Μπρούτζινος ανδριάντας του Βάσκο ντε Γκάμα στην γενέτειρα του Σίνες
Ο Βάσκο ντα Γκάμα (Vasco da Gama, 1460 ή 1469 – 24 Δεκεμβρίου 1524), 1ος κόμης του Βιντιγκουέιρα ήταν Πορτογάλος θαλασσοπόρος, ο πρώτος Ευρωπαίος που έφτασε στην Ινδία μέσω θαλάσσης συνδέοντας την Ευρώπη με την Ινδία, πραγματοποίησε τον περίπλου της Αφρικής. Η ανακάλυψη από τον Βάσκο ντα Γκάμα του θαλάσσιου δρόμου για την Ινδία άνοιξε τον δρόμο στην δημιουργία της Πορτογαλικής Αυτοκρατορίας στην Ασία που διατηρήθηκε πολλούς αιώνες.
Ο θαλάσσιος δρόμος του Βάσκο ντα Γκάμα επέτρεψε στους Πορτογάλους να αποφύγουν τους κινδύνους που καραδοκούσαν τόσο στην Μεσόγειο όσο και στην Αραβική χερσόνησο. Το συνολικό μήκος της θαλάσσιας απόστασης που κάλυπτε το ταξίδι ήταν τεράστια, ξεπερνούσε ακόμα και τον περίπλου της Γης γύρω από τον Ισημερινό. Μετά από δεκάδες απόπειρες ναυτικών να φτάσουν στην Ινδία με αποτέλεσμα πολλά ναυάγια και αμέτρητους θανάτους ο Βάσκο Ντα Γκάμα ήταν ο πρώτος που προσάραξε στην Κοχικόδε (20 Μαίου 1498). Οι εμπορικοί δρόμοι της Πορτογαλίας που μέχρι τότε ήταν περιορισμένοι στις ακτές της βόρειας και Δυτικής Αφρικής επεκτάθηκαν σημαντικά.
Τα σπουδαιότερα μπαχαρικά που ανακάλυψαν ήταν το Πιπέρι και η Κανέλα στα οποία απέκτησαν το μονοπώλιο και έγιναν για πρώτη φορά γνωστά σε ολόκληρη την Ευρώπη, το διατήρησαν πολλές δεκαετίες. Τον επόμενο αιώνα εμφανίστηκαν δειλά κάποιες άλλες χώρες που αμφισβήτησαν την Πορτογαλική εμπορική κυριαρχία όπως η Ολλανδία και η Αγγλία, ακολούθησαν η Γαλλία και η Δανία. Ο Βάσκο ντα Γκάμα ηγήθηκε σε δύο μεγάλες Πορτογαλικές Αρμάδες, η τελευταία που ήταν η μεγαλύτερη εξέπλευσε τέσσερα χρόνια μετά την επιστροφή της πρώτης. Διορίστηκε γενικός κυβερνήτης της Πορτογαλικής Ινδίας με τον τίτλο του Αντιβασιλιά (1524) και κυβερνήτης της Βιντιγκουέιρα (1519).
Ο Βάσκο ντα Γκάμα παρέμεινε κορυφαία παγκόσμια φυσιογνωμία στον τομέα των ναυτικών ανακαλύψεων, αμέτρητα έπη έγραψαν για τον τιμήσουν και γιόρτασαν τα κατορθώματα του με πανηγυρικές εκδηλώσεις. Ο Πορτογάλος επικός ποιητής Λουίς δε Καμόες έγραψε το έργο “Οι Λουσιάδες” για να τιμήσει τον Βάσκο ντε Γκάμα. Το πρώτο του ταξίδι στην Ινδία θεωρείται καθοριστικό στην παγκόσμια ιστορία και η αρχή της θαλασσοκρατορίας. Τον Μάρτιο του 2016 ανακαλύφθηκαν εκατοντάδες υπολλείματα του θρυλικού πλοίου του Βάσκο ντε Γκάμα “Εσμεράλντα” έξω από την ακτή του Ομάν.
Πρώτα χρόνια
Σπουδές
Ο Βάσκο ντα Γκάμα γεννήθηκε στην πόλη Σίνες στις νοτιοδυτικές ακτές της Πορτογαλίας (1460 ή 1469). Ο πατέρας του Εστέβαο ντα Γκάμα υπηρέτησε την δεκαετία του 1460 ως ιππότης τον Ινφάντη της Πορτογαλίας Φερδινάνδου του Βιζέου. Έγινε μέλος του στρατιωτικού “Τάγματος του Σαντιάγο” και διορίστηκε την δεκαετία του 1460 κυβερνήτης της Σίνες. Διατήρησε την θέση αυτή μέχρι το 1478, είχε και μετά το δικαίωμα να συλλέγει φόρους από τους κατοίκους σαν εκπρόσωπος του Τάγματος. Ο Εστεβάο ντε Γκάμα παντρεύτηκε την Ισαβέλα Σοντρέ, κόρη του Ζοάο Σοντρέ ευγενούς Αγγλικής καταγωγής. Ο πατέρας της και οι αδελφοί του είχαν ισχυρούς δεσμούς με το νοικοκυριό του Ινφάντη Ντιόγκο του Βιζέου και ήταν εξέχοντα μέλη του Τάγματος του Ιησού. Οι γιοι του Εστέβαο ντα Γκάμα και της Ζοάο Σοντρέ ήταν κατά σειρά οι εξής : Πάολο ντα Γκάμα, Ζοάο Σοντρέ, Βάσκο ντα Γκάμα, Πέντρο ντα Γκάμα και Άιρες ντα Γκάμα.
Ο Βάσκο ντα Γκάμα είχε επίσης άλλη μία αδελφή την Τερέζα ντα Γκάμα που παντρεύτηκε τον Λόπο Μέντες ντε Βασκονσέλος. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για την παιδική του ηλικία, ο Πορτογάλος ιστορικός Τεϊσέιρα ντε Αραγκάο γράφει ότι σπούδασε μαθηματικά και ναυσιπλοία στην Έβορα. Πολλοί έχουν καταγράψει σαν δάσκαλο του τον διάσημο αστρολόγο και αστρονόμο Αβραάμ Ζακούτο αλλά ο βιογράφος του Σουμπραμάνιαμ το αμφισβητεί. Ακολούθησε τον πατέρα του στο “Τάγμα του Σαντιάγκο” (1480). Ο αρχηγός του Τάγματος ήταν ο Ινφάντης Ιωάννης, μετέπειτα Ιωάννης Β΄ της Πορτογαλίας, ο Ινφάντης ήθελε να το εγκαταλείψει και αυτό ανέβασε κατακόρυφα τις προοπτικές του. Ο Ιωάννης Β΄ τον έστειλε στα λιμάνια του Σετούμπαλ και του Αλγκάρβε για να καταλάβει Γαλλικά πλοία που είχαν λεηλατήσει Πορτογαλικά, το έργο ολοκληρώθηκε γρήγορα και με επιτυχία.
Οι εξερευνήσεις
Ο Ινφάντης Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος οργάνωσε από τις αρχές του 15ου αιώνα τις Πορτογαλικές εξερευνητικές αποστολές ιδιαίτερα στις ακτές της δυτικής Αφρικής με στόχο την εξόρυξη χρυσού. Δεν είχαν σημαντικά κέρδη και οι προσπάθειες σταμάτησαν μετά τον θάνατο του Ερρίκου (1460). Σε λίγα χρόνια (1469) ο βασιλιάς Αλφόνσος Ε΄ της Πορτογαλίας παραχώρησε στον Φερνάο Γκόμες το μονοπώλιο του εμπορίου στον Κόλπο της Γουινέας. Όταν έφτασε η στιγμή να ανανεωθούν τα διατάγματα που αφορούσαν τα προνόμια του Γκόμες (1474) ο πρίγκιπας Ιωάννης ζήτησε από τον πατέρα του να περάσουν τα διατάγματα της Αφρικής στον ίδιο. Όταν ανέβηκε στον θρόνο ο Ιωάννης ο Τέλειος (1481) προχώρησε σε μεγάλη σειρά από μεταρρυθμίσεις με στόχο να περιορίσει τα προνόμια της αριστοκρατίας και να οργανώσει το βασιλικό θησαυροφυλάκιο.
Η Δημοκρατία της Βενετίας είχε τότε το μονοπώλιο του εμπορίου μπαχαρικών ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία, το εμπόριο με την Ινδία γινόταν μέσω της Ερυθράς Θάλασσας. Ο Ιωάννης Β΄ ήταν αποφασισμένος να ανακαλύψει νέους ναυτικούς δρόμους μέσω της Αφρικής. Ο βασιλιάς Ιωάννης Β΄ έστειλε δύο κατασκόπους στην ανατολική Αφρική και την Ινδία μέσω της Αιγύπτου με στόχο να του δώσουν αναλυτικά λεπτομέρειες για το εμπόριο μπαχαρικών και τους θαλάσσιους δρόμους (1487). Ο Βαρθολομαίος Ντιάζ ανακάλυψε το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδος στην Νότια Αφρική (1488), επιβεβαίωσε στον βασιλιά της Πορτογαλίας ότι υπάρχουν θαλάσσιοι δρόμοι πέρα από αυτό. Ο βασιλιάς χρειαζόταν έναν εξερευνητή ικανό να συνδέσει τις έρευνες του Ντιάζ και των δύο κατασκόπων ώστε να δημιουργήσει έναν νέο εμπορικό δρόμο.
Πρώτο ταξίδι
Μοζαμβίκη
Ο Βάσκο ντε Γκάμα αναχωρεί από την Λισαβώνα.
Ο Βάσκο ντε Γκάμα εξέπλευσε από την Λισαβώνα με έναν στόλο από τέσσερα πλοία και 170 άντρες (8 Ιουλίου 1497), η απόσταση που διάνυσαν για την Ινδία γύρω από την Αφρική ξεπερνούσε το μήκος του Ισημερινού. Δεν είναι γνωστό πόσοι άντρες ήταν σε κάθε πλοίο, το βέβαιο είναι ότι επέστρεψαν 55 άντρες και χάθηκαν δύο πλοία, τα δύο από τα πλοία ήταν νέα και κατασκευάστηκαν ειδικά για το ταξίδι, το τρίτο ήταν Καραβέλα και το τέταρτο απλή βάρκα. Τα πλοία ήταν τα εξής :
- Σαο Γκάμπριελ με διοικητή τον ίδιο τον Βάσκο ντα Γκάμα, ζύγιζε 178 τόνους, είχε μήκος 27 μέτρα και πλάτος 8.5 μέτρα.
- Σαο Ραφαέλ με διοικητή τον αδελφό του Πάολο ντα Γκάμα, είχε παρόμοιες διαστάσεις με το προηγούμενο.
- Μπέρριο, Καραβέλα με διαστάσεις μικρότερες από τα δύο προηγούμενα, διοικητής της ήταν ο Νικολό Κοέλιο.
- Αποθηκευτικό πλοίο με άγνωστο όνομα, διοικητής του ήταν ο Γκονσάλο Νούνες με στόχο το Μοσέλ Μπέι στην Νότια Αφρική.
Η αποστολή ακολούθησε τον ίδιο δρόμο με τους προηγούμενους θαλασσοπόρους, πέρασε από την Τενερίφη, τα νησιά στο Πράσινο Ακρωτήριο και έφτασε στην Σιέρα Λεόνε. Τα πλοία κατόπιν ταξίδεψαν νότια στον ανοικτό ωκεανό αναζητώντας τον δρόμο που ανακάλυψε ο Βαρθολομαίος Ντιάζ (1487). Η αποστολή ολοκληρώθηκε με επιτυχία (4 Νοεμβρίου 1497), τα πλοία είχαν διανύσει 10.000 χιλιόμετρα σε ανοικτό ωκεανό, η μεγαλύτερη ναυτική αποστολή που υπήρχε μέχρι εκείνη την εποχή. Τα πλοία πέρασαν το Ανατολικό Ακρωτήρι που είχε ανακαλύψει ο Ντιάζ και προχώρησαν σε άγνωστα για τους Ευρωπαίους ύδατα (16 Δεκεμβρίου 1497). Τα Χριστούγεννα είχαν μόλις περάσει και το πλήρωμα έδωσε στην ακτή το όνομα “Νατάλ” που μεταφράζεται στα Πορτογαλικά ως “γέννηση του Χριστού”.
Ο Βάσκο ντε Γκάμα πέρασε την περίοδο 2 Μαρτίου 1498 – 29 Μαρτίου 1498 γύρω από την Μοζαμβίκη, η περιοχή γύρω από τον Ινδικό Ωκεανό και το εμπόριο με την Ινδία ήταν Αραβοκρατούμενα. Με μεγάλο φόβο για εχθρότητα και επίσεση από τους Άραβες ο Βάσκο ντε Γκάμα πήγε να συναντήσει τον Σουλτάνο της Μοζαμβίκης, τον δέχτηκε αλλά δεν μπορούσε να του δώσει κάποιο ικανοποιητικό δώρο ώστε να κερδίσει την εύνοια του. Οι κάτοικοι έγιναν έντονα εχθρικοί και το πλήρωμα των Πορτογάλων δραπέτευσε, ο Βάσκο ντε Γκάμα σε αντίποινα βομβάρδισε το νησί με τα κανόνια του. Η αποστολή έφτασε στην Κένυα και ξεκίνησε την λεηλασία των Αραβικών πλοίων που δεν είχαν κανόνια. Οι Πορτογάλοι του Βάσκο ντε Γκάμα ήταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι που επισκέφτηκαν το λιμάνι της Μομπάσα (7 Απριλίου 1498 – 13 Απριλίου 1498), αποχώρησαν λόγω της εχθρότητας των κατοίκων.
Άφιξη στην Ινδία
Το πρώτο ταξίδι του Βάσκο ντε Γκάμα
Ο Βάσκο ντε Γκάμα συνέχισε την πορεία του βόρεια, έφτασε στο φιλικό λιμάνι του Μαλίντι που βρισκόταν σε πόλεμο με την Μομπάσα (14 Απριλίου 1498), συνάντησαν για πρώτη φορά Ινδούς έμπορους. Η αποστολή κατόπιν πήγε προς την Κοχικόδε υπό τις υπηρεσίες ενός άριστου πλοηγού που καθοδηγούσε το πλήρωμα με βάση τους ωκεάνιους ανέμους, οι πηγές διαφέρουν άλλοι λένε ότι ήταν χριστιανός, άλλοι Ισλαμιστής, άλλοι Γκουτζαράτι. Μια παράδοση αναφέρει ότι ήταν ο διάσημος Άραβας πλοηγός Αχμάντ Ιμπν Ματζίντ αλλά σύμφωνα με τις σύγχρονες πηγές δεν βρισκόταν κοντά στην πόλη εκείνη την εποχή, δεν τον αναφέρει επίσης κανένας Πορτογάλος ιστορικός.
Ο Βάσκο ντε Γκάμα αναχώρησε για την Ινδία (24 Απριλίου 1498), ο στόλος του έφτασε στην Κοχικόδε (20 Μαΐου 1498), βρισκόταν στην σημερινή επαρχία Κεράλα στην νοτιοδυτική Ινδία. Ο Σουλτάνος της Κοχικόδε Ζαμορίν δεν βρισκόταν τότε στην πόλη αλλά έφτασε αμέσως ότι πληροφορήθηκε ότι ήρθαν ξένοι. Οι Πορτογάλοι έγιναν δεκτοί θερμά με μια πομπή από 3.000 Ναγιάρ αλλά ο Βάσκο ντε Γκάμα δεν πέτυχε τα επιθυμητά αποτελέσματα στην συνάντηση που ακολούθησε με τον Ζαμορίν. Οι αρχές της πόλης των ρώτησαν “ποιος ο λόγος που ήρθατε μέχρι εδώ” ο Βάσκο ντε Γκάμο του απάντησε “αναζητώ μπαχαρικά και χριστιανούς”. Ο Βάσκο ντε Γκάμα έστειλε στον Ζαμορίν στο όνομα του βασιλιά Εμμανουήλ Α΄ της Πορτογαλίας δώρα “τέσσερις πορφυρούς μανδύες, έξι καπέλα, τέσσερα κομμάτια από κοράλλια, ένα κουτί με επτά δοχεία, ζάχαρη και μέλι”. Οι απεσταλμένοι του Ζαμορίν ενοχλήθηκαν που δεν υπήρχε ανάμεσα στα δώρα χρυσό ή ασήμι, οι Μουσουλμάνοι έμποροι θεωρούσαν τον Βάσκο ντε Γκάμα από την άλλη πειρατή και όχι απεσταλμένο του βασιλιά.
Ο Βάσκο ντε Γκάμα ζήτησε από τον Ζαμορίν να αφήσει στην πόλη κάποιο Πορτογάλο εκπρόσωπο για εμπορικές συναλλαγές αλλά εκείνος το απέρριψε, του δήλωσε ότι οι δικοί του έμποροι πληρώνουν τους φόρους με χρυσό. Ο Βάσκο ντε Γκάμα έντονα ενοχλημένος πήρε με την βία μερικούς Ναίρες και 16 ψαράδες, κατόπιν αναχώρησε από την Κοχικόδε (29 Αυγούστου 1498). Ο στόλος χωρίς πλοηγό με γνώση των ανέμων χτυπήθηκε έντονα από τα κύματα και προσάραξε στο νησί Ανζεντίβα, τελικά χρειάστηκε 23 μέρες να διασχίσει τον Ωκεανό και 132 μέρες για την επιστροφή. Οι Πορτογάλοι είδαν ξανά στερεά όταν είδαν την πρωτεύουσα της Σομαλίας Μογκαντίσου (2 Ιανουαρίου 1499), πέρασαν μόνο εξωτερικά. Ένας αφηγητής από το πλήρωμα την περιγράφει σαν μια τεράστια πόλη με πολυώροφα κτίρια, μεγαλοπρεπή ανάκτορα στο κέντρο και τζαμιά.
Επιστροφή στην Πορτογαλία
Ο Βάσκο ντα Γκάμα έφτασε στο Μαλίντι (7 Ιανουαρίου 1499), το μισό του πλήρωμα είχε πεθάνει από ασθένειες. Χωρίς άντρες για να χειριστούν τα πλοία διέταξε να αποχωρήσει το Σαο Ραφαέλ και μοίρασε το πλήρωμα του στα πλοία Σαο Γκάμπριελ και Μπέρριο. Η αποχώρηση έγινε ομαλότερη, έφτασαν στο Μόσελ Μπέι, πέρασαν από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδος (20 Μαρτίου 1499) και κατέληξαν στην δυτική ακτή της Αφρικής (25 Απριλίου 1499). Οι πηγές στην συνέχεια είναι σπάνιες, φαίνεται ότι όταν έφτασαν στο Πράσινο Ακρωτήρι το πλοίο Μπέρριο που κυβερνούσε ο Νικολό Κοέλιο διαχωρίστηκε από το πλοίο Σαο Γκάμπριελ που κυβερνούσε ο Βάσκο ντα Γκάμα.
Το πλοίο Μπέρριο έφτασε στην Λισαβώνα (10 Ιουλίου 1499) και ο Νικολό Κοέλιο έδωσε ακρόαση στον βασιλιά Εμμανουήλ Α΄ στο βασιλικό Συμβούλιο της Σίντρα. Την ίδια στιγμή στο Πράσινο Ακρωτήρι ο αδελφός του Βάσκο Πάολο ντα Γκάμα αρρώστησε βαριά, ο Βάσκο ντα Γκάμα παρέμεινε στο νησί Σαντιάγο και παρέδωσε το Σαο Γκάμπριελ στον Ζοάο ντι Σα για να επιστρέψει με το πλήρωμα στην Πορτογαλία. Ο Ζοάο ντι Σα έφτασε στην Λισαβώνα τέλη Ιουλίου με αρχές Αυγούστου 1499. Ο Βάσκο ντε Γκάμα μίσθωσε στην Γουινέα μια Καραβέλα για να επιστρέψει με τον άρρωστο αδελφό του στην Πορτογαλία αλλά ο Πάολο ντα Γκάμα πέθανε στον δρόμο. Ο Βάσκο ντε Γκάμα σταμάτησε στις Αζόρες να τον θάψει στο μοναστήρι του Σαο Φρανκίσκο στην Άνγκρα Ντο Εροΐσμο, έμεινε λίγο για να τον θρηνήσει και επέστρεψε στην Λισαβώνα (29 Αυγούστου 1499).
Ο βασιλιάς Εμμανουήλ Α΄ τον δέχτηκε με μεγάλες τιμές παρά την έντονη θλίψη του για τον θάνατο του αδελφού του, διοργάνωσε επίσης πολλά πανηγύρια και εκδηλώσεις για να τον τιμήσει, έγραψε και δύο γράμματα που περιγράφουν το πρώτο ταξίδι και την επιστροφή. Η αποστολή είχε τεράστιο κόστος, χάθηκαν δύο πλοία, περισσότερους από τους μισούς άνδρες χωρίς να εξασφαλίσει τελικά συνθήκη με τον βασιλιά της Κοχικόδε, έφερε ωστόσο κάποιες ποσότητες μπαχαρικών με μεγάλες ελπίδες για το μέλλον. Η διαδρομή που ανακάλυψε είχε τεράστια σημασία, θα την ακολουθήσει σύντομα η Δεύτερη Πορτογαλική Αρμάδα. Το εμπόριο των μπαχαρικών με την Ινδία αποδείχτηκε πολύτιμο για το Πορτογαλικό στέμμα, ιδρύθηκαν πολλοί εμπορικοί σταθμοί με στόχο τον εφοδιασμό των πλοίων όπως η Κόντρα Κόστα στις δυτικές ακτές της Αφρικής, η Μοζαμβίκη εποικίστηκε από το Πορτογαλικό Στέμμα.
Κυβερνήτης της Σίνες
Ο Εμμανουήλ Α΄ παραχώρησε στον Βάσκο ντε Γκάμα την πόλη του Σίνες σαν κληρονομικό δώρο, την κατείχε και ο πατέρας του Εστεβάο. Η υπόθεση ήταν περίπλοκη επειδή την πόλη κατείχε ο Γεώργιος ντε Λενκάστρε της Κοΐμπρα νόθος πρώτος ξάδελφος του βασιλιά και αρχηγός του Τάγματος του Σαντιάγο, ήταν και ο ίδιος ο Βάσκο ντε Γκάμα μέλος του ίδιου Τάγματος. Ο Γεώργιος ντε Λενκάστρε ζήτησε από τον Εμμανουήλ Α΄ να μην προχωρήσει στην δωρεά και να γίνει η ανταμοιβή του Βάσκο ντε Γκάμα με άλλα μέσα. Ο Βάσκο ντε Γκάμα προσπάθησε έντονα τα επόμενα χρόνια να αποκτήσει την Σίνες και αυτό τον έφερε σε σύγκρουση με τον Γεώργιο ντε Λενκάστρε, εγκατέλειψε το “Τάγμα του Σαντιάγο” και πήγε στο αντίπαλο “Τάγμα του Ιησού” (1507).
Ο Βάσκο ντα Γκάμα πήρε ετήσια σύνταξη 300.000 Ρέις και τον τίτλο του “Λόρδου” για τον ίδιο, τα αδέλφια και τους απογόνους τους. Ο βασιλιάς του απένειμε τον τίτλο “Διοικητής της Θάλασσας της Αραβίας, της Περσίας, της Ινδίας και ολόκληρης της Ανατολής”. Ο Χριστόφορος Κολόμβος είχε πάρει από το Βασίλειο της Καστίλης τον τίτλο “Διοικητής όλων των Ωκεανών”, θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας αντίστοιχος τίτλος και στην Πορτογαλία. Τον Οκτώβριο του 1501 κλήθηκε να ηγηθεί στον επόμενο Πορτογαλικό στόλο για την Ινδία. Ο Βάσκο ντε Γκάμα παντρεύτηκε την Κατερίνα ντε Αταίντε, κόρη του Άλβαρο ντε Αταίντε που είχε ισχυρούς δεσμούς με την οικογένεια Αλμέιντα, ήταν πρώτη εξαδέλφη του Φρανσίσκο ντι Αλμέιντα.
Δεύτερο ταξίδι
Τέταρτη Ινδική Αρμάδα
Ο Βάσκο ντε Γκάμα τους τελευταίους μήνες της ζωής του σαν Αντιβασιλεύς των Ινδιών
Η Δεύτερη Πορτογαλική Αρμάδα της Ινδίας εξέπλευσε (1500) με διοικητή τον Πέδρο Άλβαρες Καμπράλ, ο στόχος του ήταν να κλείσει εμπορική συνθήκη με τον Ζαμορίν και να ιδρύσει εμπορικό σταθμό στην Κοχικόδε. Ο Πέδρο Άλβαρες Καμπράλ συγκρούστηκε με Άραβες εμπόρους με αποτέλεσμα να καταστρέψουν τον εμπορικό σταθμό και να θανατώσουν 70 Πορτογάλους. Ο Πέδρο Άλβαρες Καμπράλ κατηγόρησε σαν υπεύθυνο για το μακελειό τον Ζαμορίν και βομβάρδισε την πόλη, ο πόλεμος ανάμεσα στην Πορτογαλία και την Κοχικόδε είχε ξεσπάσει. Ο Βάσκο ντε Γκάμα δέχτηκε από τον βασιλιά την διοίκηση της Τέταρτης Ινδικής Αρμάδας με στόχο να πάει στην Κοχικόδε, να τιμωρήσει τον Ζαμορίν και να τον αναγκάσει να υποταχθεί στις Πορτογαλικές προτάσεις. Ο πανίσχυρος στόλος με 15 πλοία και 800 άνδρες αναχώρησε από την Λισαβώνα (15 Φεβρουαρίου 1502).
Τον Απρίλιο εξέπλευσε για τον Ινδικό Ωκεανό άλλος ένας στόλος με 5 πλοία υπό την διοίκηση του ανεψιού του Εστεβάο ντα Γκάμα, γιού του Άιρες ντα Γκάμα. Η Τέταρτη Ινδική Αρμάδα ήταν οικογενειακή υπόθεση του Βάσκο ντα Γκάμα, οι δυο αδελφοί της μητέρας του από την οικογένεια Σοντρέ και οι δυο γαμπροί του Άλβαρο ντε Αταίντε (σύζυγος της Καταρίνα) και Λόπο Μέντες ντε Βασκονσέλος (αρραβωνιαστικός της Τερέζα ντα Γκάμα) διοικούσαν Πορτογαλικά πλοία στον Ινδικό. Ο στόλος του Βάσκο ντα Γκάμα ξεκίνησε το εμπόριο χρυσού στο λιμάνι της Σοφάλα στις ακτές της Ανατολικής Αφρικής, ανάγκασε τον Σουλτάνο της Κιλούα να του πληρώσει φόρο υποτέλειας σε χρυσό.
Τον Οκτώβριο του 1502 ο στόλος έφτασε στην Ινδία, λεηλάτησε πολλά Αραβικά πλοία ιδιαίτερα ένα πλοίο των Μίρι με προσκυνητές από την Μέκκα και έσφαξε όλους τους επιβάτες. Ο Βάσκο ντα Γκάμα έφτασε στον Ζαμορίν και του ζήτησε να ανανεώσει την Συνθήκη του Καμπράλ. Ο Ζαμορίν δήλωσε πρόθυμος να κλείσει νέα συνθήκη αλλά ο Βάσκο ντα Γκάμα του ζήτησε να διώξει όλους τους Άραβες από την πόλη, ο Ζαμορίν το αρνήθηκε. Ο Βάσκο ντα Γκάμα βομβάρδισε την πόλη δύο μέρες από την θάλασσα και την κατέστρεψε, συνέλαβε πολλούς έμπορους ρυζιών τους έκοψε τις μύτες, τα χέρια και τα αυτιά και τα έστειλε με ένα απειλητικό σημείωμα στον Ζαμορίν.
Η βίαιη συμπεριφορά που χρησιμοποίησε ο Βάσκο ντε Γκάμα στην ακτή του Μαλαμπάρ είχε άμεσες επιπτώσεις στην Κοχικόδε που είχε εμπορικές σχέσεις με την περιοχή. Ο Ζαμορίν αρνήθηκε να δεχτεί τους Πορτογαλικούς όρους και ετοίμασε έναν μεγάλο στόλο για να αντιμετωπίσει την Αρμάδα του Βάσκο ντα Γκάμα. Ο ντα Γκάμα φόρτωσε στα πλοία του όλα τα μπαχαρικά από το Κοτσί και την Κανούρ που ήταν υποτελή κρατίδια στην Κοχικόδε και έφυγε για την Πορτογαλία (1503). Στην Ινδία παρέμεινε ο θείος του Βικέντιος Σοντρέ με έναν μικρό αριθμό από πλοία για να προστατέψουν τους εμπορικούς σταθμούς των Πορτογάλων στο Κοτσί και την Κανούρ.
Βασιλική δυσμένεια
Η συνάντηση του Βάσκο ντε Γκάμα με τον Ζαμορίν, έργο του 19ου αιώνα
Ο Βάσκο ντα Γκάμα επέστρεψε στην Πορτογαλία τον Σεπτέμβριο του 1503, η αποστολή του να υποτάξει τον Ζαμορίν είχε αποτύχει, η αποτυχία του θείου του επίσης να διατηρήσει τον εμπορικό σταθμό στην Κοτσί χειροτέρεψε την θέση του. Ο Εμμανουήλ Α΄ της Πορτογαλίας αρνήθηκε να του δώσει την θέση του πρώτου αντιβασιλιά της Πορτογαλικής Ινδίας (1505), διορίστηκε στην θέση του ο Φρανσίσκο ντι Αλμέιντα. Στο δεύτερο ταξίδι του στην Ινδία ο Βάσκο ντα Γκάμα έδειξε απίστευτη σκληρότητα που στιγμάτισε σημαντικά τη φήμη του. Συνέλαβε ένα πλοίο 400 Μουσουλμάνων προσκυνητών από την Μέκκα ανάμεσα τους 50 γυναίκες, τον ιδιοκτήτη και έναν πρέσβη από την Αίγυπτο, τους έκαψε όλους. Οι ίδιοι του πρότειναν “να ελευθερώσουν όλους τους χριστιανούς δούλους στην Φεζ” αλλά ο ίδιος δεν τους λυπήθηκε.
Ο Βάσκο ντε Γκάμα παρατηρούσε ατάραχος τις γυναίκες να του παραδίδουν όλα τα κοσμήματα τους και να κλαίνε με τα μωρά στις αγκαλιά ικετεύοντας τον να τις λυπηθεί. Μετά την εκδίωξη όλων των Μουσουλμάνων από την Κοχικόδε ο Ζαμορίν έστειλε στον Βάσκο ντε Γκάμα έναν ιερέα να διαπραγματευτεί μαζι του. Ο Βάσκο ντε Γκάμα δήλωσε ότι είναι κατάσκοπος, του έκοψε τα αυτιά, κόλλησε στην θέση τους αυτιά σκύλου και τον έστειλε πίσω στον Ζαμορίν. Τις επόμενες δύο δεκαετίες ο Βάσκο ντε Γκάμα έζησε ήσυχα, προσπάθησε να πετύχει την βασιλική εύνοια για να κερδίσει την θέση του αντιβασιλιά της Ινδίας αλλά απέτυχε. Ο βασιλιάς Εμμανουήλ Α΄ διόρισε στην θέση του αντιβασιλιά μετά τον Φρανσίσκο ντι Αλμέιντα τους Αφόνσο ντι Αλμπουκέρκε, Λόπο Σοάρες ντι Αλμπεργκαρία και Ντιόγκο Λόπες ντι Σεκέιρα.
Ο Πορτογάλος Φερδινάνδος Μαγγελάνος που ήταν ανεπιθύμητος στην πατρίδα του κέρδισε την εύνοια της Καστίλης (1518), ο Βάσκο ντε Γκάμα απείλησε με την σειρά του τον βασιλιά της Πορτογαλίας ότι θα καταφύγει στην Ισπανία. Ο Εμμανουήλ Α΄ έδωσε τελικά στον Βάσκο ντε Γκάμα τον τίτλο του κόμητος της Βιντιγκουέιρα, τον δημιούργησε στην Έβορα ο νόθος ξάδελφος του βασιλιά Ιάκωβος της Μπραγκάνσα με δώρο την πόλη Βιντιγκουέιρα. Ο Βάσκο ντε Γκάμα έγινε με τον τίτλο αυτό ο πρώτος Πορτογάλος κόμης που γεννήθηκε χωρίς βασιλικό αίμα.
Αντιβασιλεύς των Ινδιών
Ο τάφος του Βάσκο ντε Γκάμα στο μοναστήρι των Ιερωνυμιτών στην Μπελέμ
Ο βασιλιάς Εμμανουήλ Α΄ πέθανε στα τέλη του 1521, ο γιος και διάδοχος του Ιωάννης Γ΄ της Πορτογαλίας άλλαξε τακτική στις υπερωκεάνιες πολιτικές. Με την απειλή της Ισπανίας στα νησιά Μολούκες ο αντιβασιλιάς της Ινδίας Ντουάρτε ντι Μενέζες έπεσε σε μεγάλη δυσμένεια και ο Βάσκο ντε Γκάμα έγινε βασιλικός σύμβουλος. Ο Ντουάρτε ντι Μενέζες κατηγορήθηκε για κατάχρηση, καθαιρέθηκε και φυλακίστηκε, ο βασιλιάς Ιωάννης Γ΄ ξεκινώντας νέα πολιτική σχετικά με την αντιβασιλεία των Ινδιών επέλεξε σαν αντικαταστάτη του τον Βάσκο ντε Γκάμα. Ο Βάσκο ντα Γκάμα πήρε επιπλέον τον Φεβρουάριο του 1524 επίσημα τον τίτλο του “Αντιβασιλιά”, ήταν ο δεύτερος που πήρε τον τίτλο μετά τον Φρανσίσκο ντι Αλμέιντα (1505). Ο δεύτερος γιος του Εστεβάο ντε Γκάμα διορίστηκε “κυβερνήτης της Ινδικής θάλασσας”, αντικατέστησε τον Λουίς Ντι Μενέζες αδελφό του Ντουάρτε ντι Μενέζες. Ο Βάσκο ντε Γκάμα μπόρεσε επιπλέον με την άδεια του βασιλιά Ιωάννη Γ΄ να διορίσει τους γιους του κυβερνήτες της Μαλάκας. Ο Βάσκο ντα Γκάμα εξέπλευσε τον Απρίλιο του 1524 για την Ινδία με έναν μεγάλο στόλο με 14 πλοία, τον συνόδευσαν οι δύο γιοι του Εστεβάο και Πάολο.
Ο Πορτογαλικός στόλος έφτασε στην Ινδία τον Σεπτέμβριο, ο Βάσκο ντα Γκάμα ανέλαβε αμέσως το έργο της αντικατάστασης των αξιωματούχων αλλά πέθανε τα Χριστούγεννα του ίδιου χρόνου από Ελονοσία. Οι δύο γιοι του Εστεβάο και Πάολο έχασαν τις θέσεις τους και επέστρεψαν στις αρχές του 1525 στην Πορτογαλία. Η σορός του τάφηκε στον ναό του Αγίου Φραγκίσκου στην Κοτσί αλλά μεταφέρθηκε αργότερα στην Πορτογαλία, στην Βιντιγκουέιρα σε ένα φέρετρο διακοσμημένο με χρυσό και κοσμήματα. Ο Βάσκο ντα Γκάμα τάφηκε στο μοναστήρι των Ιερωνυμιτών στην Μπελέμ, οικοδομήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1500 από τα κέρδη που απέκτησε στο πρώτο ταξίδι του, έγινε η Νεκρόπολη του Οίκου των Αβίς. Τα οστά του Βάσκο ντα Γκάμα και του ποιητή Λουίς δε Καμόες μεταφέρθηκαν (1880) σε νέους τάφους κοντά στους βασιλείς Εμμανουήλ Α΄ και Ιωάννη Γ΄ που είχε υπηρετήσει.
Οικογένεια
Ο Βάσκο ντα Γκάμα με την σύζυγο του Αικατερίνη ντε Αταίντε απέκτησε :
- Φρανκίσκο ντα Γκάμα, κληρονόμησε τους τίτλους του πατέρα του και έγινε 2ος κόμης της Βιντιγκουέιρα και 2ος “Διοικητής της θάλασσας της Αραβίας, της Περσίας και της Ινδίας”, έζησε όλη του τη ζωή στην Πορτογαλία.
- Εστεβάο ντε Γκάμα, μετά την θητεία του ως καπετάνιος στην Ινδία (1524) ανέλαβε για τρία χρόνια την θέση του καπετάνιου στην Μαλάκα όπου υπηρέτησε (1534 – 1539), στην συνέχεια έγινε ο 11ος κυβερνήτης της Ινδίας (1540 – 1542).
- Πάολο ντε Γκάμα, Καπετάνιος της Μαλάκας (1533 – 1534), δολοφονήθηκε σε ναυτική εκστρατεία.
- Κριστόβαο ντε Γκάμα, Καπετάνιος της Μαλάκας (1538 – 1540), εκτελέστηκε από τον Αχμάντ Ιμπν Ιμπραχίμ Αλ-Γκάζι κατά την διάρκεια του πολέμου μεταξύ Αιθιοπίας και Αντάλ (1542).
- Πέντρο ντα Σίλβα ντσ Γκάμα, Καπετάνιος της Μαλάκας (1548 – 1552).
- Άλβαρο ντ΄Αταίντε ντε Γκάμα, Καπετάνιος του στόλου της Μαλάκας την δεκαετία του 1540, καπετάνιος της Μαλάκας (1552 – 1554).
- Ισαβέλλα ντ΄Αταίντε ντε Γκάμα, μοναδική κόρη, παντρεύτηκε τον Ινάσιο ντι Νορένια γιο του πρώτου κόμη του Λινάρες.
Πηγές
- Εγκυκλοπαίδεια Χάρη Πάτση, Λήμμα Γκάμα
- Συλλογικό έργο “Πλανήτης Γη”, εκδόσεις Δ.Ο.Λ.
- Κατελής Βίγκλας, «Βάσκο ντα Γκάμα. Ο περίπλους της Αφρικής και η επέκταση της Πορτογαλίας στην Ινδία (1497-1524)», Στρατιωτική Ιστορία, τεύχ. 220, Μάιος 2015, 70-81.
- Ames, Glenn J. (2004). Vasco da Gama: Renaissance Crusader. Longman.
- Ames, Glenn J. (2007). The Globe Encompassed: The Age of European Discovery, 1500–1700. Prentice Hall.
- Castanhoso, M. de (1898) Dos feitos de D. Christovam da Gama em Ethiopia Lisbon: Imprensa nacional. online
- Corrêa, Gaspar (2001). The Three Voyages of Vasco da Gama, and His Viceroyalty. Adamant Media Corporation.
- Diffie, Bailey W.; Winius, George D. (1977). Foundations of the Portuguese Empire 1415-1580. University of Minnesota Press.
- Disney, Anthony; Booth, Emily (2000). The Indian Ocean in World History. New Delhi and New York: Oxford University Press.
- Fernández-Armesto, Felipe (2001). Civilizations. Basingstoke and Oxford: Macmillan.
- Fernández-Armesto, Felipe (2006). Pathfinders: A Global History of Exploration. W.W. Norton.
- Jayne, Kingsley Garland (1910). Vasco Da Gama and His Successors 1460 to 1580. London: Meuthen & Co. Ltd.
- Panikkar, K.M. (1959). Asia and Western Dominance: A Survey of the Vasco da Gama Epoch of Asian History, 1498–1945 (new ed.). London: Allen & Unwin.
- Parry, J. H. (1981). Age of Reconnaissance. University of California Press.
- Ravenstein, E. G.; ed. and trans. (1898). A Journal of the First Voyage of Vasco da Gama, 1497–1499. London: Hakluyt Society. Retrieved 4 March 2019 – via Internet Archive.
- Russell-Wood, A.J.R. (1993). A World on the Move: The Portuguese in Africa, Asia, and America, 1415–1808. Macmillan.
- Scammell, G. V. (1981). The World Encompassed. University of California Press.
- Subrahmanyam, Sanjay (1997). The Career and Legend of Vasco da Gama. Cambridge University Press.
- Teixeira de Aragão, A.C. (1887) Vasco da Gama e a Vidigueira: um estudo historico. Lisbon: Sociedade de Geografia de Lisboa online
- Towle, George Makepeace (c. 1878). Vasco da Gama, his voyages and adventures. Boston: Lothrop, Lee & Shepard.
