Ζαν-Πολ Σαρτρ: ο κυριότερος εκπρόσωπος του φιλοσοφικού υπαρξισμού και φαινομενολογίας

Ο Ζαν-Πoλ Σαρτρ (Jean-Paul Charles Aymard Sartre),(21 Ιουνίου 1905 – 15 Απριλίου 1980) ήταν Γάλλος φιλόσοφος, λογοτέχνης, κριτικός και πολιτικός ακτιβιστής, ο κυριότερος εκπρόσωπος του φιλοσοφικού υπαρξισμού και φαινομενολογίας, καθώς και υποστηρικτής της πολιτικής θεωρίας του Μαρξισμού. Θεωρούσε ότι οι διανοούμενοι πρέπει να παίζουν ενεργό ρόλο στην κοινωνία και ο ίδιος υπήρξε ένας εσωτερικά στρατευμένος καλλιτέχνης (όχι όμως και στρατευμένος από κάποιο κράτος ή καθεστώς) στηρίζοντας τις αριστερές πολιτικές επιλογές του με τη ζωή του και το έργο του. Στις δυτικές χώρες του ασκήθηκε έντονη κριτική για την υποστήριξη του προς τις κομμουνιστικές κυβερνήσεις της εποχής, όπως αυτές του Φιντέλ Κάστρο στην Κούβα, του Μάο στην Κίνα, καθώς και των Ερυθρών Χμερ στην Καμπότζη, αλλά και εντός της Γαλλίας για την υποστήριξη των Αλγερινών επαναστατών έναντι των γαλλικών στρατευμάτων κατά τον πόλεμο της Αλγερίας. Για τη στάση του αυτή έγινε απόπειρα δολοφονίας εναντίον του.

Ο Σαρτρ είναι επίσης γνωστός για την ανοικτή σχέση που διατηρούσε με τη διάσημη θεωρητικό του φεμινισμού και φιλόσοφο-μυθιστοριογράφο, Σιμόν ντε Μποβουάρ. Αχώριστοι πάνω από μισό αιώνα και οι δύο μαζί αμφισβήτησαν τις κοινωνικές και πολιτισμικές συμβάσεις του περιβάλλοντος στο οποίο μεγάλωσαν, το οποίο θεωρούσαν μεγαλοαστικό και ρηχό (μπουρζουά) ως προς τον τρόπο ζωής και σκέψης. Η σύγκρουση μεταξύ της καταδυναστευτικής, και πνευματικά καταστροφικής συμμόρφωσης με το κατεστημένο, και η αναζήτηση του αυθεντικού τρόπου του υπάρχειν αποτέλεσε την κύρια θεματολογία της πρώιμης περιόδου του Σαρτρ, το οποίο και αποτύπωσε στο κύριο φιλοσοφικό του έργο με τίτλο Το είναι και το μηδέν (L’Être et le Néant) το οποίο εκδόθηκε το 1943, ενώ άλλα σημαντικά φιλοσοφικά έργα του αποτελούν το Ο υπαρξισμός είναι ανθρωπισμός (L’existentialisme est un humanisme) του 1946, και η Κριτική της διαλεκτικής λογικής (La Critique de la raison dialectique) του 1960.

Αποστρεφόταν τις επίσημες τελετές και τα αξιώματα και γι’ αυτό τον λόγο, το 1964, αρνήθηκε να παραλάβει το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας, αναφέροντας πως ένας συγγραφέας δεν πρέπει να επιτρέψει στον εαυτό του να μετατραπεί σε θεσμό. Το έργο του εξακολουθεί να επηρεάζει και να αποτελεί αντικείμενο μελέτης της κοινωνιολογίας, κριτικής θεωρίας, μετα-αποικιοκρατισμού, και λογοτεχνικής ανάλυσης.

Τα πρώτα χρόνια

Γόνος αστικής οικογενείας, γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο Παρίσι, στο σπίτι των παππούδων του από την πλευρά της μητέρας του. Ο στρατιωτικός πατέρας του είχε πεθάνει από κίτρινο πυρετό λίγο μετά τη γέννηση του. Όταν η μητέρα του ξαναπαντρεύτηκε, μετακόμισε με τον πατριό του στη Λα Ροσέλ μέχρι το 1921 οπότε επέστρεψε άρρωστος στο Παρίσι για να συνεχίσει τις σπουδές του σε καλύτερο σχολικό περιβάλλον.

Συνέχισε τη φοίτησή του στο κλασικό λύκειο Henri-IV όπου γνώρισε τον καλύτερο του φίλο, τον Πωλ Νιζάν, με τον οποίο απολάμβαναν μία ανέμελη εφηβεία. Προετοιμάστηκαν μαζί και επέτυχαν την εισαγωγή τους στην περίφημη École Normale Supérieure. Εκεί περιτριγυρισμένος από τον ανθό της γαλλικής διανόησης, ο Σαρτρ έγινε πολύ δημοφιλής και ανέπτυξε την επαναστατική του φύση. Πήρε τελικά το πτυχίο φιλοσοφίας το 1929, αφού απέτυχε στις εξετάσεις της προηγούμενης χρονιάς στις οποίες είχε πρωτεύσει ο Ρεϊμόν Αρόν. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης χρονιάς της προετοιμασίας του, συνάντησε τη Σιμόν ντε Μπωβουάρ, την κατοπινή ισόβια σύντροφό του.

Παρόλο που προσπάθησε να φύγει αμέσως στο εξωτερικό ως διδάσκων, πρωτοδιορίστηκε στη Χάβρη και αργότερα δίδαξε στη Λαν (Laon). Η επαφή του με τους μαθητές θα είναι ζεστή και ειλικρινής από την πρώτη στιγμή, θα του κληροδοτήσει την αγάπη προς την εφηβεία και θα επιτείνει την τάση του προς την αντίδραση. Μεταξύ 1933-34 μετακινήθηκε στο γαλλικό ινστιτούτο του Βερολίνου, αντικαθιστώντας τον Αρόν, και είχε τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με τη φαινομενολογία του Χούσερλ. Το 1937 μετατέθηκε στο Κολλέγιο του Νεϊγί στο Παρίσι και σημείωσε την πρώτη λογοτεχνική επιτυχία του με τη “Ναυτία” (1938).

Ο πόλεμος

Πρωτοσέλιδο άρθρο του Σαρτρ στην εφημερίδα Le Combat

Στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο κατατάχτηκε στην υπηρεσία μετεωρολογίας του στρατού και συνελήφθη αιχμάλωτος ανήμερα των γενεθλίων του, στις 21 Ιουνίου 1940. Εγκλείστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία από όπου μπόρεσε να διαφύγει μόνο με ψευδείς ιατρικές βεβαιώσεις. Εκεί θα διαμορφώσει την άποψη ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ατομιστής αλλά έχει χρέος στην κοινωνία. Μετά την αποφυλάκισή του, τίθεται πλέον υπέρ της στρατευμένης τέχνης και διανόησης και έτσι συμμετέχει στο αντιστασιακό δίκτυο «Σοσιαλισμός και ελευθερία» («Socialisme et liberté»).

Το 1943 ανεβάζει μάλλον με αποτυχία το θεατρικό έργο «Οι μύγες» (Les Mouches) που ερμηνεύεται όμως ως παρακίνηση για αντίσταση. Την ίδια χρονιά δημοσιεύει το «Είναι και το μηδέν» (L’Être et le Néant) και γράφει το θεατρικό «Κεκλεισμένων των θυρών» (Huis clos), που θα παρασταθεί με επιτυχία τον Μάιο του 1944. Λίγο πριν τη απελευθέρωση του Παρισιού, ο Καμύ τον καλεί να συμμετάσχει στο σημαντικότερο αντιστασιακό δίκτυο της εποχής “Η μάχη” (Le combat). Ο Σαρτρ θα γράψει για την ομώνυμη παράνομη εφημερίδα και θα γίνει διάσημος περιγράφοντας την απελευθέρωση του Παρισιού στα πρωτοσέλιδά της. Αυτή η φήμη θα του εξασφαλίσει αργότερα ένα ταξίδι στην Αμερική, όπου θα απολαύσει υποδοχή αντιστασιακού ήρωα.

Η δόξα

Ο Σαρτρ έχει ήδη γίνει διάσημος: απολαμβάνει εξαιρετική επιτυχία και κυριαρχεί στα γαλλικά γράμματα. Ιδρύει το περίφημο λογοτεχνικό περιοδικό “Μοντέρνοι καιροί” (Les Temps modernes), όπου γράφουν εκτός από τον ίδιο η Σιμόν ντε Μποβουάρ, ο Μερλώ-Ποντύ και ο Ρεϊμόν Αρόν και διαδίδει τις ιδέες του μέσα από αυτό. Στο εκδοτικό σημείωμα του πρώτου τεύχους μάλιστα θέτει το θέμα της ευθύνης των διανοούμενων καθώς και της στρατευμένης λογοτεχνίας.

Η δημοτικότητα που απολαμβάνει είναι τεράστια: όταν στις 29 Οκτωβρίου 1945 προσκαλείται από έναν σύλλογο σε μία μικρή αίθουσα του Σαιν Ζερμαίν ντε Πρε για να κάνει διάλεξη με τίτλο “Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός” (“L’existentialisme est un humanisme”) συνωστίζεται τόσος κόσμος, που επικρατεί το τέλειο πανδαιμόνιο. Ο υπαρξισμός έχει πλέον γίνει μόδα.

Αριστερά και πολιτικοποίηση

Ο Σαρτρ μαζί με την Σιμόν ντε Μποβουάρ στο Πεκίνο, 1955

Αριστερός αλλά αντίθετος με τις σταλινικές μεθόδους, για να υποστηρίξει τις απόψεις του δε θα διστάσει να συμμετάσχει στην ίδρυση ενός πολιτικού κόμματος με την ονομασία “Rassemblement démocratique révolutionnaire” (Επαναστατική Δημοκρατική Συσπείρωση). Το κόμμα δεν θα έχει καμία εκλογική επιτυχία και ο Σαρτρ θα παραιτηθεί τον Οκτώβριο του 1949.

Τοποθετείται κατά του πολέμου της Ινδοκίνας και ασκεί έντονη κριτική στην ιμπεριαλιστική τακτική των Η.Π.Α.. Ο πόλεμος της Κορέας και η έντονη καταστολή μιας διαδήλωσης του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας τελικά τον εξωθούν να υποστηρίξει πλέον ανοικτά το Κομμουνιστικό Κόμμα. Προεδρεύει στη Γαλλοσοβιετική ένωση και γίνεται μέλος του Παγκοσμίου συμβουλίου Ειρήνης. Η απόφασή του αυτή θα τον αποξενώσει από τον Καμύ γιατί σε αντίθεση με τον μέχρι τότε φίλο του, ο Σαρτρ θεωρεί ότι τα “σταλινικά εγκλήματα” δεν είναι σημαντικός λόγος για να παραιτηθεί από την επαναστατική στράτευση του. Θα αναθεωρήσει το φθινόπωρο του 1956, μετά τη σοβιετική επέμβαση στην Ουγγαρία και θα αποχωρήσει από το Κ.Κ.Γ. δίνοντας την πολύκροτη συνέντευξη στις 9/11 στην εφημερίδα “L’Express”.

Στρατευμένος μέχρι τέλους

Κατά τη δεκαετία του ’60, το φιλοσοφικό ρεύμα του υπαρξισμού θα αρχίσει να υποχωρεί μπροστά στις νέες θεωρίες του δομισμού, που μειώνουν τη σημασία της ελευθερίας του ατόμου δίνοντας περισσότερο βάρος στις περιβάλλουσες δομές. Εκείνη την περίοδο ο Σαρτρ είναι απορροφημένος από τη μελέτη του λογοτεχνικού 19ου αιώνα και κυρίως του αγαπημένου του Φλωμπέρ.

Ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ με την Σιμόν ντε Μποβουάρ και τον Τσε Γκεβάρα σε συνάντηση το 1960 στην Κούβα

Το 1964, προς έκπληξη της παγκόσμιας κοινής γνώμης αλλά παραμένοντας πιστός στις απόψεις που τον είχαν οδηγήσει παλαιότερα στην άρνηση παρασημοφόρησης από τo γαλλικό Τάγμα της τιμής (Légion d’honneur) (1945) και στην απόρριψη έδρας στο Κολλέγιο Γαλλίας (Collège de France), ο Σαρτρ αρνείται το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας, γιατί θεωρεί ότι αν το αποδεχόταν, θα δέσμευε την ελευθερία του. Ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ ήταν εκ πεποιθήσεως αντίθετος προς πάσαν ιδέαν ανταμοιβής. Η άρνηση του Σαρτρ να δεχτεί το Νόμπελ Λογοτεχνίας προκάλεσε αναστάτωση και σχολιάστηκε ποικιλοτρόπως από τον πνευματικό κόσμο. Γεγονός είναι πάντως ότι στην καθιερωμένη επίσημη τελετή των βραβείων Νόμπελ τον Δεκέμβριο του 1964, ο Γάλλος υπαρξιστής φιλόσοφος, πολιτικός στοχαστής και μυθιστοριογράφος ήταν απών. Σε επιστολή του προς τη Σουηδική Ακαδημία δήλωσε ότι αρνείται να δεχτεί οποιαδήποτε διάκριση από οποιοδήποτε ίδρυμα.

Ο Σαρτρ συνεχίζει να προκαλεί όταν προεδρεύει μαζί με τον Μπέρτραντ Ράσελ στο “δικαστήριο Ράσελ”, ένα φανταστικό αυτοδιορισμένο δικαστήριο, αποτελούμενο από διανοούμενους διαφόρων εθνικοτήτων, με κατηγορητήριο κατά της Αμερικής για εγκλήματα πολέμου στο Βιετνάμ.

Συμμετέχει ενεργά στα γεγονότα του Μάη του ’68 στους δρόμους, στα αμφιθέατρα καθώς και στα μέσα ενημέρωσης. Παίρνει συνέντευξη από τον Ντανιέλ Κον Μπεντίτ για το περιοδικό le Nouvel Observateur, προσφέροντάς του την ευκαιρία να εξηγήσει καλύτερα το κίνημα του Μάη.

Μετά τα ιστορικά γεγονότα του Μάη του ’68, ο Σαρτρ προσεγγίζει με συμπάθεια την Ακροαριστερά και συναναστρέφεται με Μαοϊκούς,τους οποίους δήλωσε ότι στηρίζει στον αγώνα τους. Όλη αυτή η ιστορία είχε ξεκινήσει με τη διαφωνία του σε ορισμένα θέματα με το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα και έτσι είδε με συμπάθεια την προσπάθεια των Μαοϊκών, καθώς ήταν οι μόνοι κομμουνιστές που διαφοροποιούνταν από την επίσημη γραμμή των υπόλοιπων κομμουνιστικών κομμάτων ανά τον κόσμο. Μετά από χρόνια δήλωσε ότι ήταν και παραμένει Αναρχικός,άγνωστο από πότε.

Ο τάφος του Σαρτρ και της Μπωβουάρ

Καταπονημένος από τις πνευματικές και σωματικές υπερβολές -πίνει, καπνίζει, λαμβάνει ναρκωτικές ουσίες- το Μάρτιο του 1972 έχει ένα σοβαρό επεισόδιο που τον αφήνει σχεδόν τυφλό και τον υποχρεώνει να υποταχθεί στο τέλος του παραγωγικού του έργου. Παρόλα αυτά προσλαμβάνει ως γραμματέα τον Μπενύ Λεβί, ένα νεαρό στέλεχος μαοϊστικής νεολαίας που θα εκδώσει τις συζητήσεις που είχε μαζί με τον φιλόσοφο και τον Φιλίπ Γκαβί σε βιβλίο.

Εξακολουθεί να επεμβαίνει στη δημόσια ζωή για διαφορετικά θέματα που του κεντρίζουν κατά καιρούς την προσοχή και τον πείθουν ότι αξίζουν υποστήριξης: επισκέπτεται τον Αντρέα Μπάαντερ (ηγετικό μέλος της Ρ.Α.Φ.), την Πορτογαλία κατά τη διάρκεια της επανάστασης των γαρυφάλλων, υπογράφει δηλώσεις και διοργανώνει συναντήσεις για την απελευθέρωση Σοβιετικών αντιφρονούντων, ζητάει από τον Βαλερί Ζισκάρ Ντ’ Εστέν να δεχθεί τους πρόσφυγες από την Ινδοκίνα και γράφεται στην επιτροπή υποστήριξης του Αγιατολάχ Χομεϊνί. Προς το τέλος της ζωής του επιδεικνύει ένα έντονο ανθρωπιστικό ενδιαφέρον, ανεξάρτητο από πολιτικούς συσχετισμούς.

Πεθαίνει στις 15 Απριλίου 1980 σε ηλικία 75 ετών στο Παρίσι από πνευμονικό οίδημα. Στην κηδεία του, που έγινε στις 19 Απριλίου 1980, συνέρρευσαν 50.000 άνθρωποι για να τιμήσουν τελευταία φορά τον μεγάλο φιλόσοφο. Η τελευταία κατοικία του Σαρτρ και της συντρόφου του Σιμόν ντε Μπωβουάρ, βρίσκεται στο νεκροταφείο του Μονπαρνάς στο Παρίσι.

Σκέψη

Ο υπαρξισμός

Ενώ άλλοι φιλόσοφοι θεωρήθηκαν θεμελιωτές του υπαρξισμού, ο Σαρτρ ήταν αυτός που τον έφερε στο προσκήνιο και δημιούργησε το ομώνυμα γαλλικό κίνημα, υποστηρίζοντας και εικονογραφώντας τις ιδέες του με πληθώρα έργων από διαφορετικά λογοτεχνικά είδη. Ο Υπαρξισμός (existentialisme) είναι το κίνημα της σκέψης που προέβαλε την ύπαρξη (existence) σε αντιπαραβολή και αντίθεση με την ουσία (essence). Η τελευταία αντιμετωπίστηκε ως απατηλό δημιούργημα του φιλοσοφικού στοχασμού που παρέβλεπε μέχρι τότε το άμεσο και οδυνηρό δεδομένο της ύπαρξης. Ο Σαρτρ ανέφερε χαρακτηριστικά με παιγνιώδες ύφος στα γαλλικά «η ύπαρξη προηγείται της ουσίας» («L’existence précède l’essence»).

Συνοψίζοντας τελείως επιγραμματικά τα βασικά σημεία της θεωρίας του, ο Σαρτρ υποστήριξε την ανυπαρξία του θείου και τη δυνατότητα ελεύθερης επιλογής του ατόμου. Είπε για τον άνθρωπο πως « είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος» και τον έφερε αντιμέτωπο με τις πράξεις του, αποδίδοντάς του την αποκλειστική ευθύνη για αυτές. Άλλωστε θεωρούσε ότι ανεξαρτήτως των συνθηκών καθένας κρίνεται μόνο από τις πράξεις του, που επιπλέον είναι και μη αναστρέψιμες. Εξάλλου η -συχνά εφιαλτική- κρίση των άλλων μόνο σε αυτές μπορεί να βασιστεί και όχι στις προθέσεις ενός ατόμου. Ως ιδανικό τίθεται η ελευθερία επιλογής της δράσης και η ανάληψη της ευθύνης που αναλογεί σε κάθε άνθρωπο. Η πρωτοτυπία του, σύμφωνα με τη Σιμόν ντε Μπωβουάρ ήταν το εξαιρετικό βάρος που έδινε στην πραγματικότητα, παρόλο που παραδεχόταν ταυτόχρονα την τρομερή ανεξαρτησία της συνείδησης.

Πολιτικές θέσεις του Σαρτρ για διάφορα ζητήματα

• Πόλεμος Αλγερίας: Υποστηρίζει την εθνική ανεξαρτησία της Αλγερίας και η θέση του αυτή συγκεντρώνει το μένος της τρομοκρατικής εθνικιστικής οργάνωσης “Organisation de l’Armée secrète” (OAS) που προκαλεί έκρηξη στην οικία του Σαρτρ, καταστρέφοντας μέρος του σπιτιού.
• Κούβα: Υποστηρίζει ενεργά την επανάσταση.
• Παλαιστινιακό πρόβλημα: Ενώ αναγνωρίζει τη νομιμότητα του κράτους του Ισραήλ, θεωρεί ότι οι άθλιες συνθήκες ζωής των Παλαιστινίων δικαιολογούν την προσφυγή στην τρομοκρατία.

Φιλμ φωτογράφου όπου περιέχονται οι φωτογραφίες του Σαρτρ και της Μποβουάρ, του Φιντέλ Κάστρο, και η εικονική φωτογραφία πορτραίτο του Τσε Γκεβάρα, όλες φωτογραφίες που ελήφθησαν στις 5 Μαρτίου του 1960

Κριτική

Κάποιοι φιλόσοφοι θεωρούν πως οι θέσεις του Σαρτρ είναι αλληλοσυγκρουόμενες, συγκεκριμένα αναφέρουν πως ο Σαρτρ στηρίζεται σε επιχειρήματα μεταφυσικού τύπου παρότι ο ίδιος ισχυρίζεται πως οι φιλοσοφικές θεωρήσεις του αγνοούν τη μεταφυσική, και πως η φιλοσοφία του δεν αποτελούσε τίποτα άλλο παρά επίδειξη.

Ως προς την κριτική για τις πολιτικές του τοποθετήσεις και δημόσια υποστήριξη των κομμουνιστικών κυβερνήσεων της εποχής, κατηγορήθηκε ότι λειτουργούσε ως απολογητής των τυραννικών και απολυταρχικών καθεστώτων ως υποστηρικτής του Σταλινισμού, Μαοϊσμού, και σύμμαχος του Φιντέλ Κάστρο στην Κούβα. Επιπλέον, κατηγορήθηκε πως τα γραπτά του ενέπνευσαν την ηγεσία των Ερυθρών Χμερ στην Καμπότζη κατά τις εκτεταμένες εκτελέσεις πληθυσμών στις οποίες προέβησαν, καθώς ανάμεσα στα μέλη της ηγεσίας υπήρχαν άτομα τα οποία ήταν μαθητές και θαυμαστές του Σαρτρ.

Κριτική επίσης έχει δεχθεί και από τον Ναβίλλ για το γεγονός ότι οι υπαρξιστές δεν δίνουν απαντήσεις σε συγκεκριμένα προβλήματα και καταστάσεις, δεδομένου ότι ο άνθρωπος δρα μέσα σε πολύ συγκεκριμένες καταστάσεις με πολύ συγκεκριμένες επιρροές την κάθε χρονολογική περίοδο. Ενώ ο υπαρξισμός υποστηρίζει ότι ο κάθε άνθρωπος επιλέγει το τί θα κάνει και δεν υπάρχει κάποια ηθική που μπορεί να του υποδείξει πως θα δράσει.

Συγγραφικό έργο

Ο Σαρτρ στη Βενετία το 1967

Φιλοσοφία

Το 1936 δημοσιεύει ένα δοκίμιο με τίτλο «Η φαντασία», που αργότερα συμπληρώθηκε από «Το φαντασιακό» (1940) και το 1939 «Το προσχέδιο μιας θεωρίας συναισθημάτων». Τα δύο πιο σημαντικά φιλοσοφικά του έργα υπήρξαν «Το είναι και το μηδέν» (1943) και η «Κριτική της διαλεκτικής λογικής» (1960)

Πεζογραφία

Από το 1938 με τη «Ναυτία» καινοτόμησε στη μυθιστορηματική γραφή, ενώ την επόμενη χρονιά, έκανε μεγάλη αίσθηση με τη συλλογή διηγημάτων «Ο τοίχος». Μετά την απελευθέρωση, εξέδωσε σταδιακά τους δύο πρώτους τόμους της τριλογίας «Δρόμοι της Ελευθερίας» ενώ ο τελευταίος και πιο κριτικός τόμος θα εκδοθεί μετά το θάνατο του συγγραφέα.

• La Nausée (1938) – (Η Ναυτία). Η ανυπόφορη ζωή του πολυταξιδεμένου Αντουάν Ροκαντέν και η ναυτία της ύπαρξης του, κατά το διάστημα που αποφασίζει να γράψει μια βιογραφία του μαρκήσιου ντε Ρολμπόν και εγκαθίσταται στη Μπουβίλ για να μελετήσει τη σχετική βιβλιογραφία.
• Le Mur (Ο τοίχος, 1939-συλλογή διηγημάτων). Αυτή η συλλογή διηγημάτων που έχουν γραφτεί σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, παρακολουθεί τη διαδρομή της σκέψης του Σαρτρ από τον ατομικό στον κοινωνικό και πολιτικό προβληματισμό.

Εργογραφία

Φιλοσοφικά έργα

• La transcendance de l’ego (Η υπερβατικότητα του εγώ, 1936)
  

  —μτφ. Αλέξης Ζήρας (εκδ. Αρμός, 2013)

• L’imagination (Η φαντασία, 1936)
• Esquisse d’une théorie des émotions (Σχεδίασμα για μια θεωρία των συναισθημάτων, 1939)
  

  —μτφ. Αιμίλιος Χουρμούζιος ( με τίτλο ” Για μια θεωρία των συγκινήσεων”, εκδ. Αρσενίδης, 1969)

• L’Imaginaire (Το φανταστικό, 1940)
  

  —μτφ. Ἰάνης Λὸ Σκόκκο (εκδ. Ρούγκας, 1968) —μτφ. Αιμίλιος Χουρμούζιος (εκδ. Αρσενίδης, 1969)

  L’être et le Néant (Το είναι και το μηδέν) (1943)

  —μτφ. Κωστής Παπαγιώργης (εκδ. Παπαζήσης, 1977 μέρος του έργου,που το 2007 εκδόθηκε ολοκληρωμένο.)

• L’existentialisme est un humanisme (Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός) (1946)
  

  —μτφ. Κώστας Σταματίου (εκδ. Αρσενίδης, 1965 στον ίδιο τόμο με την αυτοβιογραφία του Σαρτρ ” Οι λέξεις” ),(εκδ Ρούγκα χ.χρ.) —μτφ.Μαρίας Πολίτη ( εκδ.Δαμιανός 2010 ) —μτφ.Αντώνης Χατζημωυσής ( εκδ.Δώμα 2020)

• Question de méthode (Το ερώτημα της μεθόδου) (1957)
• –μτφ Λουκάς Θεοδωρακόπουλος ( με τίτλο “Το πρόβλημα της μεθόδου ” εκδ.Εξάντας)
• Qu’est-ce que la subjectivite (Τι είναι υποκειμενικότητα)
• –μτφ.Βασίλειος Πατσογιάννης (εκδ.Πλέθρον 2014)
• La critique de la raison dialectique (Η κριτική του διαλεκτικού λόγου, 1960)
• Cahiers pour une morale (Τετράδια για μια ηθική, 1983 – μεταθανάτια έκδοση)
• Vérité et existence (Αλήθεια και ύπαρξη, 1989 – μεταθανάτια έκδοση)

Πεζογραφία

• La nausée (Η Ναυτία, 1938)

—μτφ. Μάριος Λαέρτης (εκδ. Ελικών, 196; )

—μτφ. Θάνος Κωστόπουλος (εκδ. Βιβλιοαθηναϊκή, 196; και επανέκδοση από εκδ. Μπογιάτη, 1982)

—μτφ. Γιώργος Εγγλέζος (Δαμιανός, χ.χ.)

—μτφ. Κ. Μιχαήλ (εκδ. Εγνατία, 1981)

—μτφ. Ειρήνη Τσολακέλλη (εκδ. Πατάκης, 2005, ISBN 960-16-1650-0)

• Le mur (Ο Τοίχος, 1939), συλλογή διηγημάτων : Le mur – La chambre – Érostrate – Intimité -L’enfance d’un chef, (Ο τοίχος -Το δωμάτιο – Ο Ηρόστρατος – Εξοικείωση – Τα παιδικά χρόνια ενός αρχηγού)

—μτφ. Όθων Αργυρόπουλος (εκδ. Δέλτα, 1961)

—μτφ.Μαρίας Πολίτη (εκδ.Ρούγκα χ.χρ.)

—μτφ. Λίλα Παπαδούλη – Γκινάκα (εκδ. Γράμματα, 1986)

—μτφ. Ειρήνη Τσολακέλλη (εκδ. Πατάκης, 2011)

—μτφ. Ελένη Καλκάνη ( εκδ.Δαμιανός χ.χρ. )

• Les chemins de la liberté (Οι δρόμοι της ελευθερίας, 1945-1949)

—μτφ. Μάριος Λαέρτης (τόμος α’ / Η ηλικία της λογικής, τόμος β’ / Η αναστολή) (εκδ. “Ρούγκας”, 1968)

—μτφ. Αιμίλιος Χουρμούζιος (τόμος α’ / «Η ηλικία της λογικής», τόμος β’ / «Η αναστολή», τόμος γ’ «Με το θάνατο στην ψυχή») (εκδ. “Αρσενίδης”, 1969)

1.L’âge de raison (Η ηλικία της λογικής), 1945

2.Le sursis (Η αναστολή), 1945

3.La mort dans l’âme (Με το θάνατο στη ψυχή), 1949

Θεατρικά έργα

• Bariona, ou le fils du tonnerre (Μπαριονά ή ο Γιός της βροντής, 1940)

—μτφ. Ελίνα Νταρακλίτσα (εκδ. Αιγόκερως, 2008)

• Les mouches (Οι μύγες, 1943)

—μτφ. Γιώργος Πρωτοπαπάς (εκδ. Δωδώνη, 1987)

—μτφ. Μαριαλένη Σολδάτου ( εκδ.Αιγόκερως 2019 )

• Huis clos (Κεκλεισμένων των θυρών) (1944)

—μτφ. Ελένη Γερογιάννη (εκδ. Πορεία, 1965)

—μτφ. Μάριος Λαέρτης (εκδ.Νέος Παλμός χ.χρ.)

—μτφ. Γρηγόρης Γρηγορίου (εκδ. Αιγόκερως, 1988)

—μτφ.Ζωή Σαμαρά (εκδ.University Studio Press 2011)

—μτφ. Πάνος Κυπαρίσσης (εκδ. Γαβριηλίδης, 2014)

• La putain respectueuse (Η πόρνη που σέβεται, 1946)

—μτφ. Νίκος Σπάνιας (1947)

—μτφ. Ελένη Γερογιάννη (εκδ. Πορεία, 1964)

—μτφ. Δημήτρης Χαρτουλάρης (με τίτλο «Το ευλαβικό γύναιο») (εκδ. Θεατρικός Κόσμος, 1965)με τον τίτλο “Η πόρνη που σέβεται” εκδ.Εκλεκτά Έργα με τον ίδιο μεταφραστή 1966 και με τα ίδια ακριβώς στοιχεία εκδ. Μαρή 1966 )

—μτφ. Γρηγόρης Γρηγορίου (με τίτλο «Αξιοσέβαστη πόρνη») (εκδ. Αιγόκερως, 1988)

—μτφ.Νικος Δ. Χαρτουλάρης (εκδ.Δαμιανός 2011)

• Morts sans sépulture (Νεκροί χωρίς τάφο, 1946)

—μτφ. Ελένη Γερογιάννη (εκδ. Πορεία, 1964)

—μτφ. Ν.Σ.. Φιλόπουλος (εκδ. Κνωσός, 1966) (με τον ίδιο μεταφραστή και τίτλο εκδ.Μαρή,Αθήνα,1977) (παρομοίως εκδ.Δαμιανός 2006 )

—μτφ. Δημήτρης Χαρτουλάρης (εκδ. Παράδοση, 1984)

—μτφ. Γρηγόρης Γρηγορίου (με τίτλο «Άταφοι νεκροί») (εκδ. Αιγόκερως, 1988)

• Les mains sales (Τα βρόμικα χέρια, 1948)

—μτφ. Ελένη Γερογιάννη (εκδ. Πορεία, 1965)

—μτφ. Γρηγόρης Γρηγορίου (εκδ. Αιγόκερως, 1992)

• Le diable et le Bon Dieu (Ο Διάβολος και ο Θεός, 1951)
  

  —μτφ. Θαλής Διζέλος & Κ. Νικολάου (εκδ. Έσπερος και Ανατόλιος, 1960) —μτφ. Ελένη Γερογιάννη (εκδ. Πορεία, 1965)

• Kean (Ο Ηθοποιός Κιν, 1953)

—μτφ. Ελίνα Νταρακλίτσα (εκδ. Αιγόκερως, 2008)

• Nekrassov (Νεκράσοφ, 1956)

—μτφ. Ελίνα Νταρακλίτσα (εκδ. Αιγόκερως, 2005)

—μτφ. Ελίνα Νταρακλίτσα ( εκδ. Άπαρσις, 2018 )

• Les séquestrés d’Altona (Οι καταδικασμένοι της Αλτόνα, 1960)

—μτφ. Ελένη Γερογιάννη (εκδ. Πορεία, 1964)

—μτφ.Γιώργος Φιλόπουλος (εκδ.Νέος Παλμός 1969) και (με τον ίδιο μεταφραστή Δαμιανός χ.χρ.)

—μτφ. Δημήτρης Χαρτουλάρης (εκδ. Παράδοση, 1984)

—μτφ. Γρηγόρης Γρηγορίου (με τίτλο «Οι έγκλειστοι της Αλτόνα») (εκδ. Αιγόκερως, 1995)

• Les Troyennes (Τρωάδες, 1965)

Κινηματογραφικό σενάριο

• L’engrenage (Το γρανάζι, γραμμένο το 1946, δημοσιεύτηκε το 1948)
  

  —μτφ. Γιάννης Μαγκλής (εκδ. Δίφρος, 1956) —μτφ. Μάριος Λαέρτης (1970) [με τίτλο “Τα γρανάζια” εκδ.Ρούγκα με την ένδειξη copyright εκδ.Ελικών]

• Les jeux sont faits ( Ο κύβος ερρίφθη ) 1947

. —μτφ.Παύλου Παπασιώπη (εκδ.Νέας πορείας, Θεσσαλονίκη, 1978)

•” Το σενάριο για τον Φρόυντ” 1959 (αμετάφραστο στα ελληνικά)

Λογοτεχνική κριτική

• Qu’est-ce que la littérature? (Τι είναι η λογοτεχνία; 1947)

—μτφ. Μαρία Αθανασίου (εκδ. Πλανήτης 70, 1971)

—μτφ. Ευγενία Τσελέντη (εκδ. Μεταίχμιο, 2006)

• Baudelaire (Μπωντλαίρ) (1947)

—μτφ. Νίκος Φωκάς (εκδ. Ολκός, 1995)

• Saint-Genet, comédien et martyr (Ο Άγιος Ζενέ, κωμωδός και μάρτυρας, 1952)
  

  —μτφ. Λουκάς Θεοδωρακόπουλος (εκδ. Εξάντας, 1990)

• Πολιτική εξουσία και διανοούμενοι (μτφ.Ελένη Καλκάνη εκδ. Νικολάου Δαμιανού)
• L’Idiot de la famille (Ο ηλίθιος της οικογένειας, 1971 – 1972)

Δοκίμια

• Situations I (1947)
• Situations II (1948)
  

  —μτφ. Κώστας Σταματίου («Καταστάσεις α’ και β’», εκδ. Αρσενίδης, 1964)

  •Πολιτικά και αυτοβιογραφικά κείμενα (εκλογή από τις Καταστάσεις Ι περιλαμβάνει : “Ο συγγραφέας και το πρόσωπό του”, συνέντευξη,”Ο συγγραφέας και η γλώσσα του”, συνέντευξη.”Η ανθρωπολογία”, συνέντευξη.”Ο Σαρτρ για τον Σαρτρ” συνέντευξη στο Nouvel Observater 1970,”Ο σοσιαλισμός ερχόταν από το κρύο”,”Είναι αδύνατος πια ο διάλογος “, συνέντευξη.”Το δικαστήριο Μπέρρτραντ Ράσσελ” αλληλογραφία και συνέντευξη.”Οι διανοούμενοι ” δοκίμιο μτφ. Δημ. Δημητριάδη εκδ. Εξάντας 1974 )

• Χούσερλ-Φώκνερ-Καρτέσιος ( τέσσερις ανεξάρτητες μελέτες από τις “Καταστάσεις” και τα φιλοσοφικά δοκίμια, μτφ. Αντώνης Χατζημωυσής, εκδ. ΜΙΕΤ )
• Situations III (1949)
• Situations IV (1964)
• Situations V (1964)
• Situations VI (1964)
• Situations VII (1965)
• Situations VIII (1972)
• Situations IX (1972)
• Situations X (1976)

Πολιτικά δοκίμια

• Réflexions sur la question juive (Στοχασμοί για το εβραϊκό ζήτημα, 1946)

—μτφ. Αθανάσιος Σαμαρτζής (εκδ. Εστία, 2006, ISBN 960-05-1285-4)

Αυτοβιογραφία, αλληλογραφία

• Les mots (Οι λέξεις, 1963)
  

  —μτφ. Κώστας Σταματίου (εκδ. Αρσενίδης, 1965) —μτφ. Ειρήνη Τσολακέλλη (εκδ. Άγρα, 2003)

• Sartre – Un film réalisé par Alexandre Astruc et Michel Contat,1977 (μτφ.Διονυσία Μπιτζιλέκη με τίτλο “Ο Σαρτρ για τον Σαρτρ” φιλμ γυρισμένο από τον Αλεξάντερ Αστίκ και τον Μισέλ Κοντά εκδ. Ωκεανίδα,1985 )
• Carnets de la drôle de guerre (Τετράδια του Παράξενου Πολέμου, 1983), αναφερόμενα στον drôle de guerre (Σεπ.1939-Ιούνιος 1940), μεταθανάτια έκδοση
• Lettres au Castor et à plusieurs autres (Γράμματα στον Κάστορα και σε πολλούς άλλους, 1983) μεταθανάτια έκδοση
  

  —μτφ. Κατερίνα Λάμψα (εκδ. Γλάρος, 1987)

Ελληνική βιβλιογραφία

• Θεοδώρου Ι.Αποστολοπούλου “Μπωντλέρ και Υπαρξισμός” (χ.ε. Αθήνα,1977, αναφέρεται στο βιβλίο του Σαρτρ για τον Μπωντλέρ )

• Φρανσίς Ζανσόν “Ζαν-Πωλ Σαρτρ Λογοτέχνης-φιλόσοφος-αγωνιστής” ( μτφ.Ζωρζ Σαρή, Κέδρος,1974 )

• Σιμόν ντε Μπωβουάρ “Η τελετή του αποχαιρετισμού” (μτφ Δημήτρης Κωστελένος. εκδ. Γλάρος 1982)

• Bernard-Henry Lévy. “Ο αιώνας του Σαρτρ” ( μτφ.Τιτίκα Δημητρούλια , εκδ. Scripta 2004 )

• R.Laing και D.Cooper “Λόγος και βία.Δέκα χρόνια φιλοσοφίας του Σαρτρ” ( μτφ.Λένα Κασίμη/Φώτης Τερζάκης, εκδ. Praxis 1983 )

•.Γιώργος Πεφάνης ” Jean-Paul Sartre Τέσσερα μελετήματα για το έργο και τη φιλοσοφία του ” ( εκδ. Αιγόκερως 1996)

• Φρανσουά Μποντύ “Ζαν-Πωλ Σαρτρ”. (Στον συλλογικό τόμο “Η Νέα Αριστερά.Έξι κριτικά δοκίμια” σελ. 71–111 )

• Ζαν-Πωλ Γκενάσια (Guenassia) ” Η λέσχη των αθεράπευτα αισιόδοξων ” (μυθιστόρημα) μτφ.Φωτεινή Βλαχοπούλου, εκδ. Πόλις 2013

• Σάρα Μπέικγουελ (Sarah Bakewell) “Στο Καφέ των υπαρξιστών” (μυθιστόρημα) μτφ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Αλεξάνδρεια

• Ζαν Βαλ (Jean Wahl ) “Εισαγωγή στις φιλοσοφίες του Υπαρξισμού” (μτφ. Χρήστου Μαλεβίτσης, εκδ.Δωδώνη )

• Ζαν Μπωφρέ. “Εισαγωγή στις φιλοσοφίες της Ύπαρξης” (κεφάλαιο “Ζ.-Π.Σαρτρ” σελ.35–62, μτφ. Ιουλία Τσακίρη. εκδ Αναγνωστίδη χ.χρ.)

• Ι.Μ.Μποχένσκι “Ιστορία της σύγχρονης Ευρωπαϊκής Φιλοσοφίας”. ( κεφάλαιο “Ζ.-Π.Σαρτρ” σελ.208–220 μτφ. Χρήστου Μαλεβίτση εκδ.Δωδώνη 1975)

• Γκέοργκ Λούκατς “Από τη Φαινομενολογία στον Υπαρξισμό ” (αναφορές στον Ζ.-Π. Σαρτρ σελ.28–47 μτφ. Μανόλη Λαμπρίδη εκδ. Έρασμος 1977)

• Εγκυκλοπαίδια της Πλειάδας ” Ιστορία της Φιλοσοφίας ” τόμος 20ος αι.(μτφ.Ν. Νοσοφίδης,Κ. Παπαγιώργης κεφάλαιο “Jean-Paul Sartr” σελ. 204-261 εκδ. ΜΙΕΤ1987)

• Φρανσουά Σατελέ (επιμέλεια) “Η φιλοσοφία” τόμος Δ’ 20ος αι. (κεφάλαιο “Jean-Paul Sartre” σελ. 638-256 μτφ. Κ. Παπαγιώργης εκδ. Γνώση 1985)

• Robert Zimmer ” Η νέα πύλη των φιλοσόφων” (κεφάλαιο “. Η Βίβλος του Υπαρξισμού.Το Είναι και το Μηδέν ” σελ.255-271 εκδ.Κονιδάρη 2008 )

• Τσβετάν Τοντορόφ. “Κριτική της Κριτικής ” ( κεφάλαιο ” Οι Κριτικοί – λογοτέχνες Σαρτρ” σελ. 80-95 και 124-5, 245-6 κ.α. μτφ.Γιάννης Κιουρτσάκης, εκδ Πόλις,1994)

•(Συλλογικό) ” Γερμανία : από τη RAF στους πράσινους ” (Σαρτρ κ.ά. «.Το “Γερμανικό μοντέλο” ενάντια στην αυτονομία των μαζών»). (μτφ,Σταματοπουύλου / Κασάπη/Καραμπελιάς, Εναλλακτικές Εκδόσεις. )

Περιοδικά

• Les Temps Modernes (1945)

Πηγές

• Collection Littéraire Lagarde et Michard, Larousse-Bordas, 1997, ISBN 2-04-000060-7-1re édition

Επιπλέον βιβλιογραφία

• Ζαν-Πωλ Σαρτρ Διαβάζω, τ/χ.455, (Οκτώβριος 2004), σελ.84-115
• Philip Thody, Σαρτρ: Εικονογραφημένος οδηγός, μτφρ. Αλίκη Φιλίππου, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 2011
• Κλοντίν Μοντέιγ, Οι εραστές της ελευθερίας. Η συγκλονιστική ιστορία του Ζαν-Πωλ Σαρτρ και της Σιμόν ντε Μποβουάρ, μτφρ. Ρένα Χατχούτ,εκδ.Καστανιώτη, Αθήνα, 2001
• Bernard – Henri Lévy, Ο αιώνας του Σάρτρ, μτφρ.Τιτίκα Δημητρούλια, εκδ.Scripta, Αθήνα, 2004
• Φρειδερίκη Ταμπάκη – Ιωνά, «Οι Δρόμοι της Ελευθερίας του Ζαν-Πωλ Σαρτρ», Διαβάζω, τ/χ. 33, (1980), σελ. 28-33
• Chenu, Joseph, «Ὁ Jean Paul Sartre καὶ ἡ ὑπαρξιακὴ φιλοσοφία » , Πολιτική Επιθεώρησις, 7-8 (1946), σσ. 397-403
• Aron, Raymond, «Ὁ Σάρτρ καὶ ὁ Μαρξισμός » , Τομές, 2 (1975), σσ. 19-24
• Δούκαρης, Δημήτρης, «Στον τάφο του Ζαν-Πωλ Σαρτρ». Τομές 61 (1980), 4-6.
• Καραντώνης, Ανδρέας: «Σκέψεις για τον Ζαν-Πωλ Σαρτρ». Νέα Εστία 107 (1980), τ. 1269, 714-724.
• Λασσιθιωτάκη, Λίζυ-Ελένη, «Jean Paul Sartre (1905-1980)». Διοτίμα 8 (1980), 213
• Λασσιθιωτάκη, Λίζυ-Ελένη, «Συνομιλίες του Ζαν-Πωλ Σαρτρ με τον Χέρμπερτ Μαρκούζε». Τομές 61 (1980), 8-13.
• Μαλεβίτσης, Χρήστος: «Ζαν-Πωλ Σαρτρ (1905-1980)». Νέα Εστία 107 (1980), 680-682.
• Μπάκος, Δομίνικος, «Ζαν-Πωλ Σαρτρ». Αντί 150 (1980), 34-35
• Δόικος, Παναγιώτης: «Η θεωρία της ιστορίας του Jean-Paul Sartre». Εποπτεία 60 (1981), 685-698.
• Μπροσιέ Ζαν-Ζακ, «Ο φάκελος ‘Σαρτρ’». Μετάφρ. Βενετία Σταυροπούλου. Διαβάζω 127 (1985), 37-47.
• Παναγιώτης Δόικος, “Η θεωρία της ιστορίας του Jean-Paul Sartre”, Εποπτεία, τεύχος 60, Σεπτέμβριος 1981, σ. 685-98.
• Γ, Πεφάνης, «Ένα φιλοσοφικό τρίπτυχο στη λογοτεχνία. ‘Les chemins de la liberté’ του Jean-Paul Sartre». Νέα Εστία 125 (1989), 467-477.
• Ζ. Ζ.,Μπροσιέ, «Ο Σαρτρ έχει πάντα δίκιο». Μετάφρ. Τιτίκα Δημητρούλια. Διαβάζω 186 (1988), 57-58.
• Μαρίνα Φανιουδάκη, «Ο Σαρτρ και η ατομική ελευθερία», Διαβάζω 127 (1985), 34-36.
• Παπαδόπουλος Πέτρος, «Χρονολόγιο Σαρτρ», Διαβάζω 127 (1985), 12-25.
• Ντυράν Μαρσέλ, «Ο υπαρξισμός του Ζαν-Πωλ Σαρτρ», Μετάφρ. Κορίννα Κωνσταντοπούλου. Διαβάζω 127 (1985), 26-33.
• Κεντρωτής, Γιώργος, «Ο Ζαν Πωλ για το χιούμορ». Διαβάζω 124 (1985), 20-21.
• Ζιραρντέν, Ζαν-Κλωντ, «Ο Σαρτρ και ο μαρξισμός». Μετάφρ. Κώστας Τσιταράκης. Διαβάζω 127 (1985), 48-53.
• Βικτόρ Πιερ, «Ο Σαρτρ και ο αριστερισμός». Μετάφρ. Βενετία Σταυροπούλου. Διαβάζω 127 (1985), 54-58
• Μπαρτζελιώτης, Λεωνίδας, «Η σχετικοκρατική αξιολογία του J.-P. Sartre και οι αντιφάσεις της». Διοτίμα 10 (1982), 153-163.
• Λασσιθιωτάκη, Λίζυ, «Μια σύντομη αναφορά στο Είναι και το Μηδέν [του Ζαν-Πωλ Σαρτρ]». Εποπτεία 72 (1982), 881-888.
• Rago, Michele, «Jean-Paul Sartre (1905-1980)». Μετάφρ. Μπέττυ Βακαλοπούλου. Σύγχρονα θέματα 8 (1980), 108-110.