Πρόκειται για ένα βιβλίο που έχει πολλά να πει για το άτομο και για τη θέση του στην κοινωνία δίνοντας ερμηνείες κι εξηγήσεις βασισμένες στην ψυχολογιστική και οικονομιστική προσέγγιση, καθώς και την ιδεαλιστική θέση, η οποία εκπροσωπείται από την ανάλυση του Μαξ Βέμπερ. Παραθέτουμε δυο λόγια δικά του για να δώσουμε ένα στίγμα όσων είναι γραμμένα σε αυτό το βιβλίο.
«Σχετικά με το ζήτημα του πνεύματος του Προτεσταντισμού και του καπιταλισμού, προσπάθησα να δείξω ότι η κατάρρευση της μεσαιωνικής κοινωνίας απείλησε τη μεσαία τάξη﮲ ότι η απειλή αυτή είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ενός αισθήματος απομόνωσης μέσα στην αδυναμία και την αμφιβολία﮲ ότι αυτή η ψυχολογική αλλαγή ευθύνεται για την απήχηση που βρήκαν τα δόγματα του Λούθηρου και του Καλβίνου﮲ ότι αυτά τα δόγματα ενδυνάμωσαν και σταθεροποίησαν τις αλλαγές στον χαρακτήρα﮲ και ότι τα γνωρίσματα του χαρακτήρα που αναπτύχθηκαν με αυτόν τον τρόπο έγιναν στη συνέχεια παραγωγικές δυνάμεις για την ανάπτυξη του καπιταλισμού, ο οποίος προέκυψε από τις οικονομικές και πολιτικές αλλαγές.
Σχετικά με τον Φασισμό, εφαρμόστηκε η ίδια ερμηνευτική αρχή: η χαμηλότερη μεσαία τάξη αντέδρασε σε κάποιες οικονομικές αλλαγές, όπως ήταν η αυξανόμενη δύναμη των μονοπωλίων και του μεταπολεμικού πληθωρισμού, κάνοντας πιο έντονα κάποια γνωρίσματα του χαρακτήρα της, δηλαδή τις σαδιστικές και μαζοχιστικές ορμές της﮲ η ιδεολογία των Ναζί βρήκε απήχηση σε αυτά τα χαρακτηριστικά και με τη σειρά της τα έκανε πιο έντονα﮲ {…} Και στις δύο περιπτώσεις βλέπουμε ότι όταν μία τάξη απειλείται από καινούργιες οικονομικές τάσεις, αντιδρά σε αυτή την απειλή ψυχολογικά και ιδεολογικά﮲ {…} Ο άνθρωπος αντιδρά στην αλλαγή των εξωτερικών συνθηκών αλλάζοντας τον εαυτό του και αυτοί οι ψυχολογικοί παράγοντες με τη σειρά τους συμβάλλουν στη διαμόρφωση του οικονομικού και κοινωνικού γίγνεσθαι. {…} Με άλλα λόγια, οι κοινωνικές συνθήκες επηρεάζουν τα ιδεολογικά φαινόμενα μέσω του χαρακτήρα﮲ ο χαρακτήρας από την άλλη πλευρά, δεν είναι αποτέλεσμα παθητικής προσαρμογής στις κοινωνικές συνθήκες, αλλά αποτέλεσμα μιας δυναμικής προσαρμογής βάσει στοιχείων που είτε είναι από βιολογική άποψη εγγενή στην ανθρώπινη φύση είτε έχουν πια γίνει αναπόσπαστο μέρος της ως συνέπεια της ιστορικής εξέλιξης» (σ. 333-335).
Ο Έριχ Φρομ (1900 – 1980), ήταν Γερμανοαμερικανός ψυχαναλυτής, κοινωνιολόγος και σοσιαλιστής και γνωστός για την κοινωνικοπολιτική και κοινωνικο – ψυχαναλυτική πρωτότυπη μελέτη του. Κάποια από τα πιο δημοφιλή κλασικά πια έργα του είναι τα εξής: Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία (1941), Ο άνθρωπος για τον εαυτό του (1947), Η υγιής κοινωνία, (1955), Η τέχνη της αγάπης (1956), η καρδιά του ανθρώπου (1964), Η ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότητας (1973), και να έχεις ή να είσαι; (1976). Εκατομμύρια αντίτυπα των βιβλίων του πωλούνται κάθε χρόνο κι έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, καθώς ο Φρομ θεωρείται ένας από τους πιο δημοφιλείς ψυχαναλυτές της Αμερικής που άσκησε επιρροή και το όνομά του συνδέεται επίσης με την περίφημη Σχολή της Φρανκφούρτης και την κριτική θεωρία της.
Ο Έριχ Φρομ είχε σπουδάσει νομικά στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης, ενώ στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης σπούδασε κοινωνιολογία έχοντας δάσκαλό του τον Άλφρεντ Βέμπερ, τον αδελφό του Μαξ Βέμπερ. Η σύζυγός του, η Φρίντα Ράιχμαν, τον μύησε στις ιδέες του Σίγκμουντ Φρόυντ, για τον οποίο ο Φρομ επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναπτύσσοντας τις δικές του θεωρίες κατανόησης κι ερμηνείας των κοινωνικών και πολιτισμικών φαινομένων μέσα από την ψυχαναλυτική ματιά. Οπωσδήποτε, το έργο του Φρομ είναι ανεκτίμητης αξίας και αξίζει τον κόπο και τον χρόνο ενασχόλησής μας με αυτό. Σας ευχόμαστε καλή ανάγνωση!
Πηγή:
- Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία, του Erich Fromm, 2017. Διόπτρα.
___________________________
- Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.
Posted by Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια, MSc
