Ο Ρομέν Γκαρί (Romain Gary, 21 Μαΐου 1914 – 2 Δεκεμβρίου 1980), ψευδώνυμο του Ρομάν Κατσέβ, ήταν Γάλλος συγγραφέας λιθουανικής καταγωγής. Πρόκειται για τον μοναδικό λoγοτέχνη που βραβεύτηκε δύο φορές με το Βραβείο Γκονκούρ, την δεύτερη με άλλο όνομα.
Ο Ρομάν Κασέβ γεννήθηκε στις 21 Μαΐου του 1914 στη Βίλνιους. Ήταν γιος του Arieh Leib Kacew και της Mina Owczynska, και οι δύο Εβραίοι. Ο Ρομάν μεγάλωσε μαζί με τη μητέρα του, αφού ο πατέρας του, από το 1925, τους εγκατέλειψε και ως το 1928 έζησαν με την οικογένεια της μητέρας του στη Βαρσοβία. Ο Ρομέν Κασέβ (που λέγεται ήδη Ρομέν, αλλά όχι ακόμα Γκαρί) έφτασε με τη μητέρα του στη Νίκαια, σε ηλικία 14 ετών και μέσα σε έντονο κλίμα αντισημιτισμού και ξενοφοβίας, που επικρατούσε στη Γαλλία τη δεκαετία του ’30. Η μητέρα του έγινε διευθύντρια στην πανσιόν Mermonts. Ο Ρομέν φοιτούσε στο Λύκειο Μασσενά. Διακρίθηκε στη γαλλική γλώσσα, και μάλιστα βραβεύτηκε το 1931 και το 1932, αλλά «στα άλλα μαθήματα, εκτός από τα γερμανικά που μιλά και γράφει πολύ σωστά, είναι μέτριος».
Έπειτα από μια σύντομη παραμονή στην Αιξ-αν-Προβάνς, ο Ρομέν Κασέβ πήγε στο Παρίσι για να κάνει τις νομικές του σπουδές. Μετά κόπων και βασάνων, πήρε το πτυχίο το 1938, ενώ παράλληλα προετοιμαζόταν για να καταταχθεί στο γαλλικό στρατό. Διάβαζε ως τα ξημερώματα και περνούσε τον περισσότερο καιρό του γράφοντας. Εκείνη την εποχή δημοσίευσε τα πρώτα του διηγήματα στο Γκρενγκουάρ, ένα εβδομαδιαίο γαλλικό περιοδικό, με πολιτικό και λογοτεχνικό περιεχόμενο: «Ο Γκαρί αρνήθηκε σθεναρά τις γενναιόδωρες αμοιβές (…) όταν το περιοδικό εκδήλωσε φασιστικές και αντισημιτικές ιδέες. Έγραψε μια επιστολή στο διευθυντή του περιοδικού για να του δηλώσει: “δεν τρώω απ’ αυτό το ψωμί.».
Έλαβε τη γαλλική υπηκοότητα το 1935 και κλήθηκε να υπηρετήσει στην αεροπορία το 1938. Το 1940, εντάχθηκε στην Ελεύθερη Γαλλία όπου υπηρέτησε στις Ελεύθερες γαλλικές αεροπορικές δυνάμεις. Αυτή την περίοδο ο Ρομέν Κασέβ επιλέγει το πολεμικό όνομα “Γκαρί” (σημαίνει κάψε ! στα ρώσικα), που θα γίνει και το ψευδώνυμό του. Στο τέλος του πολέμου ήταν ανθυπολοχαγός και πήρε τον τίτλο του Συντρόφου της Ελευθερίας.
Μετά το τέλος των εχθροπραξιών, ξεκινά μια καριέρα διπλωμάτη στην υπηρεσία της Γαλλίας. Διαμένει στη Βουλγαρία, στην Ελβετία, στη Νέα Υόρκη (στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, 1952-54), στη Βολιβία, έπειτα ως πρόξενος της Γαλλίας στο Λος Άντζελες από το 1957 ως το 1961, οπότε και απομακρύνεται από το Υπουργείο Εξωτερικών.
Jean Seberg & Romain Gary
Ήταν σύζυγος της Βρετανίδας συγγραφέα Λέσλι Μπλαντς και της Αμερικανίδας ηθοποιού Τζιν Σίμπεργκ, με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Ντιέγκο. Είχαν ήδη χωρίσει, όταν η Τζιν Σίμπεργκ αυτοκτόνησε (Σεπτέμβριος 1979). Ένα χρόνο μετά, στις 2 Δεκεμβρίου του 1980, στο Παρίσι, έδωσε τέλος στη ζωή του με μία σφαίρα στο στόμα. Στο γράμμα που άφησε, έγραψε: «καμία σχέση με την Τζιν Σίμπεργκ».
