Την Πέμπτη 5 Δεκεμβρίου 2024, η Ακαδημία Αθηνών τίμησε την εκατονταετηρίδα της Δεύτερης Ελληνικής Δημοκρατίας, κατά τη δημόσια συνεδρίαση της 3208ης Ολομέλειάς της, με ομιλία του Ακαδημαϊκού και Επίτιμου Καθηγητή της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ, κ. Μιχαήλ Σταθόπουλου, με θέμα: «Η εκατονταετηρίδα της Δεύτερης Ελληνικής Δημοκρατίας – Ο εμπνευστής της και οι πρωτοποριακές θέσεις του».
Ο κ. Σταθόπουλος εξήρε την καθοριστική συμβολή του τότε πρωθυπουργού, Αλέξανδρου Παπαναστασίου στην ανακήρυξη της Δεύτερης Ελληνικής Δημοκρατίας το 1924. Το ψήφισμα, με εισήγηση του Παπαναστασίου, της Συντακτικής Συνέλευσης για την ανακήρυξη της Δημοκρατίας επικυρώθηκε με δημοψήφισμα του λαού στις 13.4.1924. Η ανακήρυξη της Δημοκρατίας το 1924 υπήρξε ιστορικός σταθμός ύστερα από την κυριαρχία του βασιλικού θεσμού επί έναν περίπου αιώνα, ωστόσο υπήρξε βραχύβια, καθώς καταλύθηκε με κίνημα και νόθο δημοψήφισμα του 1935, το οποίο επανέφερε τη βασιλεία. Παρά ταύτα η ανακηρυχθείσα το 1924 Δημοκρατία υπήρξε αποφασιστικός σταθμός και πρωτοποριακός θεσμός στην πορεία του έθνους. Κλόνισε το ως τότε μονοπώλιο της βασιλείας. Ο Αλ. Παπαναστασίου αγωνιζόταν από παλαιά για την αβασίλευτη δημοκρατία, ιδίως με τη δημοσίευση του «Δημοκρατικού Μανιφέστου», το οποίο στρεφόταν κατά του θεσμού της βασιλείας και διώχθηκε γι’ αυτό, παραπέμφθηκε σε δίκη και καταδικάστηκε σε φυλάκιση τριών ετών. Αποφυλακίστηκε τελικά από την Επαναστατική Επιτροπή τον Σεπτέμβριο του 1922. Αποκλήθηκε δικαίως «πατέρας της Δημοκρατίας».
Ο ομιλητής αναφέρθηκε και σε άλλες πτυχές της προσωπικότητας και του έργου του Αλ. Παπαναστασίου, επισημαίνοντας ότι ήταν αυτός που υπερασπίσθηκε, όσο κανείς άλλος πολιτικός ηγέτης στην εποχή του, τα δικαιώματα του ανθρώπου, τόσο τα ατομικά (δηλαδή τις ελευθερίες του ανθρώπου), όσο και τα κοινωνικά δικαιώματα. Μεταξύ άλλων, υποστήριζε την αναδιανομή του πλούτου και την απεξάρτηση των εργαζομένων από τους ολίγους κατόχους των μέσων παραγωγής μέσω της φορολογικής νομοθεσίας, εισήγαγε αγροτική πολιτική που προωθούσε την αποκατάσταση ακτημόνων καλλιεργητών και την αναδιανομή της γης, ενώ με το Σύνταγμα του 1925, του οποίου ήταν ο εμπνευστής, προβλεπόταν η προστασία της εργασίας, πνευματικής και σωματικής, η προστασία της μητρότητας από το Κράτος και η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης (για πρώτη φορά σε ελληνικό συνταγματικό κείμενο). Υπήρξε παράλληλα πρωτοπόρος σε κρίσιμα θέματα του οπισθοδρομικού τότε οικογενειακού δικαίου, με συμβολές του στην Αναθεωρητική Επιτροπή για τη σύνταξη Αστικού Κώδικα το 1930. Υποστήριζε τα δικαιώματα των γυναικών όχι μόνο στο οικογενειακό δίκαιο, αλλά και στον πολιτικό στίβο, προτείνοντας την παραχώρηση δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες κατά τις βουλευτικές εκλογές. Υπήρξε ο ιδρυτής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και αναβάθμισε το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, καθιστώντας το ισότιμο με το Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ υποστήριζε από τότε την ανάγκη καθιέρωσης της δημοτικής γλώσσας.
Εν κατακλείδι, η ομιλία του κ. Σταθόπουλου απέδωσε τιμή στην εμβληματική προσωπικότητα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου για όλες τις ως άνω περιγραφόμενες πρωτοποριακές θέσεις του αλλά κυρίως για τη μείζονα συμβολή του στη Δεύτερη Ελληνική Δημοκρατία του 1924.
