Τάσεις και προβλέψεις: περιορισμένη αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ στο πλαίσιο της ανάκαμψης μετά την πανδημία και της ενεργειακής κρίσης

Σύμφωνα με στοιχεία που υποβλήθηκαν για την κατάρτιση της έκθεσης του ΕΟΠ με τίτλο «Trends and Projections in Europe 2022» (Τάσεις και προβλέψεις στην Ευρώπη το 2022), μετά από μια μακρά περίοδο μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Ευρώπη, η οικονομική ανάκαμψη μετά τα περιοριστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας Covid-19 οδήγησε σε αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ιδίως στους τομείς των μεταφορών, της βιομηχανίας και του ενεργειακού εφοδιασμού. Ενόψει μιας διαφαινόμενης ενεργειακής κρίσης και, ειδικότερα, της υψηλής τιμής του φυσικού αερίου, ο τομέας του ενεργειακού εφοδιασμού μεταστράφηκε εν μέρει προς ενεργειακά καύσιμα έντασης άνθρακα, ενώ η ισχυρή ανάπτυξη στον τομέα της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές που παρατηρήθηκε τα τελευταία χρόνια υποχώρησε το 2021. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί αυτή η εξέλιξη, οι αποφάσεις που λαμβάνονται σήμερα σχετικά με τις ενεργειακές υποδομές είναι κρίσιμο να λαμβάνουν υπόψη τον μελλοντικό στόχο της κλιματικής ουδετερότητας προς αποφυγή του φαινομένου του εγκλωβισμού στη χρήση άνθρακα.

«Κατά τους προσεχείς μήνες και τα προσεχή χρόνια θα απαιτηθεί η λήψη κρίσιμων μέτρων για να διασφαλισθεί ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ θα είναι σε θέση να εφαρμόσουν φιλόδοξα σχέδια για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, τα οποία θα ανταποκρίνονται στους στόχους της ΕΕ για το κλίμα. Μολονότι κρίνεται αναγκαία η λήψη βραχυπρόθεσμων μέτρων για την τόνωση του ενεργειακού εφοδιασμού κατά τον επικείμενο χειμώνα, οι επενδύσεις αυτές δεν θα πρέπει να εγκλωβίσουν την Ευρώπη σε πολυετή εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Η εξοικονόμηση ενέργειας και η ενίσχυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αποτελούν κρίσιμες προτεραιότητες όχι μόνο για την αντιμετώπιση της ήδη παρούσας ενεργειακής κρίσης αλλά και για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας», δήλωσε ο Hans Bruyninckx, εκτελεστικός διευθυντής του ΕΟΠ.

Αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, και αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας

Σύμφωνα με τα προκαταρκτικά στοιχεία που κοινοποιήθηκαν από τα κράτη μέλη της ΕΕ, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου αυξήθηκαν κατά 5% το 2021 σε σύγκριση με το 2020, συμπεριλαμβανομένων των διεθνών αερομεταφορών. Ωστόσο, οι εκπομπές παραμένουν σημαντικά χαμηλότερες από το επίπεδο στο οποίο βρίσκονταν πριν από την πανδημία COVID το 2019.

Εκτιμάται ότι το 2021 αυξήθηκε τόσο η πρωτογενής όσο και η τελική κατανάλωση ενέργειας, κατά 6% και 5% αντίστοιχα, σε σύγκριση με το 2020. Η πρωτογενής κατανάλωση ενέργειας μετρά τη ζήτηση ενέργειας, ενώ η τελική κατανάλωση ενέργειας αναφέρεται στην πραγματική χρήση από τους τελικούς χρήστες. Η εν λόγω αύξηση στη χρήση ενέργειας μπορεί σε μεγάλο βαθμό να αποδοθεί στην οικονομική ανάκαμψη. Το 2021 δεν ήταν ακόμη ορατές οι επιπτώσεις της αύξησης των τιμών ενέργειας στα στοιχεία ετήσιας κατανάλωσης, κάτι που αναμένεται να συμβεί σε μεγαλύτερο βαθμό το 2022.

Από τα προκαταρκτικά στοιχεία προκύπτει ότι το 2021 το συνολικό ποσοστό των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην κατανάλωση ενέργειας στην Ευρώπη παρέμεινε στο 22%, σήμανε δε τη διακοπή της ισχυρής αύξησης των τελευταίων ετών. Η κατάσταση αυτή οφείλεται στη μείωση της συνεισφοράς της αιολικής και της υδροηλεκτρικής ενέργειας το 2021, σε συνδυασμό με την ανάκαμψη της κατανάλωσης ενέργειας.

Το επόμενο έτος θα είναι κρίσιμο για την επίτευξη προόδου σε σχέση με τους στόχους για το 2030

Κατά τα προσεχή έτη θα απαιτηθούν σημαντικές μειώσεις των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε ετήσια βάση προκειμένου να επιτευχθεί ο μακροπρόθεσμος στόχος της κλιματικής ουδετερότητας. Σύμφωνα με το ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα, ο στόχος μείωσης με ορίζοντα το 2030 αυξήθηκε κατά τουλάχιστον 55% των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Ήδη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη διαπραγματεύονται την ολοκληρωμένη «δέσμη προσαρμογής στον στόχο του 55%» (Fit for 55), ενώ λαμβάνουν επίσης υπόψη το προταθέν το 2022 σχέδιο REPowerEU.

Για την επίτευξη του στόχου του 2030, δηλαδή τη μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55%, οι εκπομπές θα πρέπει να μειωθούν κατά μέσο όρο κατά 134 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα ετησίως (εκατ. τόνους ισοδύναμου CO2) σε σχέση με τα εκτιμώμενα επίπεδα για το 2021. Η μείωση αυτή είναι υπερδιπλάσια της μέσης ετήσιας μείωσης που επιτεύχθηκε μεταξύ 1990 και 2020. Όλοι οι κλάδοι πρέπει να επιταχύνουν σημαντικά τις προσπάθειές τους για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Επιπλέον, πρέπει να μειωθούν περαιτέρω οι εκπομπές CO2 μέσω της χρήσης της γης, των αλλαγών στη χρήση της γης, καθώς και μέσω των δασοκομικών δραστηριοτήτων, ώστε να αντιστραφεί η τρέχουσα τάση συρρίκνωσης των δεξαμενών διοξειδίου του άνθρακα στην ΕΕ.

Ταυτόχρονα, η χρήση ενέργειας θα πρέπει να μειωθεί σημαντικά τα επόμενα χρόνια — ο πρόσφατα προταθείς στόχος για το 2030 στο πλαίσιο του σχεδίου REPowerEU απαιτεί τον υπερδιπλασιασμό της ετήσιας εξοικονόμησης ενέργειας κατά την περίοδο 2022-2030. Το ίδιο ισχύει και για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές: από το 2005, το ποσοστό της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στο πλαίσιο της ακαθάριστης τελικής κατανάλωσης ενέργειας στην Ευρώπη αυξάνεται κατά μέσο όρο κατά 0,8% ετησίως. Ο αριθμός αυτός θα πρέπει να αυξηθεί στο 2,5% ετησίως έως το 2030 προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της αύξησης της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές κατά 45% βάσει του προταθέντος σχεδίου REPowerEU.

Σε επίπεδο κράτους μέλους, μολονότι ήδη έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος, οι τρέχουσες πολιτικές και τα μέτρα που εφαρμόζονται δεν επαρκούν για την επίτευξη των νέων φιλόδοξων στόχων για το κλίμα και την ενέργεια. Έως τα μέσα του 2023, τα κράτη μέλη θα υποβάλουν τα επικαιροποιημένα εθνικά τους σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα τους δοθεί η ευκαιρία να επιταχύνουν την εφαρμογή των οικείων μέτρων και να καταρτίσουν σχέδια για την περίοδο έως το 2030 τα οποία θα αντικατοπτρίζουν τους νέους φιλόδοξους στόχους της ΕΕ και τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας.