- ΗΛΙΑΣ ΛΙΑΜΗΣ
Κάθε ξένος που υποστήριξε την Ελληνική Επανάσταση και ενδεχομένως αγωνίστηκε ο ίδιος στο πλευρό των επαναστατών, χαρακτηρίζεται ως φιλέλληνας[1].
Ως βασικά αίτια του Φιλελληνισμού καταγράφονται: ο θαυμασμός προς τον αρχαίο κόσμο, το ομόθρησκο των Ελλήνων με την Δυτική Ευρώπη δηλαδή η χριστιανικότητα, η διεθνής φιλανθρωπία, ο Φιλελευθερισμός, ο Ρομαντισμός, προσωπικές φιλοδοξίες και η ζωτικότητα του Νέου Ελληνισμού. Μεταξύ αυτών, οι περισσότεροι ερευνητές συγκλίνουν στην προτεραιότητα του πνεύματος του Ρομαντισμού[2].
Ο Ρομαντισμός
Η Ελληνική Επανάσταση ξέσπασε κατά την διάρκεια της περιόδου του ευρωπαϊκού Ρομαντισμού που σημάδεψε, τόσο τις ιστορικές εξελίξεις όσο και την καλλιτεχνική δημιουργία της Ευρώπης. Ως κίνημα πολιτικό, καλλιτεχνικό και πνευματικό, με σαφείς και βαθιές ψυχολογικές προεκτάσεις, ο Ρομαντισμός περιελάμβανε ένα πολύ ευρύτερο φάσμα εκφράσεων από αυτό που εννοούμε σήμερα, δηλαδή κάτι ταυτισμένο μόνον με μία γλυκερή ερωτική διάσταση.
Ρομαντισμός είναι το κίνημα της απελευθερωμένης από την αυστηρότητα των νόμων ψυχικής ορμής που συνεπαίρνει τον άνθρωπο στον ηρωισμό και στις ανώτερες σφαίρες της πνευματικότητας. Περιέχει μέσα του έντονο το αίσθημα αλλά και τον πόθο της ελευθερίας, γίνεται φάρος για ανατροπή της τυραννίας και την παράδοση της ύπαρξης στο πέλαγος των συγκινήσεων και του συνεπαρμού. Την περίοδο αυτή, στην Ευρώπη, αναδεικνύεται ο μέσος πολίτης ως ο μεγάλος πρωταγωνιστής της ιστορίας με αποτέλεσμα οι πόθοι και τα πάθη του να θεωρούνται ο κινητήριος μοχλός των μεγάλων εξελίξεων και των ανατροπών.
Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα, ανακαλύπτεται εκ νέου το μεγαλείο της φύσης, η παρουσία μιας απρόσωπης αλλά και δημιουργικής θεϊκής δυνάμεως, η οποία μαγνητίζει την ψυχή και την καλεί να ενωθεί κι αυτή μαζί του και να εξυψωθεί προς το άπειρο.
Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα αναπτύχθηκε και ο Φιλελληνισμός που στηρίχτηκε σε μία εξιδανικευμένη μορφή αρχαιολατρείας και που συχνά έδωσε τη θέση του σε μία βαθιά απογοήτευση, όταν οι ιδεολόγοι φιλέλληνες βρέθηκαν μπροστά στην πραγματικότητα της επαναστατημένης Ελλάδας.
Φιλελληνισμός και Ευρωπαϊκή πολιτική
Ένα από τα επιχειρήματα εκείνων που υποστήριζαν πως η Ελληνική Επανάσταση έπρεπε να περιμένει καταλληλότερες περιστάσεις ήταν εκείνοι που είχαν στενότερη επαφή με τα ευρωπαϊκά πράγματα (Φαναριώτες, λόγιοι της Διασποράς όπως ο Κοραής, Έλληνες διπλωμάτες ευρωπαϊκών Δυνάμεων, όπως ο Καποδίστριας). Και αυτό διότι γνώριζαν πως η Ευρωπαϊκή πολιτική, επηρεασμένη από την Γαλλική Επανάσταση και τον Μ. Ναπολέοντα, ήταν εξαιρετικά αρνητική σε κάθε είδους ανακατατάξεις των Ευρωπαϊκών συνόρων και της ανατροπής των κυβερνήσεων.
Την επιφυλακτικότητα αυτή δεν συμμερίζονταν οι Φιλέλληνες, οι οποίοι αγωνίστηκαν να τεκμηριώσουν την άποψη της νομιμότητας του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων, δεδομένης της αρνητικής στάσης της Ιερής Συμμαχίας σε επαναστατικές εξεγέρσεις. Τα επιχειρήματά τους είχαν ως βασικό άξονα την διαφοροποίηση των επαναστατικών κινημάτων της Ευρώπης, υποστηρίζοντας πως εκείνα είχαν κοινωνικό χαρακτήρα, ενώ στην περίπτωση της Ελληνικής Επανάστασης, οι Έλληνες στηρίζονται στο Φυσικό Δίκαιο των δικαιωμάτων του ανθρώπου, της Ελευθερίας και της Δικαιοσύνης. Επομένως δεν είναι «στασιαστές και υποκινητές ενάντια σε μία νόμιμη κυβέρνηση αλλά πολέμιοι ενός σφετερισμού»[3]. Συνεπώς η Ευρώπη δεν κινδύνευε από την «μεταφύτευση» της Ελληνικής Επανάστασης στις κοινωνίες της. Η Ελλάδα επαναστατεί για να επιστρέψει στην οικογένεια των πολιτισμένων ευρωπαϊκών εθνών[4].
Οι Φιλέλληνες δεν δίστασαν να στραφούν και κατά της πολιτικής των δικών τους κυβερνήσεων. Κατήγγειλαν το γεωπολιτικό παιχνίδι ισορροπιών των κρατών τους και δημοσίως στηλίτευσαν την υποκριτική πολιτική τους, καθώς οι διακηρύξεις τους μιλούσαν για θρησκευτικές αξίες, η εξωτερική πολιτική τους όμως τις αγνοούσε επιδεικτικά.
Τα πειστικά ιδεολογικά όπλα των Φιλελλήνων, η έξαρση των ιδεαλιστικών ρευμάτων, αλλά και η Οθωμανικές κτηνωδίες είχαν ως αποτέλεσμα την δημιουργία φιλελληνικών ομάδων με ποικίλη δράση, συγγραφική, πολιτική, καλλιτεχνική και βεβαίως στρατιωτική, γεγονός πρωτοφανές στα παγκόσμια ιστορικά χρονικά. Ουδέποτε εξέγερση λαού δημιούργησε τέτοια δυναμική αντίδραση, κλονίζοντας ισχυρότατες πολιτικές ισορροπίες και σκοπιμότητες. Αναλόγως της χώρας, οι Φιλέλληνες επιστράτευσαν και ιδιαίτερα επιχειρήματα. Οι Άγγλοι Φιλέλληνες τόνιζαν τα οφέλη του εμπορίου, όταν η Ελλάδα ενταχτεί στα Ευρωπαϊκά κράτη. Οι Γάλλοι Φιλέλληνες προειδοποιούσαν πως είναι κατά των Γαλλικών συμφερόντων να αφεθεί η Ρωσία ως η μόνη δύναμη βοήθειας των Ελλήνων. Οι Ρώσοι Φιλέλληνες τόνιζαν τις προοπτικές συνεργασίας με ένα Ορθόδοξο ελληνικό κράτος και την ευκαιρία να αποδυναμωθεί ο μεγάλος αντίπαλος της Ρωσίας, η οθωμανική αυτοκρατορία. Οι Γερμανοί Φιλέλληνες εξήραν την ανάγκη αναβίωσης του αρχαιοελληνικού πνεύματος, αλλά και της καθιέρωσης σύγχρονων κρατικών δομών και οριστικής εξαφάνισης ημιφεουδαρχικών προνομίων[5].
Όλα αυτά όμως τα λογικά επιχειρήματα είχαν την ανάγκη βοήθειας συναισθηματικής φύσεως. Και αν οι κυβερνήσεις και οι διανοούμενοι είχαν ως βασικό τρόπο λειτουργίας τον ορθολογισμό και την ανάλυση, οι μεγάλες μάζες των ευρωπαϊκών λαών, από τις οποίες άλλωστε προήλθαν οι Φιλέλληνες μαχητές, είχαν πιο συναισθηματική προσέγγιση. Προς αυτή την κατεύθυνση συνέβαλαν οι φιλέλληνες καλλιτέχνες, συγγραφείς, ποιητές, ζωγράφοι και μουσικοί, οι οποίοι, όπως θα δούμε και στη συνέχεια, επηρέασαν καθοριστικά την φιλελληνική παρέμβαση στο Ελληνικό Ζήτημα.
Παραπομπές:
[1] Γ. Δ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας , Αθήνα 1998, 1905.
[2] Ν. Β. Τωμαδάκη, Περί των αιτίων του Φιλελληνισμού, Αθήνα, τ. 59 (1995), σσ.4-13.
[3] C. Gerber, Griechenland und dessen zeitiger Kampf in sainem Ausgund in seinen folgen betrachtet, Reutlingen 1822.
[4] Κωνσταντίνου Κωτσιόπουλου, «Ιδεολογικές και κοινωνικοπολιτικές τάσεις του Ευρωπαϊκού Φιλελληνισμού», στο Ο διεθνής περίγυρος και ο Φιλελληνισμός κατά την Ελληνική Επανάσταση, Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, Πρακτικά Ε΄ Συνεδρίου, εκδ. Αρχονταρίκι, 95.
[5] Όπ. παρ., 101.
Πηγή: www.pemptousia.gr
