ΣΙΜΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΔΗΣ
Στη διαδικτυακή έκδοση της εφημερίδας ‘Πρώτο Θέμα,’ διαβάζουμε πως ο πρώην πρωθυπουργός και πρόεδρος του κόμματος του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς Αλέξης Τσίπρας, προχώρησε στην ίδρυση Ινστιτούτου που εν προκειμένω φέρει το όνομα του. Πιο συγκεκριμένα, ονομάζεται ‘Ινστιτούτο Αλέξη Τσίπρα για την Ειρήνη, τη Δικαιοσύνη, τη Βιώσιμη Ανάπτυξη’.1
Ο τίτλος του ινστιτούτου καθίσταται μακροσκελής, όντας απολύτως αντιπροσωπευτικός των φιλοδοξιών του πρώην πρωθυπουργού και ως προς την παραγωγή πολιτικών πάνω σε θεματικές ενότητες όπως είναι η ειρήνη, η δικαιοσύνη και η βιώσιμη ανάπτυξη.
Λαμβάνοντας υπόψιν την θεσμική προσέγγιση και ιδιαίτερα την ανάλυση της Μαρίας Τολίκα, θα θέσουμε το ακόλουθο ερώτημα: Θα μπορούσε ο Αλέξης Τσίπρας, μέσω των δράσεων που θα αναπτύξει το ινστιτούτο του σταδιακά, να «αλλάξει και να μετασχηματίσει» το υπάρχον «θεσμικό πλαίσιο»;2 Όχι, είναι η απάντηση μας.
Ακόμη και αν έχει τέτοιες φιλοδοξίες, καθίσταται εκ των προτέρων δύσκολο να συμβεί κάτι τέτοιο. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε πως κάτι τέτοιο δεν κατάφεραν ούτε και ινστιτούτα (εάν υποθέσουμε πως είχαν τέτοιους στόχους) κύρους όπως είναι το ‘Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής’.3 Για ποιους λόγους όμως ο πρώην πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ και νυν βουλευτής προχώρησε στην δημιουργία ιδρύματος;
Πρώτον, για να υπερασπιστεί το κατά τον ίδιο και πολλούς άλλους σημαντικότερο επίτευγμα της διακυβέρνησης του που δεν ήσαν άλλο από την υπογραφή και εφαρμογή της ‘Συμφωνίας των Πρεσπών’.
Και δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως το ινστιτούτο διοργανώνει διεθνές συνέδριο για την συμφωνία το διήμερο 17-18 Ιουνίου, στην Αθήνα.4 Σε συνεργασία με το ίδρυμα του πρώην πρωθυπουργού της Βόρειας Μακεδονίας, Ζόραν Ζάεφ.
Δεύτερον, για να συμβάλλει όχι στη «νομιμοποίηση εκροών και αποτελεσματικότητας»,5 σύμφωνα με την διατύπωση των Ηaus & Heinet, αλλά, στην δική του επανανομιμοποίηση, ώστε να μπορέσει στο μέλλον, εάν κριθεί απαραίτητο, να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στις διεργασίες στο χώρο της Αριστεράς-Κεντροαριστεράς.
Και η δημιουργία ινστιτούτου από έναν πολιτικό που δεν έχει συνδέσει το όνομα του με θεωρητικές επεξεργασίες και με την έννοια της εμβάθυνσης, του επιτρέπει να βρίσκεται στο πολιτικό προσκήνιο. 6
Να παρεμβαίνει όποτε ο ίδιος το κρίνει σκόπιμο. Να κατοχυρώσει status πολιτικού ηγέτη (και όχι διαχειριστή) που ίπταται υπεράνω κομματικών αντιθέσεων και πολιτικοϊδεολογικών διαιρέσεων. Για να επιτύχει το rebranding που επιχειρεί ή αλλιώς, το επαναλανσάρισμα της εικόνα του σε νεότερα κοινά, απαιτείται να αποκτήσει προφίλ ‘σοφού’ ηγέτη που ‘ό,τι έκανε και κάνει, το κάνει για την πατρίδα και μόνο για την πατρίδα’. Ο τρίτος λόγος που ώθησε τον Αλέξη Τσίπρα στη δημιουργία ενός ινστιτούτου, έχει να κάνει με την πρόθεση του να δημιουργήσει εκ νέου μία ομάδα συνεργατών οι οποίοι θα λειτουργούν υποστηρικτικά προς τον ίδιο και θα αναλαμβάνουν να ενημερώνουν δημοσιογράφους και πολίτες για τις δράσεις του ινστιτούτου.
Ο πρώην πρωθυπουργός χρειάζεται την συγκρότηση μίας ‘Τσιπρικής’ ομάδας, τα μέλη της οποίας να γνωρίζουν τις επιθυμίες και τα ‘θέλω του’, αναλαμβάνοντας και οργανωτικά καθήκοντα.
Και, ο τέταρτος λόγος, αφορά την βαθύτερη επιθυμία του να μην περιπέσει σε ‘καθεστώς λήθης’ η περίοδος της διακυβέρνησης του (2015-2019), σε μία περίοδο όπου λίγα κεντρικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ είτε αναφέρονται σε αυτή είτε σπεύδουν ανοιχτά να την υπερασπιστούν.
Και χρήζει θεωρητικής επισήμανσης το γεγονός πως ούτε στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ ούτε όμως και στελέχη της ‘Νέας Αριστεράς,’ πολιτικού κόμματος που προήλθε από την διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ, αναφέρονται στην περίοδο 2019-2023, περίοδο κατά την οποία ο Αλέξης Τσίπρας ηγήθηκε του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης.7 Μήπως σπεύσει να υπερασπιστεί και το αντιπολιτευτικό του ‘έργο’; Δεν θα ήσαν καθόλου παράξενο κάτι τέτοιο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Βλέπε σχετικά, ‘Αλέξης Τσίπρας: Με το Ίδρυμά του ξεκινά το rebranding – Δείτε το καταστατικό και ποιοι συμμετέχουν,’ Διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας ‘Πρώτο Θέμα,’ 02/06/2024, Αλέξης Τσίπρας: Με το Ίδρυμά του ξεκινά το rebranding – Δείτε το καταστατικό και ποιοι συμμετέχουν (protothema.gr) Θεωρητικώ τω τρόπω, θα επισημάνουμε πως ο Αλέξης Τσίπρας δεν είναι ο μόνος πολιτικός που σπεύσει να ιδρύσει ινστιτούτο ή αλλιώς, να δημιουργήσει ίδρυμα μέσω του οποίου πρωτίστως επιδιώκει την υπεράσπιση της πολιτικής του κληρονομιάς. Ίσως το πιο χαρακτηριστικό ινστιτούτο εν Ελλάδι να είναι το ‘Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κώστας Καραμανλής’ του οποίου όμως βασικός στόχος ήσαν και είναι η παραγωγής νέας ή πρωτότυπης επιστημονικής γνώσης για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και για το έργο του. Άρα, εκτιμούμε πως το ‘Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής’ έχει έναν αμιγώς ερευνητικό χαρακτήρα τον οποίο δεν διαθέτει για παράδειγμα το ‘Ίδρυμα Αντώνης Σαμαράς,’ τουλάχιστον ακόμη. Άλλωστε, δεν ήσαν απαραίτητη η ίδρυση ενός ινστιτούτου για την υπεράσπιση της πολιτικής κληρονομιάς του ιδρυτή της Νέας Δημοκρατίας. Μία ενδελεχής μελέτη στο πλούσιο αρχείο του Ινστιτούτου Δημοκρατίας, μπορεί να προσφέρει στον ενδιαφερόμενο μία πλήρη εικόνα του ρόλου που διαδραμάτισε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αφενός μεν στη μετάβαση από την δικτατορία των συνταγματαρχών στην μεταπολιτευτική δημοκρατία, και, αφετέρου δε, στο να αποκτήσει αυτή η δημοκρατία τα βασικά της χαρακτηριστικά. Βλέπε σχετικά, ‘Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής,’ Αρχική Σελίδα – Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής (idkaramanlis.gr) Το Ινστιτούτο παραμένει ιδιαίτερα ενεργό, οργανώνοντας ημερίδες και άλλες εκδηλώσεις.
2 Βλέπε σχετικά, Τολίκα, Μαρία., ‘Συμμετοχική διακυβέρνηση και πολιτικά δίκτυα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση: ηγεσία, θεσμική συγκρότηση και νομιμοποίηση,’ Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2019, Διαθέσιμη στο: Συμμετοχική διακυβέρνηση και πολιτικά δίκτυα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση: ηγεσία, θεσμική συγκρότηση και νομιμοποίηση (didaktorika.gr)
3 Εν είδει υποθέσεως εργασίας, θα υποστηρίξουμε πως το Πασοκικό ‘Ινστιτούτο Στρατηγικών και Αναπτυξιακών Μελετών ‘Ανδρέας Παπανδρέου,’ το περιώνυμο ‘ΙΣΤΑΜΕ,’ το οποίο στην περίοδο της ακμής του παρουσίασε αξιόλογο επιστημονικό έργο (βλέπε τις περιοδικές εκδόσεις του, που ήσαν όμως βαθιά επηρεασμένες από τον τρόπο σκέψης του ιδρυτή του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος), εισήλθε σε τροχιά παρακμής πριν από την μεγάλη μείωση της πολιτικής και εκλογικής επιρροής του ΠΑΣΟΚ εν καιρώ βαθιάς κοινωνικής και πολιτικής κρίσης. Η συγκεκριμένη εξέλιξη είχε ως αποτέλεσμα την ουσιαστική ‘εξαφάνιση’ του ινστιτούτου από το πολιτικό προσκήνιο, στο εγκάρσιο σημείο όπου το ‘κενό’ που προέκυψε στον ευρύτερο Πασοκικό χώρο από την απουσία του, το κάλυψε μετά από πολλά χρόνια το ‘Ινστιτούτο για τη Σοσιαλδημοκρατία’, γνωστό ως ‘ΙΝΣΟΣΙΑΛ.’ Εμβαθύνοντας περισσότερο, θα πούμε πως ήσαν κάτι παραπάνω από ευδιάκριτη η απουσία ενός Πασοκικού ‘think tank’ κατά την διάρκεια αυτής της δεκαετίας, τόσο ως προς την δυνατότητα παραγωγής πρωτότυπων πολιτικών, όσο και ως προς την δυνατότητα επιστημονικής τεκμηρίωσης των θέσεων και των προτάσεων που κομίζουν τα στελέχη και η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος. Η ανάπτυξη του ‘Ινστιτούτου Σοσιαλδημοκρατίας’ το οποίο ανοίγει τον βηματισμό του σταδιακά, καθιστάμενο περισσότερο εξωστρεφές και ανοιχτό σε συνεργασίες, συνέπεσε με την ανάληψη προεδρικών καθηκόντων από τον Νίκο Ανδρουλάκη, επί προεδρίας του οποίου έχει μετεξελιχθεί και σε ινστιτούτο που διοργανώνει αμιγώς κομματικές εκδηλώσεις. Βέβαια, αυτή η εξέλιξη δεν είναι και η καλύτερη δυνατή για ένα ινστιτούτο που αυτο-προσδιορίζεται ως ερευνητικό-επιστημονικό. Να μία πολύ ενδιαφέρουσα υπόθεση εργασίας: Το ‘Ινστιτούτο για τη Σοσιαλδημοκρατία’ εισφέρει σημαντικά στην προσπάθεια ‘επανασοσιαλδημοκρατικοποίησης’ του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής.
4 Μπορούμε να προβούμε σε δύο επιπλέον παρατηρήσεις: Πρώτον, το ‘Ινστιτούτο Αλέξη Τσίπρα’ δεν θα έχει καμία σχέση με το ‘Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς,’ αυτή την χρονιά άτυπη ‘δεξαμενή σκέψης’ του ΣΥΡΙΖΑ. Και δεύτερον, η εμπειρία έχει δείξει πως τα κομματικά-ερευνητικά ιδρύματα και ινστιτούτα δεν αξιοποιούνται από τις ηγεσίες των πολιτικών κομμάτων ως χώροι παραγωγής στελεχιακού δυναμικού. Τη εξαιρέσει του ‘Ινστιτούτου Σοσιαλδημοκρατίας’ που καλύπτει τον ευρύτερο χώρο της εν Ελλάδι Σοσιαλδημοκρατίας προτάσσοντας πολιτικοϊδεολογικά χαρακτηριστικά, τα υπόλοιπα είναι αφιερωμένα σε συγκεκριμένα πρόσωπα, το έργο και την διαδρομή των οποίων προβάλλουν.
5 Βλέπε σχετικά, Haus, M., & Heinet, H., ‘How to achieve governability at the local level?,’ στο: Haus, M., Heinet, H., Stewart, M., ‘Urban Governance and Democracy,’ Routledge, London, 2004, σελ. 12-39. Το επίπεδο συνεργασίας των εγχώριων ‘δεξαμενών σκέψης’ που δεν αποτελούν ελληνική πρωτοτυπία, είναι πολύ χαμηλό.
6 Άλλωστε, η μέχρι τώρα κοινοβουλευτική δραστηριότητα του Αλέξη Τσίπρα είναι ουσιαστικά μηδαμινή, με τον ίδιο να αποφεύγει και να λαμβάνει τον λόγο και να συμβάλλει στη συν-διαμόρφωση της κοινοβουλευτικής στρατηγικής του ΣΥΡΙΖΑ. Μία τολμηρή σκέψη είναι η ακόλουθη: Εάν ο Αλέξης Τσίπρας ήσαν κοινοβουλευτικά ενεργός, τότε δεν θα χρειάζονταν η δημιουργία ενός ινστιτούτου το οποίο δεν έχει ουσιαστικό λόγο ύπαρξης, από την στιγμή όπου ο πρώην πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ δεν άφησε κάποια αξιοσημείωτα ‘ίχνη’ στο εγχώριο κομματικό-πολιτικό σύστημα.
7 Πολύ γρήγορα μετά την παραίτηση του από την προεδρία του εθνικολαϊκιστικού ΣΥΡΙΖΑ, ο Αλέξης Τσίπρας απέκτησε το προφίλ του ‘πρώην’, κάτι που σημαίνει πως ορθά ο δημοσιογράφος της εφημερίδας ‘Τα Νέα’ Γιώργος Παπαχρήστος, κινούμενος χιουμοριστικά, άρχισε να τον αποκαλεί ‘βετεράνο και απόμαχο’.
