- ΗΛΙΑΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
“Μήτε νικών αμφάδην αγάλλεο, μήτε νικηθείς, εν οίκω καταπεσών οδύρεο” (Αρχίλοχος, Ούτε αν νικήσεις να χαίρεσαι πολύ, ούτε αν νικηθείς να κλαις και να οδύρεσαι κλεισμένος στο σπίτι σου)
1. Τα μυθικά ποσοστά της ΝΔ και η ανορθόδοξη πτώση του ΣΥΡΙΖΑ σκόρπισαν απογοήτευση και θλίψη στην ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, στα στελέχη του και φυσικά στους οπαδούς του από τους οποίους πλημμύρισε το διαδίκτυο με φράσεις του τύπου «Αυτή η Ελλάδα δεν θα αλλάξει ποτέ…Καληνύχτα Ελλάδα». Φαίνεται πως ο “Κεμάλ” των Ν. Γκάτσου και Μάνου Χατζιδάκη εμπνέει ακόμη και ιδιαίτερα η διαχρονική του διαπίστωση
“Καληνύχτα, Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δε θ’ αλλάξει ποτέ”.
2. Αν ισχύουν τα παραπάνω – έστω κι αν είναι προϊόν απογοήτευσης – τότε θα πρέπει να διερωτηθούμε στο κατά πόσο η ελληνική κοινωνία διακατέχεται από έναν διάχυτο “κοινωνικό και πολιτικό μιθριδατισμό” απέναντι σε φαινόμενα που σε κάποια άλλη εποχή θα προκαλούσαν ποικίλες αντιδράσεις (υποκλοπές, ακρίβεια…).
3. Οι ερμηνείες για τα γενεσιουργά αίτια της εκλογικής καταβαράθρωσης του ΣΥΡΙΖΑ ποικίλλουν και αλληλογρονθοκοπούνται. Φταίει ο Κατρούγκαλος, φταίει η ασάφεια του προγράμματος, φταίει η απουσία μιας εναλλακτικής κυβερνητικής πρότασης, φταίει η γκρίζα διαφήμιση που πρόβαλε μία δυστοπία, φταίνε τα αισχρά συνθήματα του τύπου “Μητσοτάκη γ@..μ..σαι”; Μοιραία η σύντομη καταγραφή των παραπάνω αιτιών παραπέμπει στον γνωστό στίχο του Κ. Καβάφη “Βλάπτουν κι οι τρεις / τους την Συρία / το ίδιο” (Ας φρόντιζαν).
4. Οι αναλυτές και οι εκλογολόγοι θεωρούν πως οι εκλογές της 21ης Μαΐου 2023 ίσως αποτελέσουν και την ταφόπετρα της απλής αναλογικής ως εκλογικού συστήματος. Εξάλλου και η ίδια η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ ομολόγησε πως αυτοεγκλωβίστηκε στην απλή αναλογική και έχασε. Ποιος θα τολμήσει στο μέλλον να επαναφέρει την απλή αναλογική;
5. Οι ενστάσεις πολλών οπαδών του ΣΥΡΙΖΑ για το Ορθόδοξον ή ανορθόδοξον του εκλογικού αποτελέσματος έφερε στην επιφάνεια τη συζήτηση για το κριτήριο με το οποίο πρέπει να κρίνουμε την ορθότητα και τον πολιτικό ορθολογισμό της ψήφου των πολιτών. Δυστυχώς αυτή η συζήτηση θα είναι ατέρμονη και ατελέσφορη, αφού ακόμη δεν βρέθηκε το “σωστόμετρο” στο βαθμό που κάθε κόμμα κρίνει με τον δικό του κωδικό και μέτρο το εκλογικό αποτέλεσμα “Κάθε κόμμα έχει το δικό του σωστόμετρο. Όπως έχει και το δικό του «Ελληνόμετρο», «Πατριόμετρο», «Κεντροδεξιόμετρο» ή «αριστερόμετρο» (Παντελής Μπουκάλας, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 28/5/2023).
6. Κατέρρευσε και ο μύθος της παντοδυναμίας των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης στην διαμόρφωση των πολιτικών επιλογών του πολίτη κατά την ψηφοφορία. Ο πολίτης φαίνεται πως γυρίζει την πλάτη στις υπερβολές, την τοξικότητα και στο υβρεολόγιο. Εξάλλου ισχύει πάντα η άποψη πως ο αναγνώστης, ο θεατής ή ακροατής έχει την τάση να αποδέχεται ό,τι συμφωνεί με τις ιδέες και την πολιτική ηθική και αισθητική του.
7. Σημαντικό στοιχείο, επίσης, κρίνεται στο κατά πόσο θα αντέξει εκλογικά ο ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές της 25ης Ιουνίου ή θα επιβεβαιωθεί η άποψη πως τα σταθερά του ποσοστά βρίσκονται κοντά στο 5% και το υπόλοιπο σώμα των ψηφοφόρων του συνιστούν ένα σώμα “πολιτικών μεταναστών”. Θα έχει την τύχη του άλλοτε κραταιού ΠΑΣΟΚ ή θα ακυρώσει τον κομματικό και πολιτικό Μεγαλοϊδεατισμό του ( να γίνει αυτό αξιωματική αντιπολίτευση);
8. Θα ήταν παράλειψη να μην επισημανθεί και το φαινόμενο της “Πολιτικής Κινητικότητας” που παρουσιάστηκε έντονο σε αυτές τις εκλογές ξαφνιάζοντας τόσο τους δημοσκόπους όσο και τα επιτελεία των κομμάτων. Οι ψηφοφόροι τώρα πια μετακινούνται πιο εύκολα από κόμμα σε κόμμα απ’ ό,τι στο παρελθόν, χωρίς τις πολιτικές ή ιδεολογικές δεσμεύσεις. Τα κομματικά “κάστρα-τείχη έπεσαν από τα μέσα”, όπως συμβαίνει και στον πόλεμο και οι ιδεολογίες τείνουν να καταστούν αφερέγγυες ή και να εξαϋλωθούν.
Αυτό αποτελεί και το μέγιστο δίδαγμα προς όλους εκείνους που είναι υπεύθυνοι (κόμματα, δημοσκόπους, επικοινωνιολόγους, πολιτικούς αναλυτές…) για την χάραξη των κομματικών προγραμμάτων στις επόμενες εκλογές για να μην κραυγάσουν – απορημένοι και απογοητευμένοι – την ώρα της ανακοίνωσης των αποτελεσμάτων αυτό που απέδωσε με δραματικό και λίγο ειρωνικό τρόπο ο Κ. Καβάφης στο ποίημά του «Τείχη»:
“Ανεπαισθήτως μ΄ / έκλεισαν από τον / κόσμον έξω”.
Ίσως ο Ράσελ να το είπε πιο καθαρά, όσο κι αν κάποιοι διαφωνούν με τη θέση του αυτή. Η απέχθεια σε κάθε φανατισμό που επωάζει ή επωάζεται από τις διάφορες ιδεοληψίες σε όλες τις εκφάνσεις τις μπορεί να μάς προστατεύσει από πολλές λανθασμένες και μοιραίες για την πνευματική και πολιτική υγείας μας αποφάσεις.
“Δεν θα πέθαινα ποτέ για τις ιδέες μου, γιατί μπορεί να έκανα λάθος”.
9. Ένα από τα διδάγματα αυτών των εκλογών είναι και ο τρόπος επίτευξης της νίκης αλλά και διαχείρισης της ήττας. Οι νίκες χτίζονται πολύ πριν (ημέρες, εβδομάδες, μήνες, χρόνια),ενώ οι ήττες μπορεί να είναι και προϊόν μιας μοιραίας στιγμής ή ενός τυχαίου συμβάντος ή κάποιου δικού μας λάθους από άστοχη αξιολόγηση των δεδομένων. O Σου Τσου το είπε πιο καθαρά με τον δικό του τρόπο “Κάθε μάχη κερδίζεται πριν καν αρχίσει”.
Οι πολιτικοί αναλυτές των εκλογών της 21ης Μαΐου θεωρούν πως η ΝΔ κέρδισε τις εκλογές μήνες πριν, ενώ τη μεγάλη διαφορά την πέτυχε την τελευταία εβδομάδα λόγω των αλλεπάλληλων λαθών του ΣΥΡΙΖΑ.
Ο εκλογικός θρίαμβος της ΝΔ, που είναι και προσωπικό επίτευγμα του κ. Μητσοτάκη θεμελιώθηκε πάνω στη βάση μιας επιτυχούς στρατηγικής, αλλά και κάποιων ατυχών χειρισμών του ΣΥΡΙΖΑ που σχετίζονται με τον τρόπο που αντιμετώπισαν τον κ. Μητσοτάκη από την ημέρα της εκλογής του ως αρχηγού της ΝΔ.
Στην αρχή οι πολιτικοί αντίπαλοί του δεν τον υπολόγισαν σωστά, στη συνέχεια τον διακωμωδούσαν ή τον ύβριζαν με χυδαίο τρόπο (Κούλης, γκαντέμης, Μητσοτάκη γ@..σαι κι άλλα αισχρά) και στο τέλος και παραμονές των εκλογών εστίασαν την κριτική τους με σκληρό τρόπο στο πρόσωπό του. Όλα αυτά, όμως, κατέρρευσαν και έδωσαν εκλογικούς πόντους και ηθικά πλεονεκτήματα στον νικητή Πρωθυπουργό. Ο Nicholas Klein το είχε επισημάνει από παλιά:
“Πρώτα σε αγνοούν, μετά σε κοροϊδεύουν, μετά σε πολεμούν, μετά τους νικάς” (κάποιοι αποδίδουν τη φράση αυτή στον Γκάντι).
Μέσα από τον κουρνιαχτό των θριαμβολογιών και των δικαιολογημένων απογοητεύσεων ακούγονται και κάποιες άλλες φωνές που συνιστούν μετριοφροσύνη για τους νικητές και ψυχραιμία για τους ηττημένους. Κι αυτό γιατί στο νικητή βλέπεις τις ικανότητές του, ενώ στον χαμένο τις αντοχές του. Μία αραβική παροιμία λέει εμφαντικά “Η νίκη δείχνει πόσο ικανός είσαι. Η ήττα δείχνει τι αξίζεις”.
Γι αυτό προβαίνουν σε συστάσεις, σε νικητές και χαμένους, για τον τρόπο με τον οποίο επιβάλλεται να διαχειριστούν τόσο την νίκη όσο και την ήττα. Ο ποιητής Ν. Καρούζος τονίζει εμφαντικά με τον ποιητικό του λόγο με τη μορφή κάποιων διαχρονικών διαπιστώσεων:
“Όποιος λέει είναι νικητής / διαπράττει ένα ανιαρό λάθος / όποιος λέει πως είναι νικημένος / διαπράττει ένα σπαραχτικό λάθος”.
10. Ως επιμύθιον των παραπάνω διαπιστώσεων θα μπορούσε να καταγραφεί ως προβληματισμός και ο ρόλος των προσώπων στην τελική διαμόρφωση ενός εκλογικού αποτελέσματος. Όσο κι αν αποδεχόμαστε πως η προσωπολατρία ανήκει στο παρελθόν και χαρακτήριζε συγκεκριμένες μορφές πολιτευμάτων, δεν πρέπει να υποτιμούμε τόσο πολύ τον παράγοντα Πρόσωπο-Αρχηγό.
Μερικοί τονίζουν πως τα περισσότερα κόμματα – εκτός του ΚΚΕ – είναι μερικώς προσωποπαγή στο βαθμό που το Πρόσωπο Ηγέτης-Αρχηγός κόμματος λειτουργεί ως συνεκτικός ιστός μεταξύ των ετερόκλητων ομάδων σε έναν κομματικό μηχανισμό. Είναι γνωστές οι φράσεις – διαπιστώσεις που ακούγονται, άλλοτε σιωπηλά και άλλοτε ηχηρά, πως “η νίκη ή η ήττα χρεώνεται αποκλειστικά στον αρχηγό του κόμματος” ή “το κόμμα με άλλον αρχηγό θα πήγαινε καλύτερα, αν μπορούσε να κεφαλαιοποιήσει την κυβερνητική φθορά ή την απουσία δομικής αντιπολίτευσης”.
Γνωστός φίλος μου και σοβαρός πολιτικός της πόλης μου προεκλογικά μού είπε, μέσα στην αγωνία του για τα ποσοστά του κόμματός του, πως ο αρχηγός πρέπει να είναι «γκισέμι» ή πως το αρχηγιλίκι δεν διδάσκεται. “Ή το έχεις από τη φύση σου ή δεν το έχεις”. Ποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει με τις παραπάνω διαπιστώσεις; Είναι άξιο προσοχής πως ένα κόμμα της χώρας μας έχει στο λογότυπό του το όνομα του/της αρχηγού. Ίσως αυτό κάτι να υποδηλώνει..
“Τον άκουγαν, λόγους πανηγυρικούς να εκφωνεί, / αρχαϊκά δόγματα και χρησμούς να ρητορεύει, / πρωτάκουστα συνθήματα σύμπνοιας να / απαγγέλλει / κι αφού του φόρεσαν δάφνινο στεφάνι στα / μαλλιά, / τον σήκωσαν, τον κράτησαν στους ώμους τους / ψηλά / και μ’ αλαλαγμούς χαράς και θαυμασμού ιαχές / συνοδοιπόρο στους δρόμους με πυρσούς τον / περιέφεραν / ρήτορα και φιλόσοφο της σκέψης τους και της / ζωής τους” (Γιώργος Αλεξανδρής, «Συνοδοιπόρος», Τρικαλινός Ποιητής).
Μπορεί οι παραπάνω εικόνες προσωπολατρίας να έχουν εκλείψει από την πολιτική μας ζωή, ωστόσο το πρόσωπο-αρχηγός εξακολουθεί να μαγεύει και να πείθει πολλούς.
