- Συνέντευξη: Σμαράγδα Μιχαλιτσιάνου
Δέκα χρόνια μετά την πρεμιέρα της ιστορικής παράστασης “Αναφορά στον Γκρέκο” του Νίκου Καζαντζάκη, ο Τάκης Χρυσικάκος παρουσίασε στο θέατρο “Όροφως” το έργο του Κρητικού διανοητή και έγινε το αδιαχώρητο, ενώ για πολύ καιρό το θεατρόφιλο κοινό της αχαϊκής πρωτεύουσας θα μιλάει γι΄ αυτή την τόσο σημαντική και υψηλότατων προδιαγραφών θεατρική παραγωγή. Θα ήταν άδικο να μην μνημονεύσουμε το γεγονός.
Στην παράσταση πρωταγωνιστεί ο Τάκης Χρυσικάκος, που ερμηνεύει τον Νίκο Καζαντζάκη και πρόσωπα του έργου του και συνομιλεί με τους πρωταγωνιστές του, τον Καπετάν Μιχάλη, τον Αλέξη Ζορμπά, τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο και την ωραία Ελένη του Ομήρου!
Σε ώρες μελαγχολικές σε δύσκολους καιρούς είναι παρήγορο να μιλάς για τέχνη με έναν σπουδαίο θεατράνθρωπο, όπως είναι ο Τάκης Χρυσικάκος. Γίνεται πολύτιμη η επικοινωνία με ένα καλλιτέχνη που πασχίζει να μεταδώσει την εμπειρία και την γνώση του στο κοινό, που αγωνίζεται να αντισταθεί στην αδικία και να επικοινωνήσει την ουσία της ζωντανής τέχνης του θεάτρου. Χαρισματικός ηθοποιός και σκηνοθέτης και όχι μόνο αφοπλίζει τα μεγάλα έργα που του παραδόθηκαν με έναν τρόπο εκρηκτικό εκθέτοντας τη ψυχή του γι αυτό κυριαρχεί πάμφωτος σε αυτό το μαγικό χώρο.
Αυτό έκανε και κάνει σφραγίζοντας την επεξεργασία μεγάλων κειμένων.
Ο διάλογος που ακολουθεί μεταξύ εμού και του κ. Χρυσικάκου εκφράζει απόλυτα τις θέσεις του μεγάλου ηθοποιού και σκηνοθέτη περί θεάτρου και ζωής.
- Είναι κάποιες στιγμές που έχετε ξεχωρίσει με αφορμή την συγκεκριμένη παράσταση;
Κορυφαίες στιγμές ήτανε όταν μας κάλεσε το τμήμα πολιτισμού του Ευρωκοινοβουλίου που πήγαμε και παίξαμε στις Βρυξέλλες. Επίσης με πρωτοβουλία του Δήμου Ηρακλείου όταν παίξαμε στον τάφο του Καζαντζάκη. Ήταν η μοναδική παράσταση -εκδήλωση που έχει γίνει ποτέ καθώς είναι ένας χώρος ο αρχαιολογικής αξίας. Πήρε την άδεια ο δήμος Ηρακλείου και παίξαμε. Αυτές ήταν στιγμές με ιδιαίτερη φόρτιση.
- Πόσο έχει επηρεάσει τον Τάκη Χρυσικάκο αυτή η παράσταση;
Δουλεύοντας την αναφορά στον Γκρέκο –και είναι κάτι που σπάνια συμβαίνει στο θέατρο- διαπίστωσα ότι οι σκέψεις του Καζαντζάκη ήταν και βαθύτερες δικές μου σκέψεις. Ξαφνικά έγινε μια απόλυτη ταύτιση. Δηλαδή εγώ δεν παίζω τον Καζαντζάκη. Μιλάω και λέω πράγματα που ήταν φυλαγμένα βαθιά στις δικές μου σκέψεις. Σπάνια συμβαίνει στο θέατρο. Να μην ερμηνεύεις αλλά να είσαι αυτό που παίζεις.
- Αν ζούσε σήμερα ο Καζαντζάκης πώς λέτε ότι θα σχολίαζε την καθημερινότητά μας, την επικαιρότητα; Πώς θα ένιωθε;
Κοιτάξτε το κύριο γνώρισμα του Καζαντζάκη είναι ότι είναι ερευνητής. Πριν καταλήξει να είναι χριστιανός, γνώρισε όλες τις θρησκείες. Επίσης, γνώρισε και όλα τα πολιτικά συστήματα. Επί Βενιζέλου ασχολήθηκε και με την πολιτική του, τον είχε διορίσει υπουργό. Γνώρισε λοιπόν τα πράγματα από μέσα. Αυτό που θα έκανε σήμερα ο Καζαντζάκης θα ήταν να ψάξει και να βρει τις αιτίες και από εκεί και πέρα τα στοιχεία που θα γεννούσαν το καινούργιο. Γιατί αυτό έκανε πάντα ο Καζαντζάκης. Σαν ερευνητής, έψαχνε να βρει το καινούργιο και να το διανθίσει αυτός με την σκέψη και τον προβληματισμό του. Νομίζω ότι αυτό θα έκανε.
- Έχετε φανατικό κοινό που γεμίζει τα θέατρα που δίνετε παραστάσεις. Αυτό είναι αποτέλεσμα της κατάκτησης της τέχνης σας ;
Όταν παίρνεις ένα κλασικό έργο πρέπει να τιμάς τον συγγραφέα να μην αλλοιώνεις τα διαχρονικά του ενδιαφέροντα, την ποιότητα τη διαχρονική που έχει κάθε έργο, αλλά να τη διαβάζεις με τα μάτια τα σημερινά. Αυτό είναι το σύγχρονο θέατρο. Από κει και πέρα οι συγκρίσεις που θα γίνουν με το σήμερα είναι αναπόφευκτες με τον κόσμο. Εγώ δεν κάνω κάτι μέσα στο έργο, δηλαδή μοντερνιές κλείνοντας το μάτι στο θεατή. Είναι καθαρό το έργο και ο θεατής από μόνος του θα βγάλει τα σύγχρονα συμπεράσματα.
Το μότο το δικό μου είναι πολύ παλιό. Το έλεγε και ο Κουν: δουλειά, δουλειά, δουλειά. Δεν κάνω τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από το να δουλεύω εξαντλητικά και να περνάω κάθε φορά τα όρια της αντοχής μου. Αυτό είναι το μότο μου το οποίο συνάντησα και στον Καζαντζάκη : «Φθάσε όπου δεν μπορείς». Αυτό κάνω κι εγώ.
Εγώ ανήκω στη γενιά των ανθρώπων του θεάτρου της Σχολής Βολανάκη, όπου η σκηνοθεσία ξεκινά από το κείμενο. Επεξεργάζεσαι το κείμενο αυτό που οραματίζεσαι και μετά υλοποιείς αυτό που σχεδίασες. Κύρια δουλειά λοιπόν, είναι η επεξεργασία του κειμένου. Εκεί γεννιέται η σκηνοθεσία και η παράσταση που θα κάνεις.
- Πόσο αναγκαία είναι η ζωντανή τέχνη;
Ναι, είναι αναγκαία η ζωντανή τέχνη και νομίζω όχι μόνο σε μένα, που είμαι ένας άνθρωπος του θεάτρου, αλλά και ο περισσότερος κόσμος το έχει ανάγκη. Η προσπάθεια που γίνεται διαδικτυακά γίνεται μόνο για ανάγκη. Δηλαδή, θέλω να δω μια σπουδαία παράσταση που έχει γίνει στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη ή στο Βερολίνο και επειδή δεν μπορώ να πάω τη βλέπω διαδικτυακά. Μόνο αυτή είναι η χρησιμότητα που έχει το διαδίκτυο. Το ζωντανό θέαμα δεν μπορεί να πάψει ποτέ. Βλέπεις τον ιδρώτα του ηθοποιού, συμμετέχεις σε συνεπαίρνει το ζωντανό θέαμα και είναι απόλυτη ανάγκη για τον θεατή να βλέπει θέατρο. θα πω μία φράση και μην την πάρετε για αυλοκολακεία. Τη λέω για να απαντήσω. Είναι η φράση μιας κυρίας που όταν είχε δει τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη που με περίμενε στο φουαγιέ και μου είπε: Κύριε Χρυσικάκο, έχω μία ερώτηση. Είναι η τέταρτη φορά που βλέπω την παράσταση και αναρωτιέμαι, πώς γίνεται να παίζετε εσείς στη σκηνή κι εμένα στην πλατεία να μου μυρίζει θάλασσα. Το λέω ακριβώς όχι την κολακεία την προσωπική τη δική μου επαναλαμβάνω, αλλά πως αυτή η κυρία εκείνη την ώρα ταξίδευε με το ζωντανό θέατρο. Άρα η ζωντανή τέχνη είναι μεγάλη ανάγκη και επειδή έχει λείψει στον κόσμο θα γεμίσει τα θέατρα αναλογικά όσο χρειαστεί πενήντα, εξήντα τοις εκατό της χωρητικότητας. Θα το δείτε.
- Θα λέγατε ότι η χίμαιρα που κυνηγάτε, εσείς οι άνθρωποι του θεάτρου εμπεριέχει ένα στοιχείο δονκιχωτισμού, αφού η παράσταση κατεβαίνει και χάνεται…
Αυτό είναι το μεγαλείο του θεάτρου. Το μάθημα που πήρα εγώ και το κατανόησα είναι σε μια πρωτεύουσα ή Ρώμη ή Λονδίνο ήμουνα, και κάθε μέρα στο δρόμο που έκανα ήταν ένας ζωγράφος, ο οποίος σε ένα κεντρικό δρόμο είχε κλείσει ένα κομμάτι του πεζοδρομίου και ζωγράφιζε με μπογιές που σβήνουνε το πεζοδρόμιο και ο κόσμος που πέρναγε πέταγε κέρματα γιατί ήτανε περίτεχνη η ζωγραφική. Τελείωσε τη ζωγραφική του, έβγαλε τα προστατευτικά γύρω- γύρω και ο κόσμος πέρασε, τα πάτησε, έπεσε η βροχή τα έσβησε. Όμως εκείνο το έργο εμένα μου έμεινε και θα το θυμάμαι πάντα. Αυτό ήταν τεράστιο μάθημα. Χτίζουμε στην άμμο και αυτό κάνει την τέχνη του θεάτρου συγκλονιστική, γιατί έχει το μεγαλείο της ουτοπίας. Χτίζω στην άμμο, αλλά αυτό το κάνω με ένα τρόπο, σαν να είναι το άλφα και το ωμέγα της ύπαρξής μου. Αυτή είναι η αξία του θεάτρου.
- Είναι το θέατρο για εσάς κ. Χρυσικάκο το καταφύγιο από τον πραγματικό κόσμο, τον τόσο αφόρητο από τη μια και από την άλλη το μονοπάτι να καταθέσετε τις απόψεις σας και τις θέσεις σας;
Όλοι έχουμε ανάγκη το μικρόκοσμο και κάποια στιγμή σε κάποιο κύκλο της ζωής μας, όπως εγώ τώρα που περνάν τα χρόνια και συσσωρεύεται εμπειρία και γνώση, φτιάχνεις το μικρόκοσμό σου και προσπαθείς να ζήσεις μέσα σε αυτόν με αυστηρές επιλογές. Δεν είναι απομόνωση, είναι επιλογές. Είναι ανάγκη πια, είναι ανάγκη να δημιουργήσεις ένα κόσμο όπου αισθάνεσαι, ότι δεν εκτίθεσαι, αλλά προστατεύεσαι. Και μέσα σε αυτόν τον μικρό κόσμο μπορείς να συνεννοηθείς χωρίς να ξοδεύεσαι, γιατί καταλαβαίνεις ότι ο χρόνος δεν είναι και άπειρος, όπως νόμιζες όταν ήσουνα νέος και συγχρόνως το σημαντικότερο από όλα να δημιουργήσεις. Η δημιουργία δεν είναι αποτέλεσμα μιας ευκολίας. Η δημιουργία είναι αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς. Θέλει χρόνο. Και ο χρόνος αυτός δεν μπορεί να ξοδεύεται δεξιά και αριστερά.
- Ο Κάρολος Κουν πλάι στον οποίο μαθητεύσατε την τέχνη του θεάτρου την είχε ανεβάσει πολύ ψηλά και θεωρούσε πως ο άνθρωπος με το θέατρο μπορούσε να γίνεται σε καθημερινή βάση πολύ καλύτερος, όχι μόνο ο ηθοποιός… Ήταν ορόσημο η μαθητεία σας κοντά του;
Ναι, βέβαια. Απόλυτα. Ένα παιδί από μια λαϊκή συνοικία τη Νίκαια του Πειραιά βρίσκεται σε ένα τέτοιο χώρο, ποιος ξέρει για ποιους λόγους. Γιατί θαύμαζε τους ηθοποιούς του κινηματογράφου; Γιατί θα ήθελε να τους μοιάσει; Και μπαίνει σε ένα τέτοιο χώρο όπου υπάρχει μια άλλη αντίληψη, υπάρχει μια πολύ υψηλή αισθητική, υπάρχει μια πολύ υψηλή γνώση των πραγμάτων και μία αντίληψη απόλυτης καλογερίστικης υποταγής γι αυτό που υπηρετούμε το θέατρο. Είναι κάτι ιερό γι’ αυτούς τους ανθρώπους. Και ξαφνικά αρχίζει να αλλάζει η οπτική μου ολόκληρη. Αρχίζω να διαβάζω, αρχίζω να μελετώ, αρχίζω να θητεύω, αρχίζω τη μύηση, η οποία έρχεται σιγά-σιγά με τα χρόνια. Ναι, άλλαξε η οπτική της ζωής μου είναι αλήθεια.
- Στη «Σκηνή» διαμορφωθήκατε ως άνθρωπος; Γίνατε καλύτερος;
Αρχή της τέχνης που υπηρετώ είναι, αν είναι χρήσιμο αυτό που κάνω. Έτσι απαλλαγμένα από φιλοδοξίες, από ματαιοδοξία, εγωκεντρισμό και όλα τα παρελκόμενα. Επομένως για να είναι χρήσιμο πρέπει η επαφή μου με τα μεγάλα κείμενα να αφομοιώνεται, να με κάνει καλύτερο, να μην είναι ένα μέσο αυταρέσκειας, μία επίδειξη. Έπαιξα Ευριπίδη, Αριστοφάνη, έπαιξα Σαίξπηρ και, και, και, αυτοϊκανοποίηση δηλαδή, αλλά ό,τι εγώ έμαθα από αυτά. Από τη στιγμή που εγώ έμαθα από αυτά, άρα γίνομαι καλύτερος και από τη στιγμή που γίνομαι καλύτερος μπορώ να δώσω πράγματα στο θεατή και να γίνει καλύτερος και αυτός, να πάρει κάτι, για να καταλήξουμε στην αρχική φράση που είπα, να είναι χρήσιμα αυτά που κάνω, να πιάνουν τόπο με λίγα λόγια. Έτσι παράγεται ο πολιτισμός.
- Τι γνώμη έχετε για τους νέους ηθοποιούς που κάνουν τα πρώτα τους βήματα; Τι πρέπει να προσέξουν;
Καταρχήν, να είμαστε ανεκτικοί, να μην είμαστε αυστηροί με τα νέα παιδιά λαμβάνω υπόψη και τον εαυτό μου και τα πάντα. Ο νέος θέλει πρότυπα και η εποχή μας δεν διαθέτει πρότυπα δυστυχώς και αυτό είναι ένα πρόβλημα πάρα πολύ μεγάλο. Τα παιδιά πρέπει να ψάξουνε μόνα τους και να βρούνε και να πιστέψουνε μέσα στην απόλυτη σύγχυση της εποχής που ζούμε. Εγώ θα τους έλεγα να μελετούνε, να πιστεύουνε στην τέχνη τους, να είναι ανήσυχοι, να μην βολεύονται, να μην δέχονται την ευκολία. Η ευκολία είναι θάνατος. Η αναζήτηση είναι αυτή που μας ανοίγει καινούργιους δρόμους, που ούτε καν υποψιαστήκαμε ότι υπάρχουν μέσα μας. Αυτό να κάνουνε. Και να είμαστε επιεικείς με τους νέους. Να τους βοηθάμε. Είναι απόλυτα εγωιστικό για μας τους παλιούς να μη βοηθάμε τους νέους και να πιστεύουμε, ότι η τέχνη τελειώνει με εμάς. Απόλυτα εγωιστικό. Δεν το θέλω καθόλου. Αποκόβεται ο κρίκος που ενώνει το χθες με το σήμερα και δεν είναι καθόλου καλό αυτό. Η τέχνη και η ζωή η ίδια είναι μία σκυταλοδρομία κι εσύ σαν πιο παλιός κόβεις της σκυτάλη για να την πάρει ο νέος και να προχωρήσει και να δημιουργήσει καινούργια πράγματα Αλλά αν ο παλιός δεν δώσει τη σκυτάλη και ο νέος δεν θέλει να πάρει τη σκυτάλη θεωρώντας ξεπερασμένο τον παλιό τότε δημιουργούνται τέρατα.
- Ποια είναι για εσάς η ομορφιά της ζωής;
Η ομορφιά της ζωής για μένα είναι να αγαπάμε και να χαιρόμαστε το κάθε ξημέρωμα. Κάθε ξημέρωμα είναι μία καινούργια μέρα. Να αγαπάμε τη ζωή, να αγαπάμε την καθημερινότητα, να ψάχνουμε να βρούμε τρόπους καθημερινά να γεννιέται κάτι ατελείωτο. Ακόμα και η αγάπη η προσωπική μου για την τέχνη έχει να κάνει, ότι εγώ αγαπώ το σήμερα, ότι αγαπώ όσο μπορώ τον εαυτό μου μέσα σε αυτό το σήμερα. Έχω ελπίδα, έχω πίστη, έχω αγάπη, τα υψηλότερα πράγματα. Αποδέχομαι επίσης ότι μεγαλώνω, αποδέχομαι ότι συσσωρεύεται γνώση και εμπειρία στη ζωή μου, όπου έχω υποχρέωση να τα μεταδώσω αυτά, να μην τα κρατήσω για τον εαυτό μου. Η ομορφιά της ζωής είναι ο ήλιος που βγαίνει το πρωί και είναι ο ήλιος που δύει το βράδυ και το φεγγάρι που βγαίνει και μία παράσταση που κάνεις με αυταπάρνηση για να προσφέρεις κάτι στους άλλους. Αυτή είναι η ομορφιά της ζωής.
- Τι θεωρείτε προσωπικά επαναστατικό σήμερα;
Ο καθένας να κάνει σωστά τη δουλειά του. Το βρίσκω ό,τι πιο επαναστατικό υπάρχει. Να έχουμε ευθύνη και να κάνουμε όσο μπορούμε καλύτερα αυτό που μας έχουν αναθέσει. Η επανάσταση που αναφέρεις δεν είναι υπόθεση ομαδική. Δεν θα αλλάξω εγώ περιμένοντας να αλλάξει ο κόσμος. Εγώ θα αλλάξω τον κόσμο, αφού πρώτα αλλάξω εγώ ο ίδιος. Επανάσταση λοιπόν, είναι η προσωπική αλλαγή και η ευθύνη και το χρέος που θα βάλω για τον εαυτό μου. Να κάνω καλά τη δουλειά μου, να είμαι εντάξει με την οικογένειά μου, να είμαι δίκαιος με τους προϊσταμένους και τους υφιστάμενους, να έχω δικαιοσύνη στη ζωή μου. Αυτή είναι η επανάσταση.
- Πιστεύετε ότι θα ξανάρθει η μέρα που θα έχουμε περισσότερη ελευθερία και λιγότερους φόβους;
Το πρόβλημα το μεγάλο ακριβώς είναι οι φόβοι μας και πρέπει να βρούμε ένα τρόπο αυτούς τους φόβους να τους ξεπεράσουμε. Η πίστη βοηθάει να αποβάλεις τους φόβους σου. Η ρίζα στο φόβο είναι ο θάνατος ή τι θα συμβεί αύριο. Ζούμε με το χθες και με το αύριο ξεχνώντας το σημαντικότερο, που είναι το σήμερα. Αν βρούμε τρόπο ο καθένας μας να αποβάλουμε αυτό το φόβο και να ζούμε το σήμερα, νομίζω ότι θα είναι τεράστια νίκη για τον καθένα μας. Ο φόβος είναι σαν αρρώστια. Καταστρέφει τα πάντα. Κι ας βρούμε ένα τρόπο, όπως έχω βρει εγώ με την πίστη που έχω και με την αγάπη μου στο θέατρο και έτσι σταθερά να αποβάλλω τους βαθύτερους φόβους μέσα μου. Όχι ότι εξαφανιστήκανε όλοι αλλά οι μεγαλύτεροι ναι φύγανε. Ας βρει ο καθένας τον τρόπο να αποβάλει το φόβο του.
- Πώς φαντάζεστε να εξελίσσεται η θεατρική σας διαδρομή;
Φιλοδοξία μου είναι όσο μπορώ και με βαστάνε τα πόδια μου και είμαι όρθιος και αυτός είναι ο λόγος που γυμνάζομαι καθημερινά θα είμαι επί σκηνής. Θα είμαι δηλαδή, πάνω στη σκηνή ή κάτω από τη σκηνή, γιατί ακριβώς επανέρχομαι στην προηγούμενη φράση μου, θεωρώ ότι όλη αυτή η γνώση και εμπειρία που έχει συσσωρευτεί πρέπει να κατατεθεί. Αυτή είναι η φιλοδοξία μου σε σχέση με το θέατρο. Δεν έχω να παίξω αυτό το ρόλο ή να ανεβάσω εκείνο το έργο. Ό,τι μου ανατεθεί. Ό,τι βρω, ό,τι είναι χρήσιμο για την εποχή που ζούμε αρκεί να είμαι παρών. Αρκεί να μη με προδώσει κάποια αρρώστια…
