«Η ανάλυση της καταπίεσης των ορμών έδειξε ότι, υπό κοινωνικές προϋποθέσεις που εμποδίζουν την ενδυνάμωση του Εγώ πέρα από έναν ορισμένο βαθμό, το καθήκον της απώθησης ορμών μπορεί να εκπληρωθεί μόνο με τη βοήθεια της ανορθολογικής συναισθηματικής σχέσης προς την αυθεντία και τον ενδοψυχικό εκπρόσωπό της, το Υπερεγώ.
Αυτή η αρνητική λειτουργία δεν εξηγεί όμως ακόμη την ιδιότυπη ικανοποίηση που αισθάνονται πολλοί υποτακτικοί της αυθεντίας, εκείνη την απόλαυση της υπακοής και της υποταγής που, καθώς είναι τόσο μεγάλη και διαδεδομένη, έκανε μερικούς να πιστέψουν ότι μπορούν να μιλούν για ένα φυσικό και έμφυτο ένστικτο υποταγής. Το γεγονός ότι η υποταγή στην αυθεντία μπορεί να είναι απολαυστική μας βοηθάει να κατανοήσουμε γιατί ήταν σχετικά εύκολο να αναγκάσει κανείς ανθρώπους να υποταχθούν, και μάλιστα πολύ πιο εύκολο από το αντίθετο, δηλαδή να προτρέψει κανείς ανθρώπους να εγκαταλείψουν την υποταγή και να γίνουν αυτοτελείς και ακηδεμόνευτοι. […]
Η κατάσταση ανωτερότητας-κατωτερότητας διαφέρει ριζικά ανάλογα με το υλικό περιεχόμενο της σχέσης. Ο δάσκαλος είναι ανώτερος από τον μαθητή του, ο δουλοκτήτης ανώτερος από τον δούλο του. Το ενδιαφέρον του δασκάλου και το ενδιαφέρον του μαθητή βρίσκονται στην ίδια κατεύθυνση, ενώ ο δουλοκτήτης ενδιαφέρεται για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εκμετάλλευση των δούλων, αυτοί οι τελευταίοι προσπαθούν να περισώσουν μερικές σταγόνες ευτυχίας έναντι των αξιώσεων του κυρίου. Η ανωτερότητα στην πρώτη περίπτωση έχει μια λειτουργία αντίθετη από εκείνη της δεύτερης περίπτωσης. Στην πρώτη είναι μια προϋπόθεση προώθησης, στη δεύτερη μια προϋπόθεση εκμετάλλευσης. Η αντίθεση μεταξύ του ανασταλτικού και του προωθητικού χαρακτήρα της σχέσης αυθεντίας είναι βέβαια σχετική. Η απόλυτη αντίθεση συμφερόντων ανάμεσα στους επάνω και στους κάτω δεν υπάρχει ίσως πουθενά. […]» (σελ. 162-163).
«Αν αποφύγει κανείς τον πειρασμό να υποστασιοποιήσει κάθε ορμική ανάγκη κατασκευάζοντας ένα ιδιαίτερο ένστικτο και αντ’ αυτού προσπαθήσει να αναλύσει τις ορμικές βάσεις της ανάγκης, θα κάνει σημαντικές διαπιστώσεις σχετικά με την ορμική δομή του αυταρχικού ή αυθεντιοκεντρικού χαρακτήρα.
Η προαναφερόμενη απόλαυση της υπακοής και υποταγής, της απάντησης της προσωπικότητας, η αίσθηση της σκέτης εξάρτησης, είναι γνωρίσματα που προσιδιάζουν στη δομή του μαζοχιστικού χαρακτήρα. Ο μαζοχισμός όμως ανήκει στα φαινόμενα που η ψυχανάλυση μόλις άρχισε να διερευνά.
Οι δυσκολίες διερεύνησης αυτού του προβλήματος οφείλονται στο εξής: ο μαζοχιστικός χαρακτήρας αντιστοιχεί στον χαρακτήρα των αστών ως κανονικό και είναι φυσικό να μη μπορεί να γίνει καν επιστημονικό πρόβλημα, επειδή δεν έχουν την απαραίτητη απόσταση.
Επιπλέον, η μαζοχιστική διαστροφή, ως μια ανωμαλία σαγηνευτική για τους ψυχολόγους, έχει συγκεντρώσει τόσο πολύ την προσοχή τους, ώστε να περάσει στο περιθώριο το πιο σημαντικό πρόβλημα του μαζοχιστικού χαρακτήρα. Μεταξύ των συγγραφέων που προώθησαν την έρευνα του μαζοχισμού με γόνιμο τρόπο συγκαταλέγονται προπάντων ο Reich και η Horney.
Ο Reich επισήμανε την αρχή της ηδονής, που διέπει και τον μαζοχισμό, έδειξε επίσης ότι και ο μαζοχισμός δεν βρίσκεται πέρα από την αρχή της ηδονής. Με τη χαρακτηριστική για τις εργασίες του φυσιολογιστική υπερτίμηση του σεξουαλικού παράγοντα όμως περιόρισε τη γονιμότητα της άποψής του. Την πρόσβαση στην κατανόηση του μαζοχισμού ως βασικής ψυχικής στάσης άνοιξε η Horney, στις εργασίες της οποίας χρωστούν πολλά οι ακόλουθες παρατηρήσεις μου. Η Horney βλέπει τη μαζοχιστική διαστροφή μόνον ως ειδική περίπτωση μιας πολύ γενικότερης ψυχικής στάσης, η οποία ανάγεται προπάντων σε μια εξασθένηση της κανονικής επιθετικότητας, δηλαδή της ικανότητας να επιβάλλει κανείς τις αξιώσεις του ενεργητικά και αυτόνομα, και δείχνει ότι πολλά χαρακτηρολογικά γνωρίσματα που ως τώρα εξετάστηκαν μεμονωμένα έχουν την προέλευσή τους στη μαζοχιστική δομή» (σελ. 165-166).
«Οι μαζοχιστικές τάσεις στοχεύουν να παραδώσουν το άτομο στην εξουσία, αποκλείοντας έτσι την προσωπική ευτυχία και καταργώντας την προσωπικότητα του ατόμου, με αυτή την αφοσίωση του ατόμου στην εξουσία, που σε παθολογικές περιπτώσεις οδηγεί το άτομο στο σημείο να υφίσταται ακόμη και σωματικούς πόνους, επιζητείται η απόλαυση και ικανοποίηση. Οι σαδιστικές τάσεις έχουν τον αντίθετο στόχο: επιδιώκουν να μετατρέψουν έναν άλλον σε άβουλο και ανυπεράσπιστο όργανο της θέλησης του σαδιστή, να τον εξουσιάσουν απόλυτα και απεριόριστα και σε ακραίες περιπτώσεις να τον κάνουν να υποφέρει και να εκφράζει τα αντίστοιχα συναισθήματά του. Πάνω σε αυτή την ορμική βάση θεμελιώνεται η χαρακτηριστική για τον σαδο-μαζοχιστικό χαρακτήρα στάση απέναντι στους ανθρώπους, η οποία, είναι και η στάση του αυταρχικού χαρακτήρα για τον οποίο μιλούμε εδώ» (σελ. 167-168).
Πηγή: Horkheimer, M., Fromm E., & Marcuse, H. (1996). Αυθεντία και οικογένεια. Εκδόσεις Νήσος.
Posted by Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc
