Τζέιμς Τζόις (1882 – 1941) Ιρλανδός συγγραφέας και ποιητής

Θεωρείται ένας από τους κορυφαίους λογοτέχνες του 20ού αιώνα, δημιουργός του μυθιστορήματος Οδυσσέας (1922) και Finnegans Wake (1939). Παρά την καταγωγή του, έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του εκτός Ιρλανδίας.

by Times Newsroom

Ο Τζέιμς Τζόις (James Augustine Aloysius Joyce, 2 Φεβρουαρίου 1882 – 13 Ιανουαρίου 1941) ήταν Ιρλανδός συγγραφέας και ποιητής. Θεωρείται ένας από τους κορυφαίους λογοτέχνες του 20ού αιώνα, δημιουργός του μυθιστορήματος Οδυσσέας (1922) και Finnegans Wake (1939). Παρά την καταγωγή του, έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του εκτός Ιρλανδίας.

Στο νεκροταφείο Glasnevin Cemetery βρίσκεται ο τάφος των γονιών του James Joyce

Ο Τζόις γεννήθηκε το 1882 στο Δουβλίνο σε μία μάλλον τυπική Ιρλανδική οικογένεια, της οποίας αποτελούσε το μεγαλύτερο σε ηλικία από τα συνολικά δέκα παιδιά. Ο πατέρας του, John Stanislaus Joyce, ήταν αντικληρικός και φιλελεύθερος ενώ η μητέρα του, Mary “May” Murray, φανατικά καθολική. Στα πολύ νεανικά χρόνια του Τζόις, η οικογένεια του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εύπορη αλλά το 1891, εξαιτίας των κακών οικονομικών χειρισμών σε συνδυασμό με τον αλκοολισμό του πατέρα του, οδηγήθηκε στην πτώχευση. Οι πρώτες σπουδές του Τζόυς πραγματοποιήθηκαν το 1888 στο κολέγιο Clongowes Wood το οποίο όμως αναγκάστηκε να εγκαταλείψει είτε λόγω ασθένειας, είτε λόγω αδυναμίας πληρωμής των διδάκτρων. Για ένα σύντομο διάστημα πήρε μαθήματα κατ’ οίκον αλλά και στη σχολή Christian Brothers (Χριστιανοί Αδελφοί) μέχρι τη στιγμή που του προσφέρθηκε μία θέση στο κολέγιο Belvedere, διευθυνόμενο από Ιησουίτες. Παρά το θρησκευτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο σπούδασε, σε ηλικία δεκαέξι ετών, ο Τζόις αρνήθηκε τον καθολικισμό.

Το 1898, ο Τζόις γράφτηκε στο κολέγιο του Δουβλίνου University College Dublin όπου σπούδασε κυρίως αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά ενώ παράλληλα δραστηριοποιήθηκε στους θεατρικούς και λογοτεχνικούς κύκλους της πόλης. Το 1900 δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά κείμενο του, στην εφημερίδα Fortni και ακολούθησαν αρκετές δημοσιεύσεις κριτικών του. Θεωρείται επίσης πως ο ίδιος ολοκλήρωσε τουλάχιστον δύο θεατρικά έργα, τα οποία όμως δεν έχουν διασωθεί. Μετά την αποφοίτησή του από το κολέγιο, αποφάσισε να παρακολουθήσει μαθήματα στην Ιατρική σχολή του Δουβλίνου, ωστόσο ταξίδεψε στο Παρίσι όπου σύντομα εγκατέλειψε την ενασχόληση του με τις ιατρικές σπουδές. Το διάστημα από τις 11 Νοεμβρίου 1902 μέχρι τις 19 Νοεμβρίου 1903, δημοσιεύτηκαν συνολικά 23 κριτικές βιβλίων από τον Τζόις, σε εφημερίδα του Δουβλίνου.

Άγαλμα του Τζόις στο Δουβλίνο

Τον Απρίλιο του 1903 επέστρεψε στο Δουβλίνο καθώς τού έγινε γνωστό πως η μητέρα του έπασχε από καρκίνο ενώ ο θάνατός της επήλθε λίγους μήνες αργότερα, γεγονός που επηρέασε βαθιά τον Τζόις. Τον Ιανουάριο του 1904 ολοκλήρωσε το δοκίμιο A Portrait of the Artist (Το πορτρέτο του καλλιτέχνη), η δημοσίευση του οποίου όμως, απορρίφθηκε από το περιοδικό Dana. Παράλληλα, ξεκίνησε τη συγγραφή του μυθιστορήματος Στήβεν ο Ήρωας (Stephen Hero), έργο που αργότερα έμεινε ημιτελές. Την ίδια χρονιά, καταγράφεται η πρώτη γνωριμία του Τζόις με την Νόρα Μπάρνακλ, την οποία ερωτεύτηκε και με την οποία αργότερα εγκατέλειψε την Ιρλανδία. Αρχικά εγκαταστάθηκαν στην Τεργέστη, όπου ο Τζόις εργάστηκε ως δάσκαλος στη σχολή Berlitz. Στις 27 Ιουλίου του 1905, ο Τζόις και η σύντροφός του απέκτησαν τον πρώτο τους γιο, Giorgio. Στην Τεργέστη, παρέμεινε για τα επόμενα δεκαπέντε περίπου χρόνια, με μία διακοπή ενός έτους, όταν τον Ιούλιο του 1906, εγκαταστάθηκαν με την οικογένεια του στην Ρώμη όπου εργάστηκε ως τραπεζικός υπάλληλος.

Ο Τζόις επισκεπτόταν περιοδικά το Δουβλίνο, ενώ το 1909 δραστηριοποιήθηκε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα επιχειρηματικά, προσπαθώντας σε συνεργασία με άλλους επιχειρηματίες να λειτουργήσουν κινηματογράφους στην Ιρλανδία. Σύντομα ο Τζόις εγκατέλειψε το εγχείρημα και επέστρεψε στην Τεργέστη αφού όμως προηγουμένως είχει υπογράψει συμβόλαιο με τον εκδοτικό οίκο Maunsel & Co. για την έκδοση της συλλογής διηγημάτων Δουβλινέζοι. Τελικά όμως το έργο αυτό τυπώθηκε το 1914 από τον οίκο Grant Richards. Την ίδια χρονιά δημοσιεύτηκε σε συνέχειες και το μυθιστόρημα του Τζόις Το Πορτρέτο του καλλιτέχνη, στο περιοδικό Egoist, ενώ η έκδοση του βιβλίου έγινε το 1916 στη Νέα Υόρκη και το 1917 στο Λονδίνο.

Το 1914 ο Τζόις ξεκίνησε την συγγραφή του σημαντικότερου ίσως βιβλίου του, του Οδυσσέα. Κατά τη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου έζησε στη Ζυρίχη, ενώ μετά τη λήξη του, μετακόμισε στο Παρίσι, έπειτα από πρόσκληση του ποιητή Έζρα Πάουντ, όπου και παρέμεινε για τα επόμενα είκοσι περίπου χρόνια. Το 1922 εκδόθηκε ο Οδυσσέας ενώ την ίδια περίπου περίοδο ο Τζόις άρχισε την επεξεργασία του Finnegans Wake, αποσπάσματα του οποίου δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Transatlantic Review για πρώτη φορά το 1924. Η τελική επίσημη έκδοση του έργου χρονολογείται στα 1939, χάρη στις προσπάθειες των Maria και Eugene Jolas, που ενθάρυναν τον Τζόις σχετικά με την ολοκλήρωση του έργου και παρά τις απογοητεύσεις του ιδίου εξαιτίας της αρχικής υποδοχής του.

Στις 14 Δεκεμβρίου του 1940, ο Τζόις και η οικογένεια του εγκατέλειψαν το Παρίσι για τη Ζυρίχη, όπου ένα μήνα αργότερα πέθανε από πολύ προχωρημένο έλκος.

Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς και ανανεωτές της σύγχρονης παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Σημαντικότερα έργα

Δουβλινέζοι

Σε αυτή τη συλλογή διηγημάτων, ο Τζόις αναλύει την κοινωνία του Δουβλίνου βασιζόμενος κυρίως στις εμπειρίες της νεότητάς του. Περιγράφει μια πόλη υπό το καθεστώς “παράλυσης” και με τους χαρακτήρες του, να αδυνατούν να ανακαλύψουν ένα νόημα στη ζωή τους. Στο διήγημα Αραβία, διαφαίνεται και η άρνηση του Τζόις απέναντι στην Εκκλησία. Η συγγραφή του έργου ξεκίνησε το 1904, περίοδο κατά την οποία ο ίδιος εγκατέλειπε την Ιρλανδία και εκδόθηκε τελικά στην Αγγλία το 1914, έπειτα από αρκετές δυσκολίες.

Το Πορτραίτο του Καλλιτέχνη

Το μυθιστόρημα Το Πορτραίτο του καλλιτέχνη βασίστηκε στο ημιτελές έργο του Τζόις Στίβεν ο ήρωας και θεωρείται προϊόν επανεπεξεργασίας του. Περιέχει κυρίως αυτοβιογραφικά στοιχεία και περιγράφει την διαδικασία εξέλιξης και ωρίμανσης του ήρωα του βιβλίου, που αποτελεί ουσιαστικά τον ίδιο τον συγγραφέα. Σε αυτό το έργο, διακρίνονται τεχνικά ή υφολογικά στοιχεία, που αργότερα θα αποτελέσουν χαρακτηριστικά συστατικά της λογοτεχνίας του Τζόις. Η πρώτη έκδοση του βιβλίου έγινε στις 29 Δεκεμβρίου του 1916 στη Νέα Υόρκη και αργότερα εκδόθηκε στο Λονδίνο, στις 12 Φεβρουαρίου του 1917.

Οι εξόριστοι

Ο Τζόις ενδιαφέρθηκε από αρκετά νεαρή ηλικία για το θέατρο αλλά οι Εξόριστοι (Exiles) αποτελούν το μοναδικό θεατρικό του έργο που εκδόθηκε (1918). Η περισσότερο πετυχημένη παράστασή του θεωρείται εκείνη του Χάρολντ Πίντερ το 1970 και 1971.

Οδυσσέας

Ο Οδυσσέας αποτελεί πιθανώς το δημοφιλέστερο έργο του Τζόις καθώς επίσης και το πλέον αντιπροσωπευτικό του ύφους του. Η συγγραφή του άρχισε το 1914, ολοκληρώθηκε περίπου τον Οκτώβριο του 1921 και το βιβλίο εκδόθηκε το 1922, την ημέρα των γενεθλίων του Τζόις, από το βιβλιοπωλείο Shakespeare and Company. Από το 1918, με τη βοήθεια του Έζρα Πάουντ, αποσπάσματα του Οδυσσέα είχαν αρχίσει να δημοσιεύονται στο περιοδικό The Little Review.

Στον Οδυσσέα, ο Τζόις χρησιμοποίησε σχεδόν όλες τις τεχνικές της μυθιστορηματικής πρακτικής, με πλήθος αναφορών στη δυτική λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, τη μυθολογία και τη γλώσσα της μεσαιωνικής Ιρλανδίας και της αρχαίας Ελλάδας καθώς επίσης και στην Οδύσσεια του Ομήρου. Το έργο αποτελείται από συνολικά 18 κεφάλαια, μέσα στα οποία ο Τζόις περιγράφει μία ημέρα από την ζωή του κεντρικού ήρωα. Αποτελεί ένα ιδιόρρυθμο οδοιπορικό στο Δουβλίνο, το οποίο λαμβάνει χώρα σε διάστημα μίας ημέρας.

Χαρακτηριστικό στοιχείο του μυθιστορήματος είναι η τεχνική του εσωτερικού μονολόγου που χρησιμοποιεί κατά κόρον ο Τζόις προκειμένου να αναπτύξει λεπτομερώς τις σχέσεις που διαμορφώνονται μεταξύ των χαρακτήρων του έργου. Κάθε κεφάλαιο εμφανίζει διαφοροποίηση στο ύφος της αφήγησης ενώ συνδέεται επίσης με ένα συγκεκριμένο επεισόδιο της Ομηρικής Οδύσσειας. Ο ποιητής Τ.Σ Έλιοτ, σε μία κριτική του έγραψε για τον Οδυσσέα πως “αποτελεί τη σημαντικότερη έκφραση που θα μπορούσε να βρει η εποχή μας”.

Μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο (Οδυσσέας ) και στο θέατρο, με διάρκεια πλέον των δεκαοκτώ ωρών.

Finnegans Wake

Ο Τζόις ξεκίνησε τη συγγραφή του Finnegans Wake ( το Ξύπνημα του Φίνεγκαν) περίπου το 1923 αν και την εποχή εκείνη αναφερόταν ως Έργο εν προόδω. Το 1926 είχαν ολοκληρωθεί τα δύο πρώτα μέρη του βιβλίου και την ίδια χρονιά, οι Eugene και Maria Jolas, προσφέρθηκαν για την δημοσίευσή τους σε συνέχειες, στο περιοδικό transition. Τα επόμενα χρόνια, ο Τζόις επιτάχυνε την συγγραφή του έργου ωστόσο διάφορα γεγονότα όπως ο θάνατος του πατέρα του (1930) ή προσωπικά προβλήματα υγείας, καθυστέρησαν την ολοκλήρωσή του.

Η αρχική υποδοχή του Finnegans Wake περιλάμβανε αρκετές αρνητικές κριτικές, ακόμα και από φίλους ή υποστηρικτές του έργου του, όπως ήταν ο Έζρα Πάουντ. Για το λόγο αυτό αρκετοί συγγραφείς όπως ο Σάμιουελ Μπέκετ υποστήριξαν το έργο μέσω κριτικών που δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά της εποχής. Ο Τζόις αποφάσισε για τον τελικό τίτλο του έργου το 1929 ενώ τελικά το βιβλίο εκδόθηκε στις 4 Μαΐου του 1939.

Με το Finnegans Wake, ο Τζόις εγκατέλειψε κάθε είδους σύμβαση σχετικά με την χάραξη μιας πλοκής ή την δημιουργία χαρακτήρων. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι ιδιαίτερα περίπλοκη, προσομοιώνοντας κατά κάποιο τρόπο την συνειρμική ακολουθία ενός ονείρου. Χαρακτηριστικό στοιχείο αποτελούν ακόμα τα πολλά λογοπαίγνια που κατασκευάζει ο Τζόις, σε διάφορες γλώσσες. Στο έργο αυτό, ο Τζόις αποδομώντας καταλυτικά κάθε γνωστή μέχρι τότε γλωσσική σύμβαση, δημιούργησε μια γλώσσα προσωπική και συνάμα παγκόσμια, προσπάθησε να αποδώσει, μέσω των πολύσημων αναφορών του, τον πλούτο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Βιβλιογραφία

Dubliners, 1914

Έργα του Τζόις και ελληνικές μεταφράσεις

Η εργογραφία χωρίζεται στα δημοσιευμένα εν ζωή έργα (σημειώνεται η χρονολογία πρώτης έκδοσης σε τόμο) και στα μετά θάνατον δημοσιευμένα (η κατάταξη ακολουθεί τη χρονολογία γραφής, ακολούθως σημειώνεται η πρώτη έκδοση σε τόμο). Βιβλιογραφούνται μόνο αυτοτελείς μεταφράσεις ανά πρωτότυπο έργο σε χρονολογική σειρά. Οι ανατυπώσεις της ίδιας μετάφρασης από τον ίδιο εκδοτικό οίκο σημειώνονται στο ίδιο λήμμα.

Με αστερίσκο σημειώνονται οι προτιμητέες μεταφράσεις ως σύντομος οδηγός ανάγνωσης.

Η πρώτη γνωστή μετάφραση έργου του Τζέιμς Τζόις εμφανίστηκε στο τεύχος Γενάρη-Φεβρουαρίου- Μαρτίου 1936 του περιοδικού 3ο Μάτι. Στο τεύχος αυτό ο Τάκης Παπατσώνης παρουσίασε μέρος από την αρχή του μονολόγου της κυρίας Μπλούμ (18ο Κεφάλαιο του Οδυσσέα). Η δεύτερη μετάφραση δημοσιεύεται στο πρώτο τεύχος του περιοδικού Κοχλίας και είναι πάλι από τον Οδυσσέα και είναι ένα σύντομο απόσπασμα από το 6ο Κεφάλαιο.

Το 1945 στο περιοδικό Νέα Εστία ξεκινάει η δημοσίευση του Νεκρού της τελευταίας νουβέλας των Δουβλινέζων. Η δημοσίευση θα ολοκληρωθεί σε πέντε τεύχη.Το πρώτο μέρος θα δημοσιευθεί στο τεύχος 427 (Απρίλιος 1945).

Τίτλος Βιβλίου Μεταφραστής Εκδότης Ημερομηνία έκδοσης και άλλα στοιχεία
Δημοσιευμένα (εν ζωή) έργα
Dubliners (1914)
*Δουβλινέζοι Μαντώ Αραβαντινού Γαλαξίας 1971
Δουβλινέζοι Στέλλα Βουρδουµπά, Σωτήρης Μπερνίτσας, Σταύρος Αντωνίου Παϊρίδης 1971
Οι Δουβινέζοι Κοσμάς Πολίτης Γκοβόστης 1971, 21985, 31988
Δουβλινέζοι Μαντώ Αραβαντινού Ηριδανός 1977, 2004 (πιθανώς και άλλες ανατυπώσεις)
Οι Νεκροί (από τους Δουβλινέζους) Άρης Μπερλής Κρύσταλλο 1984
Οι Δουβλινέζοι Κοσμάς Πολίτης Ζαχαρόπουλος 1987 και ανατύπωση χ.χ. με διαφορετικό εξώφυλλο
Ο Νεκρός [sic!] (από τους Δουβλινέζους) Δ. Ν. Σιάτρας Σιάτρας 1988
Η Πανσιον και άλλα διηγήµατα (επιλογή από τους Δουβλινέζους: «Μια συνάντηση», «Αραβία», «Έβελιν», και «Η Πανσιόν») Κοσμάς Πολίτης Gutenberg 1989
Οι Δουβλινέζοι Κοσμάς Πολίτης Γράμματα 1990 (πιθανώς και ανατυπώσεις)
*Οι Νεκροί (από τους Δουβλινέζους) Άρης Μπερλής Ύψιλον 1996
Η Πανσιον και άλλα διηγήµατα (επιλογή από τους Δουβλινέζους: «Μια συνάντηση», «Αραβία», «Έβελιν», και «Η Πανσιόν») Κοσμάς Πολίτης Καστανιώτης 1997
Οι Δουβλινέζοι Κοσμάς Πολίτης Ελευθεροτυπία 2006
Οι Δουβλινέζοι Νικηφόρος Δούκας Ars Brevis 2008
Αραβία (από τους Δουβλινέζους) ΣΥΡΜΟΥ-ΒΕΚΡΗ ΒΑΝΙΑ Μπιλιέτο 2010
Οδυνηρή υπόθεση (από τους Δουβλινέζους) ΣΥΡΜΟΥ-ΒΕΚΡΗ ΒΑΝΙΑ Μπιλιέτο 2016
Οι Δουβλινέζοι Θάνος Καραγιαννόπουλος Οξύ 2017
Πανσιόν (από τους Δουβλινέζους) ΣΥΡΜΟΥ-ΒΕΚΡΗ ΒΑΝΙΑ Μπιλιέτο 2018
Οι Δουβλινέζοι Ανδρέας Κάππα 24 Γράμματα 2021
Οι Νεκροί (από τους Δουβλινέζους) ΓΚΙΚΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ Νίκας – Ελληνική Παιδεία ΑΕ 2022
A portrait of the Artist as a Young Man (1916)
Το πορτραίτο του καλλιτέχνη Μαίρη Σαρασιώτου Γαλαξίας 1965, 2196;
Το πορτραίτο του καλλιτέχνη Μαίρη Σαρασιώτου Γαλαξίας – Εκδόσεις Ερµείας 1978, 21982
Το πορτρέτο του καλλιτέχνη Μαίρη Σαρασιώτου Γράμματα 1990
*Πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρά ηλικία Άρης Μπερλής Πατάκη 2001, 2013 (πιθανώς και άλλες ανατυπώσεις)
Exiles (θεατρικό, 1918)
Οι Εξόριστοι Μαίρη Βοσταντζή Μπουκουµάνη 1974
*Εξόριστοι Ρούλα Πατεράκη, Αντώνης Γαλέος Νεφέλη 2010 [Πρόγραμμα θεατρικής παράστασης με το πλήρες κείμενο]
Εξόριστοι Νίκος Περέλης, Ρένα Κοντογιάννη Δωδώνη 2020
Ulysses (1922)
Οδυσσέας Λεωνίδας Νικολούζος (τόμοι 1-3) & Γιάννης Θωμόπουλος (τόμοι 4-5α, 5β, 6, 6α, 6β) Παϊρίδης 1969-1977 (η αρχική έκδοση κυκλοφόρησε σε 6 τόμους χωρισμένους σε 9 τομίδια: 1, 2, 3, 4, 5α, 5β, 6, 6α, 6β). Αργότερα κυκλοφόρησε ανατύπωση σε 6 τόμους καθώς και δεμένο σε 3 τόμους.
Οδυσσέας Σωκράτης Καψάσκης Κέδρος 1990 (23η ανατύπωση). Το 2012 κυκλοφόρησε σκληρόδετη ανατύπωση.
*Οδυσσέας Ελευθέριος Ανευλαβής Κάκτος 2014
Finnegans Wake (1939)
*Η Αγρύπνια των Φίννεγκαν Ελευθέριος Ανευλαβής Κάκτος 2013 (2 τόμοι)
Chamber Music (1907), Pomes Penyeach (1927), Collected Poems (1936)
Τα ποιήματα Ευάγγελος Κ. Βαλσαμίδης Οδός Πανός 2000
Μεταθανάτια δημοσιευμένα έργα
Epiphanies [πεζά, γρ. 1901-1904, α΄ έκδ. 1956]
*Φανερώσεις Δημήτρης Χουλιαράκης Το Ροδακιό 1994
Stephen Hero [πεζό, γρ. 1904-1906, α΄ έκδ. 1944]
*Στήβεν ο Ήρωας Μιχάλης Κοκολάκης Αλέξανδρεια 1995
Giacomo Joyce [ποίημα, γρ. 1911-1914, α΄ έκδ. 1968]
Giacomo Joyce Μαντώ Αραβαντινού Χατζηνικολή 1977
Giacomo Joyce Άρης Μαραγκόπουλος Σμίλη 1994
*Τζάκομο Τζόις Άρης Μαραγκόπουλος Εκδ. Τόπος 2018
Finn’s Hotel [πεζά, γρ. 1923, α΄ έκδ. 2013]
Το κονάκι του Φιν Γιώργος- Ίκαρος Μπαμπασάκης Ψυχογιός 2014
The Cat and the Devil (παιδικό, γρ. 1936, α΄ έκδ. 1964)
Η Γάτα και ο Διάβολος Μαντώ Αραβαντινού Χατζηνικολή 1977 (Εικονογράφηση: Ντόρα Τ. Λελούδα)
Η Γάτα και ο Διάβολος Σπάρτη Γεροδήμου Ηριδανός 1978, 22015
The Cats of Copenhagen (παιδικό, γρ. 1936, α΄ έκδ. 2012)
Οι γάτες της Κοπεγχάγης Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης Ψυχογιός 2012
Αλληλογραφία και ανθολογήσεις
Γράμματα στη Νόρα Κατερίνα Σχινά Πατάκη 2013
Επικίνδυνη γραφή Άννα Παπασταύρου Πατάκη 2020

Βιβλία για τον Τζόυς (ελληνική βιβλιογραφία)

  • Άρης Μαραγκόπουλος, Ulysses: Οδηγός Ανάγνωσης, Εκδ. Τόπος 2010
  • Άρης Μαραγκόπουλος, Αγαπημένο Βρωμοδουβλίνο, Κέδρος, 1997
  • Ουμπέρτο Έκο, Η ποιητική του Τζαίημς Τζόυς, Δελφίνι, 1993
  • Μαντώ Αραβαντινού, Τα ελληνικά του James Joyce, Ερμής, 1977
  • Μαντώ Αραβαντινού, Τζαίημς Τζόυς: Ζωή και Έργο, Θεμέλιο, 1983
  • Richard Ellmann, James Joyce, Scripta, 2005
  • Έντνα ο’ Μπραϊεν, James Joyce Η απόκρημνη όψη μιας μεγαλοφυϊας , Νεφέλη 2002
  • Αλφόνσο Θαπίκο , Τζέημς Τζόυς: Το πορτρέτο ενός Δουβλινέζου, Γράμματα, 2015

Βιβλία για τον Τζόυς (ξένη βιβλιογραφία)

  • Anthony Burgess, Joysprick: An Introduction to the Language of James Joyce, 1973

Σχετικά Άρθρα

Leave a Comment

Social Media Auto Publish Powered By : XYZScripts.com

Αυτή η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για να βελτιώσει την εμπειρία σας. Συνεχίζοντας την περιήγησή σας, δίνετε την συγκατάθεσή σας για την χρήση των cookies. Aποδοχή