- ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΤΡΥΦΤΟΣ*
Μετά το Συνέδριο της Βιέννης διαφαίνονταν ότι η ένωση των γερμανικών κρατών ήταν νομοτέλεια. Τα ερωτήματα που τέθηκαν ήταν εάν αυτή θα πραγματοποιούνταν με τη συμμετοχή της Αυστρίας ή όχι, τι πολιτικό καθεστώς θα είχε και πως θα αντιδρούσαν οι Δυνάμεις.
Η Πρωσία ήταν η ανερχόμενη οικονομική και στρατιωτική δύναμη μεταξύ των κρατών αυτών. Η περιορισμένη αρχικά εμπορική της δραστηριότητα έκανε το στρατό να είναι ο κύριος υπεύθυνος της γραφειοκρατικής ανάπτυξης (και όχι η αστική τάξη όπως π.χ. στην Ιταλία)1 και ταυτόχρονα βοήθησε στη βελτίωση των συνθηκών ζωής. Η Αυστρία που είχε ηγεμονία, μέχρι τις αρχές του 19ου αι., στα γερμανικά κράτη, είδε την άνοδο του εθνικισμού και τη δημιουργία εθνικών κρατών να κάνουν πολλούς γερμανούς να θεωρούν την ένωση τους (με κύριο στοιχείο ταυτότητας την κοινή τους γλώσσα) χωρίς την Αυστρία δυνατή αλλά χωρίς την Πρωσία αδύνατη2. Σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε η εθνική ανομοιογένεια της Αυστριακής αυτοκρατορίας. Η τελωνιακή ένωση των κρατιδίων υπό της Πρωσίας (η οποία αποτέλεσε την ουσιαστική αιτία του Πρώσο-Αυστριακού πολέμου του 1866)3 και η συνεχιζόμενη εσωστρέφεια της αυτοκρατορίας των Αψβούργων (λόγου του φόβου των εσωτερικών εξεγέρσεων) την οδήγησε στην βιομηχανική και οικονομική ανάπτυξη την οποία η Αυστρία δεν μπόρεσε να ακολουθήσει4. Μετά την ταπεινωτική συνθήκη του Olmütz, η Πρωσία συνειδητοποίησε ότι για να πετύχει τη γερμανική ένωση χρειάζονταν να εξουδετερώσει την επιρροή της Αυστρίας στα γερμανικά κρατίδια5. Η πρώτη φορά που τα κρατίδια στράφηκαν προς την Πρωσία ήταν όταν η Αυστρία αρνήθηκε να τα βοηθήσει να ξεπεράσουν τον φόβο της γαλλικής επίθεσης όταν η Γαλλία το 1859 έστειλε στρατεύματα στην Ιταλία. Τελικά η επικράτηση της Πρωσίας έναντι της Αυστρίας πραγματοποιήθηκε μετά τον Πρώσο-Αυστριακό πόλεμο του 1866 (με αφορμή τη διανομή λείας μετά τον πόλεμο τους με τη Δανία για τον έλεγχο των επαρχιών Σλέσβιγκ και Χόλσταϊν) και το θρίαμβο της Πρωσίας του Βίσμαρκ και την ίδρυση της Βορειογερμανικής Συνομοσπονδίας.
Στην εσωτερική πολιτική της Πρωσίας, το 1848 όταν ξέσπασε η επανάσταση στο Βερολίνο ο βασιλιάς Φρειδερίκος Γουλιέλμος κατάφερε να κρατήσει την εξουσία του θέτοντας τον εαυτό του «κάτω από το λάβαρο της Γερμανικής Αυτοκρατορίας» και όταν πλέον η επανάσταση είχε εκφυλιστεί επέβαλλε απολυταρχική πολιτική παραχωρώντας το Σύνταγμα του 1850 (το οποίο άφησε στο περιθώριο τις λαϊκές μάζες και έδινε στους αστούς μόνο νομοθετική εξουσία)6. Το 1858 οι φιλελεύθεροι θριάμβευσαν στις εκλογές, ενώ στο θρόνο ανέβηκε ο Γουλιέλμος, με μία νέα «φιλελεύθερη-συντηρητική» κυβέρνηση που υποσχέθηκε μια «νέα εποχή» βασιλευόμενης δημοκρατίας. Οι δύο πλευρές ήρθαν σε αντιπαράθεση το 1860 για τον έλεγχο του στρατού (αύξηση δαπανών και θητείας) με αποτέλεσμα να υπάρξει κρίση, ο οποία έληξε μετά το διορισμό του Βίσμαρκ ως καγκελάριου το 18627.
Η άνοδος του Βίσμαρκ στην καγκελαρία υπήρξε καθοριστικός παράγοντας στην επίτευξη της γερμανικής ενοποίησης. Δεν ήταν ούτε φιλελεύθερος, ούτε εθνικιστής, ήταν Πρώσος και επιδίωξε μία ισχυρότερη Πρωσία που θα οδηγούσε τα κρατίδια στην ένωση8. Ακολουθώντας τη Realpolitik η πολιτική, γι’ αυτόν, ήταν η τέχνη του κυβερνάν, η άσκηση στην κοινωνία μέσω λήψης και εφαρμογής συλλογικών αποφάσεων9. Με τους φιλελευθέρους να έχουν σχηματίσει από το 1859 τη Γερμανική Εθνική Ένωση, με στόχο την γερμανική ένωση και τη συνταγματική μεταρρύθμιση, βάση του βρετανικού προτύπου, ο Βίσμαρκ φόρεσε το κουστούμι του δημοκράτη και προσεταιρίστηκε τις λαϊκές μάζες10. Αρνούμενος οποιαδήποτε συνταγματική αλλαγή, έλεγε ότι το καύχημα της Πρωσίας δεν ήταν ο φιλελευθερισμός της αλλά η ισχύς της11. Κρατώντας τους φιλελεύθερους αστούς υπό τον έλεγχο του, στράφηκε να εκμεταλλευτεί τις διεθνείς εξελίξεις, με στόχο την εξουδετέρωση των Δυνάμεων που θα αντιστέκονταν στην γερμανική ενοποίηση υπό της Πρωσίας.
Με την καταστολή της επανάστασης των Πολωνών το 1863 κατάφερε να συσφίξει τις Πρωσο-Ρωσικές σχέσεις και να εξασφαλίσει τα νώτα του κατά τη διάρκεια της αυστριακής εξουδετέρωσης12. Περαιτέρω βοήθεια για το σκοπό αυτό εξασφάλισε το 1864 όταν συμφώνησε με τη Γαλλία για τους τελωνιακούς δασμούς. Την ίδια χρονιά επωφελήθηκε την προσάρτηση των επαρχιών Σλέσβιγκ και Χόλσταϊν από το Δανό βασιλιά. Κατάφερε να σύρει την Αυστρία σε πόλεμο στο πλευρό της Πρωσίας και στη συνέχεια για τη μοιρασιά της λείας πραγματοποίησε το 1866 τον Πρώσο-Αυστριακό πόλεμο, έχοντας την ευμενή ρωσική ουδετερότητα και τη μη παρέμβαση της Γαλλίας μια και έδινε την Βενετία σους Ιταλούς, ενώ την Αγγλία δεν τη θεωρούσε επίφοβη13. Μετά τη θριαμβευτική νίκη της Πρωσίας με τη Συνθήκη της Πράγας (με την οποία η Αυστρία αναγνώρισε την Πρωσική ηγεμονία) το 1867 παραχωρήθηκε το Σύνταγμα της Βορειογερμανικής Ομοσπονδίας, με το οποίο ο βασιλιάς της Πρωσίας και ο διορισμένος από αυτόν καγκελάριος της να έχουν την εκτελεστική εξουσία.
Εποφθαλμιώντας την ένωση με τα νότια κρατίδια προχώρησε σε τελωνειακή ένωση το 1867 και στη συνέχεια στράφηκε προς τη Γαλλία. Ο Διαφωτισμός, η γαλλική επανάσταση και η γαλλική κατοχή έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της γερμανικής κοινής γνώμης. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί η μακροχρόνια επιδίωξη της Γαλλίας να κρατήσει τα γερμανικά κράτη σε κατάσταση χάους. Ο Βίσμαρκ εκμεταλλευόμενος την κρίση για το Λουξεμβούργο, το 1867, αλλά και τις βλέψεις του Ναπολέοντα Γ’ για το Βέλγιο και την αριστερή όχθη του Ρήνου πραγματοποίησε τον Γερμανό-Γαλλικό πόλεμο το 1870, το θρίαμβο της Γερμανίας και την ανακήρυξη της Γερμανικής Αυτοκρατορίας στη Μεγάλη Αίθουσα των Κατόπτρων των Βερσαλλιών14.
Η γερμανική ενοποίηση πραγματοποιήθηκε από το αυταρχικό καθεστώς της Πρωσίας και όχι από το «προοδευτικό» κίνημα των φιλελεύθερων αστών. Η Πρωσία οικονομικά και στρατιωτικά ανερχόμενη επιδίωξε την ενοποίηση χωρίς τη συμμετοχή της Αυστρίας. Η Αυστριακή αυτοκρατορία που κυριαρχούσε μέχρι τον 19ο, την εποχή της ανόδου του εθνικισμού και της δημιουργίας των εθνικών κρατών, είχε στο εσωτερικό της εθνικότητες που ήθελαν την απόσχιση τους, ενώ δεν κατάφερε να ακολουθήσει την βιομηχανική και οικονομική ανάπτυξη της Πρωσίας, με αποτέλεσμα η τυχόν είσοδο της στην ενιαία Γερμανία να αποτελεί παράγοντα αποσταθεροποίησης. Η Πρωσία με την τελωνειακή ένωση των κρατιδίων κατάφερε να τεθεί σε ηγεμονική θέση. Καθοριστικό ρόλο στην ενοποίηση έπαιξε η άνοδος στην πρωσική καγκελαρία του Βίσμαρκ, ο οποίος εξουδετέρωσε την Αυστρία και στο πεδίο των μαχών, έχοντας τη Ρωσία και Γαλλία σε ευμενή ουδετερότητα. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την ίδρυση της Βορειογερμανικής Συνομοσπονδίας υπό το απολυταρχικό καθεστώς της Πρωσίας. Το τελικό στάδιο της ενοποίησης πραγματοποιήθηκε μέσα στις Βερσαλλίες μετά την ταπεινωτική ήττα της Γαλλίας και την ένταξη στην Γερμανική Αυτοκρατορία των νότιων γερμανικών κρατών.
*Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΤΡΥΦΤΟΣ είναι Ιστορικός
________________________________
1 Serge Berstein, Pierre Milza (1997), Ιστορία της Ευρώπης, Η Ευρωπαϊκή Συμφωνία και η Ευρώπη των Εθνών, 1815-1919, τόμος 2, Αλεξάνδρεια, σ. 131.
2 Πάνος Τσακαλογιάννης (1996), Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία, από τη Βαστίλη στο τείχος του Βερολίνου 1789-1989, τόμος Α΄, Ι. Σιδέρης, σ.254.
3 Πάνος Τσακαλογιάννης (1996), σ. 261.
4 Πάνος Τσακαλογιάννης (1996), σ. 264.
5 Τσακαλογιάννης Π. (1996), σ. 263.
6 Τσακαλογιάννης Π. (1996), σ. 263, Berstein S., Milza P. (1997), σ. 131
7 Burns E.M. (2006), Ευρωπαϊκή Ιστορία, ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, Επίκεντρο, σ.σ.635-636.
8 E.M.Burns (2006), σ. 634.
9 Heywood A. (2006), Εισαγωγή στην Πολιτική, Πόλις, σ.24.
10 Burns E.M. (2006), σ.638
11 Burns E.M. (2006), σ.σ.635-636.
12 Berstein S., Milza P. (1997), σ. 133.
13 Τσακαλογιάννης Π. (1996), σ. 271, Serge Berstein, Pierre Milza (1997), σ.135.
14 Berstein S., Milza P. (1997), σ.138.
