Ο Εμάνουελ Σικανέντερ (Emanuel Schikaneder, 1 Σεπτεμβρίου 1751 – 21 Σεπτεμβρίου 1812), ψευδώνυμο του Γιόχαν Γιόζεφ Σικανέντερ, ήταν Γερμανός δραματουργός, θεατρικός σκηνοθέτης, ηθοποιός, τραγουδιστής και συνθέτης, περισσότερο γνωστός σήμερα ως ο δημιουργός του λιμπρέτου της όπερας Ο Μαγικός Αυλός σε μουσική τού Μότσαρτ.
Ασχολήθηκε από νεαρή ηλικία με το τραγούδι και το 1773/74 συμμετείχε για πρώτη φορά ως ηθοποιός στο θίασο του Φ. Γ. Μόζερ, που εκτελούσε έργα όπερας και γερμανικές οπερέτες (Singspiele). Δύο χρόνια αργότερα, παρουσιάστηκε στο Ίνσμπρουκ το έργο Die Lyranten, σε μουσική και λιμπρέτο του ίδιου. Το 1777 εγκαταστάθηκε με το θίασο στο Άουγκσμπουργκ όπου παντρεύτηκε την ηθοποιό Έλεονορ Αρθ (1751-1821). Τον ίδιο χρόνο, ερμήνευσε το ρόλο του Άμλετ στο θέατρο της βασιλικής αυλής του Μονάχου. Μετά από μία περίοδο κατά την οποία ταξίδεψε σε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις μαζί με το θίασό του, προσκλήθηκε στη Βιέννη, όπου ξεκίνησε μία τρίμηνη συνεργασία με τον Χούμπερτ Κουμπφ. Ως μέλος του Εθνικού Θεάτρου (Nationaltheater) συμμετείχε στην εκτέλεση αρκετών έργων όπερας κατά την περίοδο 1785-86. Στη Βιέννη, ο Σικανέντερ επικεντρώθηκε στην εκτέλεση έργων όπερας, σε αντίθεση με την προγενέστερη περίοδο, κατά την οποία εστίασε το ενδιαφέρον του σε θεατρικά έργα. Έχοντας συνθέσει δικά του λιμπρέτι, συνεργάστηκε με μουσικούς όπως ο Μότσαρτ ή ο Σύσμαϊερ και ο Βολφλ για τη μουσική επένδυσή τους. Από το 1789 διετέλεσε διευθυντής του θεάτρου Φράιχαους όπου παρουσίασε μία σειρά έργων του, τα οποία σημείωσαν αξιοσημείωτη επιτυχία. Στις 13 Ιουνίου 1801, ίδρυσε το νέο θέατρο του Βίντεν, ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα εξοπλισμένα θέατρα της εποχής, στο οποίο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά Ο Μαγικός Αυλός του Μότσαρτ. Ο Σικανέντερ πούλησε το θέατρο τον επόμενο χρόνο. Συνέχισε να συνθέτει λιμπρέτι και θεατρικά έργα, χωρίς να εγκαταλείψει την ηθοποιία και το 1806 ανέλαβε τη διεύθυνση του θεάτρου του Μπρνο. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του αντιμετώπισε μεγάλα οικονομικά προβλήματα, ενώ το 1812, κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στη Βουδαπέστη εμφάνισε συμπτώματα φρενοβλάβειας. Πέθανε τον ίδιο χρόνο στη Βιέννη.
Ορισμένα από τα κωμικά έργα που συνέθεσε εξακολούθησαν να παίζονται αρκετά χρόνια μετά την πρώτη παρουσίασή τους, επηρεάζοντας την μεταγενέστερη εξέλιξη του βιενέζικου θεάτρου. Το έργο του περιλαμβάνει συνολικά περίπου 55 θεατρικά έργα και 44 λιμπρέτι. Συνέθεσε επίσης τη μουσική για τουλάχιστον δύο έργα, την όπερα Die Lyranten και την οπερέτα Das Urianische Schloss (1786, Σάλτζμπουργκ).
