εκκινώντας μία στρατιωτική αντεπίθεση που εκτείνονταν σε όλη την γραμμή του μετώπου. Πως θα προκαλούσαν χιλιάδες απώλειες Ρώσων στρατιωτών, συμβάλλοντας στο να εκδηλωθεί (βλέπε τις μάχες στο Μπαχμούτ), η πρώτη σοβαρή αμφισβήτηση της ηγεσίας Πούτιν τον 21ου αιώνα (ένοπλη ανταρσία της μισθοφορικής οργάνωσης ‘Wagner’). Πως θα έκαναν διευρυμένη χρήση σύγχρονων τεχνολογικά, οπλικών συστημάτων (drones) αιφνιδιάζοντας τους Ρώσους επιτελείς. Πιάνουμε το νήμα από εκεί όπου το άφησε ο Ηλίας Γιαννακόπουλος: Ακόμη και σήμερα που οι Ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις έχουν επανακτήσει την πρωτοβουλία, κυρίως στην περιφέρεια του Ντονέτσκ, η έκβαση του πολέμου παραμένει άδηλη, ειδικά όσο οι Ουκρανοί είναι διατεθειμένοι να κάνουν τα πάντα για να υπερασπιστούν την Ουκρανική γη.
Εκεί όπου άλλοι είδαν την επικράτηση και δη την εύκολη επικράτηση της Ρωσικής στρατιωτικής ‘μηχανής,’ ο εμβριθής μελετητής του πολέμου, διείδε την ύπαρξη ενός ισχυρού συγκρουσιακού δυναμικού που δεν πρόκειται να εξαντληθεί γρήγορα και εύκολα. Και ‘δικαιώνεται’. Να για ποιους λόγους το βιβλίο πρέπει να λάβει την θέση που του αξίζει ως ένα από τα διεισδυτικότερα αναγνώσματα του Ουκρανικού Πολέμου. Η ψυχραιμία του Ηλία Γιαννακόπουλου και η αντικειμενική και επιστημονική του προσέγγιση καθίστανται από τα βασικά του γνωρίσματα. Και, παρά το γεγονός πως εκκινεί να καταπιάνεται με ένα γεγονός ή αλλιώς, με ένα συμβάν, την στιγμή όπου αυτό εξελίσσεται, η ψυχραιμία εξακολουθεί να υπάρχει.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Βλέπε σχετικά, Γιαννακόπουλος, Ηλίας., ‘Ουκρανικός πόλεμος: Αναγνώσεις, ερμηνείες, διδάγματα. Απλουστεύσεις και γενικεύσεις,’ Εκδόσεις Γραφή, Τρίκαλα, 2022. Κινούμενοι σε ένα θεωρητικό επίπεδο, δεν θα διστάσουμε να προτείνουμε στον ενδιαφερόμενο αναγνώστη, την ανάγνωση, μαζί με το βιβλίο του Ηλία Γιαννακόπουλου περί της Ρωσο-ουκρανικής ένοπλης σύρραξης, και κάποια άλλα αναγνώσματα που φωτίζουν εξίσου τις διαφορετικές πτυχές της εισβολής και του πολέμου. Μία διεισδυτική και εκ των έσω επισκόπηση της σύγκρουσης, είναι αυτή του Serhii Plokhy, ο οποίος εστιάζει τόσο στα αίτια (και σε αυτό συγκλίνει με το βιβλίο του Ηλία Γιαννακόπουλου), όσο και στις πολλαπλές προεκτάσεις της Ρωσικής στρατιωτικής εισβολής. Βλέπε σχετικά, Plokhy, Serhii., ‘The Russo-Ukrainian War: The Return of History Hardcover – May 16, 2023,’ W.W. Norton & Company, London, 2023. Το πόνημα του Christopher Miller από την άλλη, ενέχει μορφή χρονικού και δη δημοσιογραφικού χρονικού, με τον συγγραφέα του να διατρέχει την χώρα και να δίνει τον λόγο σε όλους όσοι εμπλέκονται στα της σύγκρουσης: Από απλούς πολίτες των οποίων η ζωή μεταβλήθηκε δραματικά από την ημέρα της εισβολής, έως Ουκρανούς στρατιώτες με μάχιμη νοοτροπία και Ουκρανούς πολιτικούς που συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Βλέπε και, Miller, Christopher., ‘The War Came To Us: Life and Death in Ukraine Hardcover,’ Bloomsbury Continuum, London, 2023. O Mikhail Zygar προσφέρει στον αναγνώστη μία συναρπαστική αφήγηση για την Ρωσο-ουκρανική σύγκρουση, την οποία και προσωποποιεί μετατρέποντας την σε σύγκρουση μεταξύ δύο πολιτικών ηγετών (Βλαντίμιρ Πούτιν-Βολοντίμιρ Ζελένσκι), που ασπάζονται διαφορετικά στυλ ηγεσίας και ηγούνται διαφορετικών καθεστώτων: Ένα αυταρχικό ο Ρώσος πρόεδρος και ένα δημοκρατικό ο Ουκρανός ομόλογος του, που έμοιαζε και ήσαν έτοιμος για αυτή την σύγκρουση. Βλέπε και, Zygar, Mikhail., ‘ War and Punishment: Putin, Zelensky, and the Path to Russia’s Invasion of Ukraine ,’ Scribner, 2023.
2 Δεν θα ήσαν καθόλου υπερβολικό να τονίσουμε πως ο Ηλίας Γιαννακόπουλος ‘δικαιώνεται’ καθότι, θέτοντας στο επίκεντρο της ανάλυσης του την έννοια των ‘δραστικών μεταβολών’ που θα επιφέρει αυτός ο πόλεμος. Σήμερα, σχεδόν δύο χρόνια μετά, μπορούμε να απαριθμήσουμε κάποιες σημαντικές αλλαγές: Πρώτον, την μεταβολή του στρατιωτικού δόγματος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, σημαντικού μέλους του ΝΑΤΟ, η κυβέρνηση συνασπισμού της οποίας (Σοσιαλδημοκράτες, Πράσινοι και Φιλελεύθεροι), αποφάσισε να αυξήσει το ύψος των αμυντικών δαπανών, με στόχο να καταστούν περισσότερο ανθεκτικές οι Γερμανικές Ένοπλες Δυνάμεις. Περισσότερο έτοιμες να ανταποκριθούν στις νέες και σύνθετες γεω-πολιτικές απειλές και στις προκλήσεις που μπορεί να θέσει η δράση ενός αναθεωρητικού καθεστώτος όπως είναι το Πουτινικό. Δεύτερον, την διεύρυνση του ΝΑΤΟ με νέα μέλη (Φινλανδία και Σουηδία, δύο ισχυρές φιλελεύθερες-αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες), κάτι που έχει ως αποτέλεσμα την αναβάθμιση της στρατιωτικής του ισχύος. Η Ρωσική επιθετικότητα καλλιέργησε το έδαφος για την Νατοϊκή διεύρυνση η οποία αγγίζει πάλι (Φιλανδία) τα Ρωσικά σύνορα, με το Πουτινικό καθεστώς να μην μπορεί να αντιτάξει κάτι επ’ αυτού. Τρίτον, την πρωτοφανή διπλωματική, πολιτική και στρατιωτική κινητοποίηση του Δυτικού κόσμου υπέρ της Ουκρανίας, εξέλιξη που πρακτικά άφησε την Ρωσία δίχως συμμάχους (τη εξαιρέσει της Ουγγαρίας του Βίκτορ Όρμπαν), στον ευρωπαϊκό χώρο. Μεταξύ του εν ευρεία εννοία Δυτικού κόσμου. Τρίτον, την λήψη της στρατηγικής απόφασης για την διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέσω της εκκίνησης της ενταξιακής διαδικασίας για την εμπόλεμη Ουκρανία και για την Γεωργία. Η Ρωσική στρατιωτική εισβολή λειτούργησε ως ‘θρυαλλίδα’ εδώ, φέροντας ακόμη πιο κοντά την Ευρωπαϊκή Ένωση με την Ουκρανία, η οποία πολύ γρήγορα υπέβαλλε αίτημα ένταξης, ενισχύοντας την θέση της και εμβαθύνοντας τις σχέσεις της με σημαντικές (και όχι μόνο), χώρες-μέλη της Ένωσης. Τέταρτον, ο πόλεμος επέφερε την ενίσχυση της περιφερειακής-γεωπολιτικής επιρροής χωρών της Ανατολικής Ευρώπης όπως η Πολωνία. Το γεωγραφικό «σύμπλοκο», όπως θα υποστήριζε ο καθηγητής Ιωάννης Μάζης, της Ανατολικής Ευρώπης, έχει αναβαθμιστεί, καθιστάμενο η ‘πρώτη’ και ‘βασική’ γραμμή άμυνας και αποτροπής της Ρωσικής επιθετικότητας. Πέμπτον, την επιπλέον ενίσχυση των διμερών σχέσεων Λαϊκής Δημοκρατίας και Κίνας και Ρωσίας, καθώς και την ‘απελευθέρωση’ πολλών μη-Δυτικών χωρών, οι οποίες ούτε επέβαλλαν κυρώσεις στο Πουτινικό καθεστώς, ούτε και αποστασιοποιήθηκαν διπλωματικά από αυτό, προσφέροντας του διπλωματικές ‘ανάσες’ την στιγμή όπου τις χρειάζονταν όσο ποτέ άλλοτε μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Έκτον, την ενίσχυση της συστημικής αστάθειας εντός και περιμετρικά της Ευρώπης, με την Ρωσική στρατιωτική εισβολή να ενθαρρύνει κρατικούς και μη-δρώντες, να κινηθούν με τον ίδιο τρόπο.
3 Βλέπε σχετικά, Γιαννακόπουλος, Ηλίας., ‘Ουκρανικός πόλεμος: Αναγνώσεις, ερμηνείες, διδάγματα. Απλουστεύσεις και γενικεύσεις…ό.π. Όλα όσα απασχολούν επισταμένως εδώ και μία διετία, εκείνους τους διεθνολόγους που είναι θιασώτες της ‘σχολής’ του ρεαλισμού, βρίσκονται εντός βιβλίου: Ο έντονος γεω-πολιτικός ανταγωνισμός Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας (‘παγίδα του Θουκυδίδη’) και η εμπλοκή της Ρωσίας σε αυτόν. Τα ‘όρια της ειρήνης’ και το Ρωσικό «σόφισμα της κόκκινης ρέγγας». Η ηθική ευσυνειδησία ενός ηγέτη και ο τρόπος με τον οποίο λαμβάνει αποφάσεις. Ο Πουτινικός μιλιταρισμός-αναθεωρητισμός και το Ντοστογιεφσκικό «ερώτημα του Ρασκόλνικοβ» με το οποίο αποφεύγει να αναμετρηθεί ο ‘λάτρης’ του πολέμου, Ρώσος πρόεδρος.