Μπορεί όλοι να διατείνονται πως τα αρχηγικά κόμματα να τελείωσαν στην Ελλάδα, αλλά κατά βάθος λίγοι το πιστεύουν αυτό. Κι αυτό φαίνεται σε πολλές περιπτώσεις στην διαδικασία της σταυροδοσίας, όπου υποψήφιοι με βαρύ και πλούσιο βιογραφικό καταποντίστηκαν ή κάποια άλλα πρόσωπα, φωτεινά και γνωστά, επέπλευσαν με άνεση, αν και τους έλειπε ο πολιτικός λόγος. Η περίπτωση κάποιων Ευρωβουλευτών μας είναι ενδεικτική και δεν ωφελεί σε τίποτα η αναφορά σε ονόματα.
Η Δημοκρατία μας δεν βρήκε ακόμη τους μηχανισμούς εκείνους που θα επιλέγονται ως βουλευτές – πατέρες του έθνους – οι αξιότεροι και οι άριστοι. Θα μου επιτραπεί μία αναφορά σε δύο ονόματα– κατ΄εξαίρεση – όσο κι αν η αναφορά σε αυτά θα μπορούσε να προκαλέσει ποικίλες ενστάσεις. Έχουμε την πολυτέλεια ως πολιτικό σύστημα και χώρα να υπάρχουν εκτός βουλής ο Ευάγγελος Βενιζέλος και ο Αλέκος Παπαδόπουλος και να “κοσμούν” τη Βουλή μας κάποιοι άλλοι που υπολείπονται κατά πολύ έναντι των προαναφερθέντων;(Τα ονόματα είναι ενδεικτικά, χωρίς να απουσιάζουν και ανάλογα στελέχη από όλους τους άλλους πολιτικούς χώρους).
Όποιες ενστάσεις κι αν υπάρχουν για το ρόλο του προσώπου, του μεμονωμένου ατόμου ή του ηγέτη στην ιστορική εξέλιξη και πρόοδο των κοινωνιών, δύσκολα θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε την πραγματικότητα που άλλα μάς διδάσκει. Κι αυτό γιατί, όπως εμφαντικά διακήρυξε ο Κίπλινγκ στο «βιβλίο της ζούγκλας»:
“Η δύναμη της αγέλης είναι ο λύκος και η δύναμη του λύκου είναι η αγέλη”.
Στο δρόμο προς τις αχρείαστες εκλογές της 25ης Ιουνίου όλοι πρέπει να υπερασπιστούμε τον Πολιτικό Πολιτισμό σε κάθε μας συμπεριφορά-νικητές και νικημένοι των πρώτων εκλογών-και να ακολουθήσουμε την συμβουλή-προτροπή του Βρετανού ποδοσφαιρικού παράγοντα Ken Bates:
“Το μυστικό είναι να είσαι αλαζονικός στην ήττα και ταπεινός στη νίκη”.
Γι αυτό είναι ανάγκη μετά και τα αποτελέσματα των επερχόμενων εκλογών να μην επαναληφθεί η διαδικτυακή οργή και ο αναθεματισμός εναντίον του Ελληνικού λαού για την πολιτική του επιλογή, όποια κι αν είναι αυτή. Διδακτική και άκρως ειρωνική είναι η παρακάτω προτροπή του διαχρονικού Μπρεχτ επ’ αφορμή της εξέγερσης της 17ης Ιουνίου 1953 κατά την οποία οι εργάτες του Ανατολικού Βερολίνου εξηγέρθησαν καταγγέλλοντας τους εξοντωτικούς ρυθμούς εργασίας στα εργοστάσια και απαιτώντας την παραίτηση της κομμουνιστικής κυβέρνησης.
“Σ’ αυτά διαβάζαμε, ότι ο Λαός, από δικό του / φταίξιμο / έχασε την εμπιστοσύνη της κυβέρνησης…/ Μήπως όμως θα ήταν πιο απλό για την / κυβέρνηση, / να διαλύσει τον Λαό / και να εκλέξει έναν άλλο;”
Αν ο Μπρεχτ ζούσε σήμερα στην Ελλάδα και διάβαζε τα απαξιωτικά σχόλια κάποιων για την πολιτική ανωριμότητα των Ελλήνων ψηφοφόρων, ίσως μέσα στην μελαγχολία και την οργή του να πρότεινε ως μοναδική λύση «να διαλυθεί ο νυν “Λαός “ και να αντικατασταθεί από ένα νέο»! (Πηγή Κλεάνθης Γρίβας, Enallaktikos.gr, 23 Μαΐου 2023.)
