- ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΚΑΡΑΤΑΡΑΚΗΣ*
Πριν λίγες μέρες έφυγε από τη ζωή ένας αγαπητός συνάδελφος, ο Νίκος Ροβίθης. Συνυπηρετήσαμε αρκετά χρόνια στο 5ο Λύκειο. Χρόνια αξέχαστα, γιατί όλοι οι συνάδελφοι με περίπου τα ίδια χρόνια υπηρεσίας είχαμε αμοιβαία εκτίμηση και φιλία, μια φιλία που διατηρείται ακόμα. Ο Νίκος Ροβίθης ως διευθυντής ήταν υπεύθυνος, ευαίσθητος και δημιουργικός με αγάπη προς τα παιδιά.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ στην πρωινή προσευχή τις συμβουλές του, που ήταν απόσταγμα ιδιαίτερης φιλοσοφίας ζωής. Έχω ακόμα μια νεανική ποιητική συλλογή του που μου είχε χαρίσει. Με τη σύζυγο του τη Ρένα Ξενάκη δεν συνυπηρετήσαμε, αλλά μας συνέδεε πάντοτε αμοιβαία εκτίμηση και αγάπη και όλοι, μαθητές και συνάδελφοι, την εκτιμούσαν ως διευθύντρια για την επιστημονική της συγκρότηση και τη διδακτική της ικανότητα.
Δέχτηκα με χαρά το δώρο της που είναι καρπός μακρόχρονης προσπάθειας, επιστημονικής δεοντολογίας και αποτελεί πολύτιμη προσφορά για τη διατήρηση και κατανόηση του γλωσσικού μας πλούτου. Τίτλος του «Ερμηνευτικό και ετυμολογικό λεξικό του γλωσσικού ιδιώματος του νομού Ηρακλείου». Η λεξικογραφία είναι ένας ενδιαφέρων κλάδος της γλωσσολογίας, γιατί αποταμιεύει τον πλούτο μιας γλώσσας που στη διάρκεια του χρόνου μετασχηματίζεται, συμπληρώνεται και ανανεώνεται.
Κάθε στιγμή κάποιες λέξεις πεθαίνουν, κάποιες άλλες δημιουργούνται για να καλύψουν τις εκφραστικές ανάγκες μιας κοινωνικής ομάδας. Κάθε γλώσσα φυσικά είναι όχι μόνο ένα μέσο επικοινωνίας ή ένα σύστημα σημείων, αλλά και ο ιδιαίτερος τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο και η πολυγλωσσία είναι μια ευλογία, γιατί αποκαλύπτει τις συναισθηματικές και δημιουργικές δυνάμεις που συνθέτουν τον πολιτισμό.
Η Ρένα Ξενάκη με το έργο της αυτό μας προσφέρει ένα θησαυρό μιας γλώσσας που συντίθεται από δάνεια στοιχεία πολλών λαών που κατά καιρούς συνυπήρξαν στην Κρήτη. Λέξεις αρχαίες, ενετικές, τουρκικές και αραβικές συγκροτούν ένα γλωσσικό σύστημα εκφραστικό που σήμερα ειδικά στα αστικά κέντρα συνεχώς μειώνεται, ενώ εισάγονται άκριτα νέες λέξεις και επιστημονικοί όροι από τη Γαλλία και ιδιαίτερα την Αγγλία από επιστήμονες που δεν σέβονται τους κανόνες της γλώσσας μας.
Η Ρένα έχει εξαντλήσει όλη την υπάρχουσα βιβλιογραφία, εργάστηκε με μεθοδικότητα και επικοινώνησε με ανθρώπους ηλικιωμένους για να μας δώσει τις διαφορετικές σημασίες που έχει κάθε λέξη σε διάφορες περιοχές. Στην ετυμολόγηση ακολουθεί τους επιστημονικούς κανόνες και, όπου υπάρχει διαφορετική άποψη επιλέγει την πιο πιθανή σημασία. Παραθέτει επίσης φράσεις από κείμενα, όπου φαίνεται η σημασία κάθε λέξης.
Εύχομαι κάποια στιγμή να υπάρξει πρωτοβουλία από την Περιφέρεια Κρήτης, ώστε να έχουμε ένα πλήρες λεξικό του κρητικού ιδιώματος. Μια τέτοια πρότασή μου είχε δεχτεί ο ακαδημαϊκός Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, αλλά δυστυχώς δεν προχώρησε. Θα ήθελα να προσθέσω μια λέξη που είχε πλάσει η αδελφή της μητέρας μου και φυσικά δεν περιέχεται στο λεξικό.
Όταν έβρεχε με πολύ λεπτές ψιχάλες έλεγε ότι «ροδοσταμίζει». Προφανώς από το ροδόσταμο με το οποίο ράντιζε ο παπάς το εκκλησίασμα ιδιαίτερα κατά τα εγκώμια. Επειδή ήταν πολύ ακριβό άνοιγαν λεπτές τρύπες στο σκέπασμα της φιάλης, ώστε να μην δημιουργούνται μεγάλες σταγόνες. Ήταν τότε που η γλώσσα και οι μετασχηματισμοί της ήταν στην κρίση των απλών ανθρώπων, στους οποίους φυσικά λειτουργούσε το γλωσσικό αίσθημα με τους έμφυτους κανόνες.
Φυσικά ένα λεξικό δεν είναι ένα συνηθισμένο βιβλίο που εξαντλούμε με μια ανάγνωση. Είναι όμως πάντα μια ευχάριστη ανάπαυλα και όταν ανατρέχουμε στις σελίδες του ξυπνούν οι μνήμες άλλων εποχών. Τότε που ο κόσμος ήταν πιο απλός, αλλά και με ιδιαίτερη αγάπη και αξίες που με πικρία διαπιστώνουμε ότι έχουν αλλάξει. Όμως αυτό είναι τελικά η ζωή. Ένα ποτάμι που κυλά και μεταβάλλεται.
* Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος
