- ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΚΑΡΑΤΑΡΑΚΗΣ*
Δεν ξέρω αν οι καταστάσεις και οι γενικότερες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες δημιουργούν και αναδεικνύουν τους ηγέτες ή οι μεγάλοι ηγέτες διαμορφώνουν το πλαίσιο για να μεγαλουργήσει μια χώρα. Δέχομαι όμως την άποψη ότι οι ανίκανοι ηγέτες χάνουν τις ευκαιρίες, οι μέτριοι τις αξιοποιούν και οι μεγάλοι τις δημιουργούν. Εμπνέουν τους πολίτες και αναβαθμίζουν τη χώρα τους. Στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία η ευθύνη των πολιτών που επιλέγουν τους ηγέτες είναι μεγάλη.
Διδακτικό είναι το παράδειγμα του Περικλή. Όσο κι αν δεχτούμε ότι ίσως ο Θουκυδίδης μεροληπτεί, αξίζει να ανατρέξουμε και να δούμε πώς περιγράφει στην ιστορία του τον μεγάλο δημοκρατικό ηγέτη και την προσωπικότητά του. Αναγκαστικά περιορίζομαι σε λίγα αποσπάσματα. Όσοι θέλουν μπορούν να διαβάσουν το Β´ Βιβλίο του Πελοποννησιακού Πολέμου. Μεταφράσεις υπάρχουν πολλές και έγκυρες.
«Γιατί όσο ήταν αυτός στο τιμόνι της πόλης τον καιρό της ειρήνης κυβερνούσε με σύνεση, η πόλη παρέμεινε ασφαλής και επί των ημερών του έφτασε στον ύψιστο βαθμό της δύναμής της. Αλλά και όταν ξέσπασε πόλεμος, πάλι αποδείχθηκε ότι αυτός εκτίμησε στη διάρκειά του τη δύναμή της. Επέζησε δυο χρόνια και έξι μήνες από την έναρξη του πολέμου.
Και μετά το θάνατό του, φάνηκε ακόμη περισσότερο πόσο σωστά είχε προβλέψει την εξέλιξη του πολέμου»… « Η εξήγηση είναι απλή⸱ καθώς εκείνος διέθετε μεγάλη επιρροή τόσο λόγω του κύρους και της αξιοσύνης του όσο και γιατί υπήρξε αναμφισβήτητα ανώτερος χρημάτων όσο κανένας άλλος, κρατούσε υπό τον έλεγχό του το λαό χωρίς καταπίεση και δεν συρόταν απ’ αυτόν, αλλά αντίθετα εκείνος τον καθοδηγούσε, γιατί δεν έλεγε κάτι για να ευχαριστήσει το λαό, προσπαθώντας να αποκτήσει επιρροή με αθέμιτα μέσα, αλλά γιατί λόγω του κύρους του είχε το σθένος και να εναντιωθεί προς αυτόν και να προκαλέσει την οργή του.
Για παράδειγμα κάθε φορά που έπεφτε στην αντίληψή του ότι τα μυαλά των Αθηναίων έπαιρναν αέρα από αλαζονεία χωρίς να το επιτρέπει η περίσταση τους τα έψαλλε για να έχουν κάποιο φόβο. Όσες φορές πάλι τους έβλεπε να φοβούνται χωρίς λόγο, προσπαθούσε να τους κάνει ώστε να ανακτήσουν την αυτοπεποίθησή τους. Ως εκ τούτου το πολίτευμα εξελισσόταν σε δημοκρατία κατ’ όνομα, ενώ στην πραγματικότητα την Αθήνα κυβερνούσε ο πρώτος της πολίτης».
Τον διέκρινε σύνεση και σωφροσύνη και δεν παρέσυρε το λαό με συναισθηματικά επιχειρήματα και δημαγωγικό λόγο. Διέφερε πολύ απ’ όλους τους συγχρόνους του γι’ αυτό και η δημοκρατία ήταν στην ουσία το πολίτευμα του άριστου άνδρα με καθολική αναγνώριση. Όπλο του ήταν η πειθώ «κατείχε ελευθέρως το πλήθος».
Κυριαρχούσε, επιβαλλόταν στο λαό και εξασφάλιζε τη συναίνεση του στις μεγάλες αποφάσεις. Μπορούσε να προβλέψει το μέλλον και να οδηγήσει με άριστο τρόπο στην ευδαιμονία και στην ακμή της πόλης, γιατί όταν εκείνη ευτυχεί όλοι μπορούν να χαρούν και να πραγματώσουν τις επιθυμίες τους.
Ήξερε να επιλέγει συνεργάτες και να αναθέτει στον καθένα ευθύνες ανάλογα με τα προσόντα του. Το τραγικό τέλος του από το λοιμό, η επικράτηση των δημαγωγών επέφερε την ήττα της Αθήνας. Στη σημερινή συγκυρία το παράδειγμά του ίσως είναι διδακτικό. Βέβαια και οι εποχές δεν είναι οι ίδιες, αλλά η υποβάθμιση της Βουλής, ο λαϊκισμός, ο ψευτοπατριωτισμός εγκυμονούν κινδύνους. Οι πολίτες δεν πρέπει να ψηφίζουν παρασυρόμενοι από τα λόγια, τις υποσχέσεις και το συναίσθημα, αλλά να διακρίνουν με καθαρή σκέψη ποιος πραγματικά υπηρετεί το γενικό καλό και δημιουργεί ελπίδες για ένα καλύτερο αύριο.
*Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος
