Όταν τα «ατυχήματα γέννησης» ορίζουν την ανισότητα

Ο COVID-19 έχει αυξήσει την ανισότητα παγκοσμίως, καθώς οι φτωχότεροι άνθρωποι επλήγησαν περισσότερο τόσο από την ασθένεια όσο και από τις βαθιές οικονομικές επιπτώσεις της. Ο δείκτης CRI 2022 δείχνει ξεκάθαρα ότι οι περισσότερες από τις κυβερνήσεις του κόσμου απέτυχαν να μετριάσουν αυτήν την επικίνδυνη αύξηση της ανισότητας.

Παρά τη μεγαλύτερη παγκόσμια έκτακτη ανάγκη για την υγεία εδώ και έναν αιώνα, οι μισές χώρες χαμηλού και χαμηλότερου μεσαίου εισοδήματος είδαν το μερίδιο των δαπανών για την υγεία να μειώνεται κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι μισές από τις χώρες που παρακολουθούνται από τον δείκτη CRI μείωσαν το μερίδιο των δαπανών κοινωνικής προστασίας, 70 % μείωσε το μερίδιο των δαπανών για την εκπαίδευση, ενώ τα δύο τρίτα των χωρών δεν κατάφεραν να αυξήσουν τον κατώτατο μισθό τους σύμφωνα με το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ). Το 95% των χωρών δεν κατάφεραν να αυξήσουν τη φορολογία των πλουσιότερων ανθρώπων και εταιρειών.

Ταυτόχρονα, μόλις μια μικρή ομάδα κυβερνήσεων από όλο τον κόσμο αντιμετώπισε αυτή την κατάσταση, λαμβάνοντας σαφείς αποφάσεις και ενεργώντας για την καταπολέμηση της ανισότητας.

Ζούμε λοιπόν σ’ ένα κόσμο αντιθέσεων όπου η μεγάλη εικόνα που αποτυπώνεται στα μάτια μας καθώς τον περιεργαζόμαστε, είναι οι ανισότητες που κυριαρχούν στα σωθικά του.

Οι διαφορές στις προοπτικές ζωής που προκύπτουν από παράγοντες όπως ο πλούτος ή το μορφωτικό επίπεδο των γονιών σας ονομάζονται «ατυχήματα γέννησης».

Ατυχήματα επειδή δεν έχετε κανέναν έλεγχο πάνω τους. Το πού γεννηθήκατε είναι άλλο ένα ατύχημα γέννησης. Δεν έχετε κανέναν έλεγχο στη χώρα στην οποία γεννηθήκατε, και ωστόσο, είναι ένας σημαντικός καθοριστικός παράγοντας για το είδος της ζωής που θα κάνετε. Σήμερα, η χώρα στην οποία γεννιέστε είναι ένας από τους ισχυρότερους προγνωστικούς παράγοντες της μελλοντικής οικονομικής σας ευημερίας.

Οι προοπτικές μας στη ζωή διαμορφώνονται από έναν συνδυασμό προσωπικών χαρακτηριστικών και του περιβάλλοντος στο οποίο βρισκόμαστε. Τόσο τα χαρακτηριστικά όσο και οι συνθήκες που αντιμετωπίζονται ποικίλλουν ευρέως μεταξύ ατόμων και ομάδων.

Η ανισότητα μεταξύ ανθρώπων, νοικοκυριών, κοινωνικών ομάδων και χωρών μπορεί να προκύψει σε διάφορες διαστάσεις, όπως το εισόδημα, ο πλούτος, η εκπαίδευση, η νομική και κοινωνική θέση και η έκθεση στο έγκλημα ή την αστυνομική κακοποίηση.

Οι οικονομολόγοι τείνουν να εστιάζουν την ανισότητα στο εισόδημα και στον πλούτο.

Ορισμένες ανισότητες προκύπτουν λόγω διαφορών στο ταλέντο και την προσπάθεια, και ορισμένες λόγω διαφορών στις ευκαιρίες, για παράδειγμα λόγω διαφορών στο οικογενειακό εισόδημα ή την εκπαίδευση, την ασφάλεια της γειτονιάς, την ποιότητα του σχολείου, τη φυλή-εθνικότητα, το φύλο και το έθνος γέννησης.

Κάποιος βαθμός ανισότητας που προκύπτει από το ατομικό ταλέντο ή την προσπάθεια θεωρείται συχνά αποδεκτός -και μάλιστα απαραίτητος- προκειμένου να δοθούν κίνητρα για παραγωγικότητα και απόδοση.

Ωστόσο, οι ανισότητες μπορούν επίσης να εμποδίσουν την ανάπτυξη ταλέντων και να αμβλύνουν τις ανταμοιβές για την προσπάθεια, με αποτέλεσμα τα αποτελέσματα που είναι άδικα και στερούν την οικονομία από τα ταλέντα και τη δημιουργικότητα των αποκλεισμένων.

Πώς τα «ατυχήματα γέννησης» ορίζουν την έκταση των ανισοτήτων στο εσωτερικό μιας χώρας:

Υποθέστε δυο γειτονικούς δήμους παρόμοιου πληθυσμιακού μεγέθους – υπάρχουν πολλά παραδείγματα σ’ όλες τις γωνιές του κόσμου – στο νότιο Νιου Τζέρσεϊ στις ΗΠΑ, σε απόσταση μόλις έξι μιλίων μεταξύ τους. Όσον αφορά τη βιωμένη εμπειρία, ωστόσο, μπορεί να βρίσκονται σε διαφορετικούς κόσμους.

Το 2019, το μέσο οικογενειακό εισόδημα στο Τσέρρι Χίλλ ήταν 105.022 δολάρια. Το ποσοστό αποφοίτησης λυκείου ήταν πάνω από 94%, και η συντριπτική πλειοψηφία των αποφοίτων γυμνασίου συνέχισε στο κολέγιο. Μόλις το 1,5% του ενήλικου πληθυσμού ήταν άνεργος και λιγότερο από το 5% δεν είχε ασφάλιση υγείας. Μεταξύ των ατόμων ηλικίας 25 ετών και άνω, το 54% είχε πτυχίο ή υψηλότερο. Και κατά την εξαετία 2013–2018, σημειώθηκαν δύο δολοφονίες σε αυτήν την κοινότητα.

Την ίδια χρονιά, στο γειτονικό Κάμντεν, το μέσο εισόδημα των νοικοκυριών ήταν 27.015 δολάρια. Το ποσοστό αποφοίτησης λυκείου ήταν κάτω από 70%, και μόλις το ένα τρίτο των αποφοίτων γυμνασίου συνέχισε στο κολέγιο. Πάνω από το 8% του ενήλικου πληθυσμού ήταν άνεργοι και το 12% δεν είχε ασφάλιση υγείας. Μεταξύ των ατόμων ηλικίας 25 ετών και άνω, λιγότερο από το 10% είχε πτυχίο ή υψηλότερο. Και κατά την εξαετία 2013–2018, σημειώθηκαν 214 δολοφονίες σε αυτήν την κοινότητα.

Τώρα σκεφτείτε δύο παιδιά που γεννήθηκαν την ίδια μέρα, το ένα στο Τσέρρι Χίλλ και το άλλο στο γειτονικό Κάμντεν. Κατά τη διάρκεια της ζωής τους, πιθανότατα θα αντιμετωπίσουν πολύ διαφορετικές συνθήκες στο σπίτι, στο σχολείο και στις γειτονιές τους.

Σε κάποιο βαθμό τα δικά τους ταλέντα και οι προσπάθειές τους θα διαμορφώσουν την πορεία της ζωής τους, αλλά η άνθηση αυτών των ταλέντων και οι ανταμοιβές για τις προσπάθειές τους θα εξαρτηθούν σε μεγάλο βαθμό από συνθήκες εκτός του ελέγχου τους. Ο βαθμός στον οποίο η οικογένειά τους και τα κοινωνικά τους δίκτυα θα εμπλουτίσουν την ανάπτυξή τους θα ποικίλλει σημαντικά, ακόμη και η πιθανότητα επιβίωσής τους στην ενήλικη ζωή τους θα διαφέρει. Ακόμη αν και οι δύο τα καταφέρουν στο γυμνάσιο, οι προοπτικές τους για τριτοβάθμια εκπαίδευση και αργότερα απασχόληση είναι απίθανο να είναι οι ίδιες.

Αλλά και εντός των χωρών, η γειτονιά στην οποία γεννηθήκατε μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στον καθορισμό των ευκαιριών που θα σας δοθούν κατά τη διάρκεια της ζωής σας.

Άλλα «ατυχήματα γέννησης» περιλαμβάνουν την εθνικότητα και τη θρησκεία της οικογένειας στην οποία γεννηθήκατε, το φύλο που σας έχει οριστεί κατά τη γέννηση, το ύψος σας και η κύρια γλώσσα που μιλάτε στο σπίτι, τα οποία μπορούν να διαμορφώσουν τις εμπειρίες και τα αποτελέσματά σας. Το να γεννιέσαι σε μια εποχή και σε ένα μέρος που εκτιμά ορισμένες εγγενείς ικανότητες σε σχέση με άλλες είναι ένας άλλος τρόπος με τον οποίο ένα ατύχημα στη γέννηση μπορεί να μεταφραστεί σε οικονομική ανισότητα: το να ασχολείσαι με το μοντάζ στην δημιουργία ταινιών δεν βοηθά αν βρίσκεσαι σε μια κοινωνία χωρίς ταινίες.

Η ανισότητα στις ευκαιρίες αναφέρεται σε διαφορές μεταξύ των ανθρώπων που προκύπτουν λόγω φραγμών πρόσβασης, όπως η ποιότητα του σχολείου και της γειτονιάς ή οι διακρίσεις λόγω φυλής ή φύλου. Τέτοιες διαφορές υποδηλώνουν ότι κάποιοι είναι λιγότερο ικανοί να επωφεληθούν από τις δεξιότητες, το ταλέντο και τις προσπάθειές τους σε σχέση με άλλους.

Η ανισότητα στα αποτελέσματα αναφέρεται σε διαφορές μεταξύ των ανθρώπων στις υλικές διαστάσεις της ευημερίας που προκύπτουν από οποιαδήποτε πηγή, συμπεριλαμβανομένου του οικογενειακού υπόβαθρου και του ατομικού ταλέντου και προσπάθειας. Αυτή η άποψη έχει μια προοπτική προσανατολισμένη στο αποτέλεσμα, εξ ου και το όνομα.

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η κοινωνία πρέπει πρωτίστως να επικεντρωθεί στην ισότητα ευκαιριών: η ανισότητα που προκύπτει από ατομικές διαφορές στο ταλέντο ή την προσπάθεια είναι αποδεκτή, αλλά η ανισότητα που προκύπτει από «ατυχήματα γέννησης» όπως το φύλο, η εθνικότητα και το οικογενειακό υπόβαθρο δεν είναι αποδεκτή. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι οι ακραίες ανισότητες στα αποτελέσματα και η υλική και κοινωνική στέρηση που συνδέονται με αυτές, θα πρέπει να μειωθούν ανεξάρτητα από την πηγή τους.

Ορισμένες ανισότητες που προκύπτουν από «ατυχήματα γέννησης» φαίνονται αυθαίρετες και άδικες για τους περισσότερους ανθρώπους, ειδικά όταν αυτές οι ανισότητες συνδέονται με κακομεταχείριση και διακρίσεις που στοχεύουν σε συγκεκριμένες ομάδες ή έλλειψη πρόσβασης σε επαρκή διατροφή, ποιοτικό σχολείο ή υγιές περιβάλλον.

Ωστόσο, ορισμένα «ατυχήματα γέννησης» – όπως αθλητικό, ακαδημαϊκό ή μουσικό ταλέντο – όταν συνδυάζονται με πειθαρχία και προσπάθεια, μπορούν να προκαλέσουν εισοδηματικές ανισότητες που μπορεί να θεωρηθούν εύλογες ή δίκαιες όταν δεν είναι πολύ ακραίες.

Τα επίπεδα ανισότητας μπορούν να αυξηθούν από τη μια γενιά στην άλλη, καθώς τα «ατυχήματα γέννησης» συσσωρεύονται και μεταδίδονται στις οικογένειες και τις γειτονιές. Ακόμη και η πλήρης ισότητα ευκαιριών σε μια γενιά, εκ των πραγμάτων θα δώσει τη θέση της σε άνισες ευκαιρίες στην επόμενη, καθώς όσοι έχουν μεγαλύτερο ταλέντο ή έχουν καταβάλει μεγαλύτερη προσπάθεια στην πρώτη παρέχουν πλεονεκτήματα στα παιδιά τους στην επόμενη.

Επισκεφθείτε την εικόνα εδώ. Η επίσκεψη στο σχήμα της εικόνας που επισκεφθήκατε, μας εμφανίζει πώς έχει μεταβληθεί η κατανομή του εισοδήματος στις χώρες όλου του κόσμου από το 1980 μέχρι το 2014.

Δύο πράγματα είναι απολύτως ορατά από τη διανομή του 2014:

Πρώτον, σε κάθε χώρα, οι πλούσιοι έχουν πολύ περισσότερα από τους φτωχούς. Μπορούμε να παρατηρήσουμε την αναλογία μεταξύ των υψών της μπροστινής και της πίσω ράβδου ως ένα μέτρο ανισότητας σε μια χώρα.

Θα την ονομάσουμε αναλογία πλουσίων/φτωχών. Ακόμη και σε μια σχετικά ισότιμη χώρα όπως η Νορβηγία, η αναλογία πλουσίων/φτωχών είναι 5,4 στις ΗΠΑ είναι 16 και στη Μποτσουάνα στη νότια Αφρική είναι 145. Η ανισότητα στις πολύ φτωχότερες χώρες είναι δύσκολο να φανεί στο γράφημα, αλλά είναι σίγουρα εκεί: η αναλογία πλουσίων/φτωχών είναι 22 στη Νιγηρία και 20 στην Ινδία.

Το δεύτερο πράγμα που επίσης παρατηρούμε από το σχήμα της εικόνας είναι η τεράστια διαφορά εισοδήματος μεταξύ των χωρών. Το μέσο εισόδημα στη Νορβηγία είναι 19 φορές μεγαλύτερο από το μέσο εισόδημα στη Νιγηρία. Και το φτωχότερο 10% στη Νορβηγία λαμβάνει σχεδόν διπλάσιο εισόδημα από το πλουσιότερο 10% στη Νιγηρία.

Φανταστείτε το ταξίδι του διάσημου περιηγητή Ίμπν Μπατούτα σε περιοχές του κόσμου τον 14ο αιώνα και σκεφτείτε πώς θα του φαινόταν ένα διάγραμμα όπως αυτό της εικόνας που μας δείχνει πώς έχει μεταβληθεί η κατανομή του εισοδήματος στις χώρες όλου του κόσμου από το 1980 μέχρι το 2014.

Θα παρατηρούσε βέβαια ότι όπου κι αν πήγαινε υπήρχαν διαφορές μεταξύ των πλουσιότερων και των φτωχότερων ομάδων στον πληθυσμό κάθε περιοχής, όμως οι διαφορές στο εισόδημα μεταξύ των χωρών του κόσμου θα ήταν σχετικά μικρές συγκριτικά με την σύγχρονη εποχή…

Για να δείτε πόσο σημαντικά μπορεί να είναι τα ατυχήματα κατά τη γέννηση, δοκιμάστε το παρακάτω πείραμα σκέψης:

Ας υποθέσουμε τώρα ότι το μόνο που σας ενδιαφέρει είναι το εισόδημα και μπορείτε να επιλέξετε ή 1) το εισοδηματικό δεκατημόριο στο οποία βρίσκεστε, αλλά η χώρα στην οποία γεννηθήκατε θα αποφασιστεί τυχαία, ή 2) τη χώρα στην οποία γεννιέστε, αλλά το εισοδηματικό δεκατημόριο στο οποίο βρίσκεστε εντός της χώρας θα αποφασιστεί τυχαία.

Διαλέξατε την επιλογή 1, επιλέγοντας το εισοδηματικό δεκατημόριο ή την επιλογή 2, επιλέγοντας την χώρα;

Εάν διαλέγατε την πρώτη επιλογή , θα επιλέγατε φυσικά να βρίσκεστε στο ανώτερο εισοδηματικό δεκατημόριο , επομένως θα βρίσκεστε κάπου στο πίσω μέρος της εικόνας Αλλά που ακριβώς ; Θα είχατε ίσες πιθανότητες να γεννηθείτε στη Νιγηρία στην αριστερή πλευρά του πίνακα ή στο Ηνωμένο Βασίλειο στη δεξιά πλευρά του.

Εάν διαλέξατε την δεύτερη επιλογή, θα μπορούσατε να επιλέξετε μία από τις χώρες στη δεξιά πλευρά με το υψηλότερο μέσο εισόδημα. Είναι εξίσου όμως πιθανό να βρίσκεστε στο χαμηλότερο εισοδηματικό δεκατημόριο που βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του σχήματος του εύρωστης χώρας, όσο και στο υψηλότερο εισοδηματικό δεκατημόριο που βρίσκεται στο πίσω μέρος.

Η υπηκοότητα κάποιου είναι ένα από τα μεγάλα ατυχήματα γέννησης που επηρεάζουν το εισόδημα. Τα διαβατήρια και τα σύνορα περιορίζουν τις οικονομικές ευκαιρίες που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι από διαφορετικές χώρες.

Άτομα με την ίδια εκπαίδευση, ικανότητες και φιλοδοξίες, αλλά γεννημένα σε διαφορετικές πλευρές των εθνικών συνόρων αντιμετωπίζουν πολύ διαφορετικές ευκαιρίες ζωής, είτε πρόκειται για τα σύνορα μεταξύ Μεξικού και ΗΠΑ, της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κορέας και της Νότιας Κορέας, ή τη Μεσόγειο Θάλασσα που χωρίζει τη Βόρεια Αφρική από την Ευρώπη. Ακόμη και όπου επιτρέπεται η μετανάστευση, οι μετανάστες συχνά στερούνται πρόσβασης σε πολιτικά και εργασιακά δικαιώματα, όπως στα κράτη του Κόλπου και σε ορισμένες χώρες της Ανατολικής Ασίας.

Χώρες που αντιμετωπίζουν εντονότατα δημογραφικά προβλήματα όπως η Ελλάδα, θα έπρεπε προ πολλού να έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζουν τα «ατυχήματα γέννησης» όχι με «ατυχήματα πολιτικής σκέψης», αλλά να εμφορούνται από γράμμα και πνεύμα διορατικότητας σε ό,τι αφορά την μεταναστευτική τους πολιτική.