Σχέδιο Ανάν – η πρόταση που εξέθεσε ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Κόφι Ανάν, για την επίλυση του Κυπριακού προβλήματος

Η σημαία που προτάθηκε από το Σχέδιο Ανάν για την Ενωμένη Κυπριακή Δημοκρατία

Το Σχέδιο Ανάν ήταν η πρόταση που εξέθεσε ο γενικός γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, Κόφι Ανάν, για την επίλυση του Κυπριακού προβλήματος. Το σχέδιο είχε πέντε διαδοχικές εκδοχές, που εξετέθησαν από το 2002 ως το 2004. Εγκρίθηκε από την τουρκοκυπριακή κοινότητα, αλλά απορρίφθηκε από την ελληνοκυπριακή, σε δυο ξεχωριστά δημοψηφίσματα.

Μετά το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή το 1974 στην Κύπρο, οι τούρκικες δυνάμεις έλεγχαν το 38% του εδάφους, ενώ υπήρξε και ανταλλαγή πληθυσμού το 1975. Από τότε, υπήρξαν διάφορες πρωτοβουλίες για επίλυση του Κυπριακού, σχεδόν όλες υπό την επίβλεψη του ΓΓ του ΟΗΕ, ωστόσο όλες αποτύγχαναν.

Τον Δεκέμβριο 1999, ξεκίνησαν ξανά εκ του σύνεγγυς συνομιλίες για προετοιμασία του εδάφους για ουσιαστικές διαπραγματεύσεις. Τότε πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας ήταν ο Γλαύκος Κληρίδης, ηγέτης των Τουρκοκυπρίων ο Ραούφ Ντενκτάς και Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ ο Κόφι Ανάν με ειδικό του Σύμβουλο για τον Κυπριακό τον Άλβαρο ντε Σότο. Ο Κόφι Ανάν υπέβαλε Σχέδιο για συνολική επίλυση του Κυπριακού. Η αρχική του μορφή (το αποκαλούμενο σήμερα σχέδιο Ανάν Ι) παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 11 Νοεμβρίου 2002 και το δεύτερο, αναθεωρημένο σχέδιο στις 10 Δεκεμβρίου 2002 (Σχέδιο Ανάν ΙΙ). Στις 26 Φεβρουαρίου 2003 υπεβλήθη το Σχέδιο ΙΙΙ. Ακολούθησε η εκλογή του Τάσου Παπαδόπουλου στις προεδρικές εκλογές του 2003. Τον Μάρτιο του 2004 παρουσιάστηκε η πέμπτη και τελική μορφή του σχεδίου. Παρότι ο Κόφι Ανάν ήθελε να παρουσιάσει ένα σχέδιο προερχόμενο μόνο από τις διαπραγματεύσεις των δυο κοινοτήτων, προ του συνεχιζόμενου αδιεξόδου, αναγκάστηκε να τελειώσει το κείμενο μόνος του.

Οι πρόνοιες του σχεδίου Ανάν

Το σχέδιο Ανάν ήταν σχέδιο βασισμένο σε συμβιβασμούς ανάμεσα στις θέσεις των δυο κοινοτήτων.

Η συνέχιση ή όχι της Κυπριακής Δημοκρατίας

Όπως φάνηκε στις διαπραγματεύσεις, η κυριότερη διαφωνία ήταν η ουσία της συνολικής διευθέτησης: Η Δημοκρατία της Κύπρου θα παρέμενε ως κρατική οντότητα ή θα υπήρχε ένα νέο κράτος στην θέση του, το οποίο θα αποτελούντο από δυο Πολιτείες. Η ελληνοκυπριακή πλευρά ζητούσε την πρώτη εκδοχή και η τουρκοκυπριακή την δεύτερη.

Ο λόγος για την θέση των Τουρκοκυπρίων ήταν η ανησυχία τους πως σε περίπτωση μελλοντικής επανάληψης της διακοινοτικής βίας (όπως για παράδειγμα στις ταραχές του 1963, η ελληνοκυπριακή πλευρά θα αντιμετωπιζόταν ως η μόνη νόμιμη εκπρόσωπος της Κυπριακής Δημοκρατίας και αυτοί θα βρισκόντουσαν πάλι διεθνώς απομονωμένοι. Επιπλέον, όσο η Κυπριακή Δημοκρατία είναι ενιαίο κράτος, τόσο η κοινότητα που έχει την πλειοψηφία θα μπορεί να καθορίσει τις εξελίξεις σε περιόδους αστάθειας. Έτσι η μόνη διέξοδος τους είναι να υπάρχει διεθνής αναγνώριση. Διαμετρικά αντίθετη ήταν η θέση των Ελληνοκυπρίων που ήθελαν να διατηρήσουν τον νόμιμο τίτλο του κράτους, σε περίπτωση νέας πρωτοβουλίας των Τουρκοκυπρίων να αποσχιστούν. Το φόβο των Ελληνοκυπρίων εξέφρασε υποδειγματικά ο Τάσσος Παπαδόπουλος στο διάγγελμά του λίγο πριν το δημοψήφισμα:«…Παρέλαβα κράτος διεθνώς αναγνωρισμένο. Δεν θα παραδώσω «κοινότητα» χωρίς δικαίωμα λόγου διεθνώς και σε αναζήτηση κηδεμόνα…»

Ένας δεύτερος λόγος για την αντιπαράθεση σχετικά με την μοίρα της Κυπριακής Δημοκρατίας, είναι αρκετά ψηφίσματα του ΟΗΕ, από το 1963, τα οποία τονίζουν την ανεξαρτησία και εδαφική ακεραιότητα της Κύπρου. Οι Ελληνοκύπριοι τα χρησιμοποίησαν αυτά τα ψηφίσματα για να αδυνατίσουν την συνθήκη εγγυήσεων, ενώ οι Τουρκοκύπριοι θεωρούν πως εμποδίζουν το δικαίωμα της Τουρκίας να τους προστατεύει επεμβαίνοντας στην Κύπρο sine qua non. Η ύπαρξη μιας νέας κρατικής οντότητας, θα αχρηστεύσει τα ψηφίσματα.

Το σχέδιο Ανάν, χρησιμοποιώντας στο λεκτικό του «δημιουργική ασάφεια» προσπάθησε να ισορροπήσει τις δυο αντίθετες επιδιώξεις, δημιουργώντας την Ενωμένη Κυπριακή Δημοκρατία, χωρίς να είναι ούτε συνέχεια της Κυπριακής Δημοκρατίας, ούτε νέο κράτος.

Τα δημοψηφίσματα

Στην Κυπριακή Δημοκρατία, το σχέδιο βρήκε σθεναρή αντίσταση από τον τότε πρόεδρο Τάσσο Παπαδόπουλο. Το συγκυβερνών κόμμα του ΑΚΕΛ, μετά την αντίσταση του προέδρου στο σχέδιο, απέσυρε την υποστήριξη του στο τελικό κείμενο των προτάσεων. Ο ΔΗΣΥ, με ηγέτη τον Νίκο Αναστασιάδη, υποστήριξε το σχέδιο. Επίσης, εναντίον του σχεδίου τάχθηκε και το ΔΗΚΟ (το κόμμα του Προέδρου Τάσσου Παπαδόπουλου), η ΕΔΕΚ, οι Νέοι Ορίζοντες και το Κίνημα Οικολόγων Περιβαλλοντιστών. Το μικρό κόμμα Ενωμένοι Δημοκράτες υποστήριξε το σχέδιο.

Ανάμεσα στους τουρκοκυπρίους υπήρχε γενικότερος ενθουσιασμός υπέρ του σχεδίου, καθώς ήλπιζαν στον τερματισμό του διεθνούς αποκλεισμού τους, αν και ο ιστορικός ηγέτης Ραούφ Ντενκτάς απέρριψε το πλάνο. Το σχέδιο το απέρριψαν και οι Γκρίζοι Λύκοι.

Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή κράτησε ουδέτερη θέση, ωστόσο ο ηγέτης της αντιπολίτευσης Γιώργος Παπανδρέου υποστήριξε το σχέδιο, καθώς ο ίδιος ήταν υπουργός εξωτερικών κατά τις διαπραγματεύσεις του σχεδίου.

Τόσο η Ελλάδα, όσο και η Τουρκία, του Ταγίπ Ερντογάν, υποστήριξαν το σχέδιο.

Το σχέδιο υποβλήθηκε στις 24 Απριλίου 2004 σε δύο ξεχωριστά δημοψηφίσματα, απορρίφθηκε από τους ελληνοκυπρίους, με ποσοστό 76% καθώς μόνο 24% το υπερψήφισε, ενώ εγκρίθηκε από την τουρκοκυπριακή κοινότητα σε ποσοστό 65%.

Οι λόγοι της απόρριψης του σχεδίου από τους ελληνοκύπριους ήταν ποικίλοι. Αρκετοί το έβλεπαν σαν προσπάθεια του ΟΗΕ να επιβάλει τα συμφέροντα ξένων δυνάμεων, ενώ η Κύπρος δεν θα ήταν ένα πλήρως ανεξάρτητο κράτος. Το αποτέλεσμα έδειξε την αδυναμία του ΟΗΕ ως προς την διευθέτηση διαφορών σύμφωνα με τις αρχές του διεθνούς δικαίου. 

Πηγές

• Ahmet Sözen & Kudret Özersay (2007) The Annan Plan: State succession or continuity, Middle Eastern Studies, 43:1, 125-141
• Theodoulou, Michael (2016) The Peace Plans: 2004 Annan Plan από το αφιέρωμα Background briefing: The Divided Island. Εφημερίδα Cyprus Mail.
• Κορδώνη, Άρτεμις (2016). Οι διπλωματικές προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού από το 1974 ως το 2013 (PDF) (Διδακτορική διατριβή).