Η υπόθεση “Εμίλ Αζάρ”
Έπειτα από την εξαφάνισή του από το συγγραφικό στερέωμα, μάθαμε πως, με το ψευδώνυμο Εμίλ Αζάρ, έγραψε τέσσερα μυθιστορήματα, που είχαν αποδώσει σε έναν συγγενή του, τον Πολ Πάβλοβιτς, ο οποίος είχε αποδεχτεί το ρόλο του Αζάρ στον τύπο και την κοινή γνώμη. Έτσι, ο Ρομέν Γκαρί είναι ο μοναδικός συγγραφέας που τιμήθηκε δύο φορές με το Βραβείο Γκονκούρ, την πρώτη για το μυθιστόρημα Les Racines du ciel, το 1956 και τη δεύτερη με το ψευδώνυμο Εμίλ Αζάρ για το μυθιστόρημα La Vie devant soi, το 1975. Με το έργο Vie et mort d’Émile Ajar, που δημοσιεύτηκε μετά το θάνατό του, αποκαλύπτει πως ο Ρομέν Γκαρί είναι ο Εμίλ Αζάρ.
Όμως, Αζάρ και Γκαρί δεν είναι τα μόνα ψευδώνυμα που χρησιμοποίησε ο συγγραφέας. Δημοσίευσε ένα πολιτικό αστυνομικό μυθιστόρημα με το ψευδώνυμο Σατάν Μπογκά, Les Têtes de Stéphanie, και μία σατιρική αλληγορία με το ψευδώνυμο Φόσκο Σινιμπάλντι, Ο άνθρωπος με το περιστέρι.
Υστεροφημία
Πολλά από τα έργα του έχουν μεταφερθεί στον κινηματογράφο, κυρίως Η λάμψη μιας γυναίκας (1979) από τον Κώστα Γαβρά, με τους Ιβ Μοντάν και Ρόμι Σνάιντερ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, και La Vie devant soi του Μοσέ Μισράχι, που κέρδισε το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας, το 1977. Στο ρόλο της Μαντάμ Ρόζα η Σιμόν Σινιορέ κέρδισε το Βραβείο Σεζάρ καλύτερης ηθοποιού. Επίσης, ο Ζυλ Ντασέν σκηνοθέτησε, το 1970, την “Υπόσχεση την αυγή”, όπου τη μητέρα του Ρομέν Γκαρί υποδύεται η Μελίνα Μερκούρη.
Ο Ρομέν Γκαρί σεναριογράφησε και σκηνοθέτησε, επίσης, δύο ταινίες, Les oiseaux vont mourir au Pérou (1968) και Police Magnum (Kill!) (1968).
Για τα τριάντα χρόνια από το θάνατό του, πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι έκθεση με τίτλο “Des Racines du ciel à la vie devant soi”, στο Musée des lettres et manuscrits (Paris 7e), από τις 3/12/2010 ως τις 03/04/2011.
Εργογραφία
- Με το όνομα Ρομέν Κατσέβ
- 1935 : L’Orage, (Η θύελλα)
-
- —μτφ. Μαρία Μουρκούση, στο βιβλίο “Ο Έλληνας… και άλλα διηγήματα”, εκδ. “Κασταλία”, 2008
- 1935 : Une petite femme, (Μια μικρόσωµη γυναίκα)
-
- —μτφ. Μαρία Μουρκούση, στο βιβλίο “Ο Έλληνας… και άλλα διηγήματα”, εκδ. “Κασταλία”, 2008
- 1937 : Le Vin des morts (Το κρασί των νεκρών)
- Με το ψευδώνυμο Ρομέν Γκαρί
- 1945 : Éducation européenne (Ευρωπαϊκή θητεία)
-
- —μτφ. Νάσος Δετζώρτζης, εκδ.”Οι φίλοι του Βιβλίου”, 1947 & εκδ. “Γκοβόστη”, 2007
- 1946 : Tulipe (θεατρικό)
- 1949 : Le Grand Vestiaire
- 1952 : Les Couleurs du jour (Τα χρώματα της μέρας)
- 1956 : Les Racines du ciel (Οι ρίζες τ’ ουρανού) (Βραβείο Γκονκούρ)
- 1960 : La Promesse de l’aube (Η υπόσχεση της αυγής)
-
- —μτφ. Αντρέας Βαχλιώτης, εκδ.”Χατζηνικολή”, 1989
- 1961 : Johnnie Cœur
- 1962 : Gloire à nos illustres pionniers (διηγήματα)
- 1963 : Lady L.
- 1965 : The Ski Bum
- 1965 : Pour Sganarelle (Frère Océan 1)
- 1966 : Les Mangeurs d’étoiles (La Comédie américaine 1)
- 1967 : La Danse de Gengis Cohn (Frère Océan 2)
- 1968 : La Tête coupable (Frère Océan 3)
- 1969 : Adieu Gary Cooper (La Comédie américaine 2)
- 1970 : Chien blanc
- 1971 : Les Trésors de la Mer Rouge
- 1972 : Europa (μυθιστόρημα)
- 1973 : Les Enchanteurs
- 1974 : La nuit sera calme (φανταστική συνέντευξη)
- 1975 : Au-delà de cette limite votre ticket n’est plus valable (Πέρα από το σημείο αυτό το εισιτήριό σας δεν ισχύει πια)
-
- —μτφ. Α.Βαχλιώτης, εκδ. “Χατζηνικολή”, 1985
- 1977 : Clair de femme (Λάμψη γυναίκας)
-
- —μτφ. Ν.Χαραλαμπίδης, εκδ. “Μπαρμπουνάκης”
- 1977 : Charge d’âme (“Ψυχικό φορτίο”
-
- —μτφ. Α.Γιαννακοπούλου, εκδ. “Γκοβόστης”, 2013
- 1979 : La Bonne Moitié
- 1979 : Les Clowns lyriques
- 1980 : Les Cerfs-volants (Οι χαρταετοί)
-
- —μτφ. Ντόρα Ζαγκούρογλου, εκδ. “Καστανιώτης”, 1994
- 1981 : Vie et mort d’Émile Ajar (μετά θάνατον)
- Με το ψευδώνυμο Φόσκο Σινιμπάλντι
- 1958 : L’Homme à la colombe (Ο άνθρωπος με το περιστέρι)
-
- —μτφ. Α.Βαχλιώτης, εκδ. “Χατζηνικολή”, 1985
- Με το ψευδώνυμο Σατάν Μπογκάτ
- 1974 : Les Têtes de Stéphanie
- Με το ψευδώνυμο Εμίλ Αζάρ
- 1974 : Gros-Câlin
- 1975 : La Vie devant soi (Η ζωή μπροστά σου) (Βραβείο Γκονκούρ)
-
- —μτφ. Ρ.Μουρελάτου-Ιγγλέση, εκδ. “Πύλη”
- 1976 : Pseudo
- 1979 : L’Angoisse du roi Salomon (Το άγχος του βασιλιά Σολομώντα)
-
- —μτφ. Ρ.Μουρελάτου-Ιγγλέση, εκδ. “Παπαζήσης”
Ταινίες
- 1968 : Les oiseaux vont mourir au Pérou
- 1972 : Police Magnum (Kill!)
Τραγούδι
- 1971 : Kill’em all
Βιβλιογραφία
- Myriam Anissimov, Romain Gary, Le Caméléon, βιογραφία, εκδόσεις Denoël, 2004, νέα έκδοση στις εκδόσεις Folio από τη Gallimard, 2006
- Myriam Anissimov, Romain Gary, L’Enchanteur, Textuel, 2010
- Pierre Bayard, Il était deux fois Romain Gary, PUF, coll. Le texte rêve, 1990
- Lesley Blanch, Romain, un regard particulier, Actes Sud, 1998
- Dominique Bona, Romain Gary, Mercure de France, 1987
- Ντομινίκ Μπονά, “Ρομάν Γκαρύ”, Εκδόσεις Χατζηνικολή, 1993.
- Jean-Marie Catonné, Romain Gary / Émile Ajar, chez Pierre Belfond, coll. Les dossiers Belfond, 1990
- Nancy Huston, Tombeau de Romain Gary, Actes Sud 1995
- Paul Pavlowitch, L’homme que l’on croyait “Ajar“, Fayard, 1981
- Dominique Rosse, Romain Gary et la modernité, Nizet, Paris, 1995
- Dominique Rosse, Europa ou la défense Gary, Echiquiers d’encre, Droz, Lausanne, 1998
- Ralph Schoolcraft, Romain Gary: The Man Who Sold His Shadow, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 2002
