- Γράφει ο Βαγγέλης Μητράκος
Η Σπάρτη, κατά έναν μυστηριακό και ανεξήγητο τρόπο, δεν κατάφερε ποτέ στα μεταπολεμικά χρόνια να καθιερώσει έναν αξιόλογο εορτασμό των Αποκριών, με αποτέλεσμα, τουλάχιστον τις τελευταίες 10ετίες, η πόλη να ερημώνει τις Αποκριές και την Καθαρή Δευτέρα, αφού οι Σπαρτιάτες αναζητούν κάπου αλλού το αποκριάτικο ξεφάντωμα και τη διασκέδαση.
Φαίνεται, όμως, ότι, παλαιότερα, τα πράγματα δεν ήταν καθόλου έτσι. Οι ίδιοι οι πολίτες της Σπάρτης, «ιδίοις εξόδοις», με αυτό-οργάνωση, πρωτοβουλία, έμπνευση, και όραμα κατάφερναν να γιορτάζουν τις Αποκριές με μεγάλη συμμετοχή, με κέφι, δημιουργικότητα και φαντασία.
Το δημοσίευμα που αντιγράφουμε από την εφημερίδα ΗΧΩ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ, 6 Μαρτίου 1899, δίνει μια ξεκάθαρη εικόνα για το πώς γιορτάζονταν οι Αποκριές στη Σπάρτη, πριν από 123 χρόνια. (Παρόμοιες περιγραφές συναντάμε μέχρι το 1940):
Η ΠΡΟΧΘΕΣΙΝΗ ΑΠΟΚΡΙΑ
Κομητάτον και βραβεία
Γέλια και γλέντι
Εξαιρετικώς εφέτος η τελευταία Κυριακή των Απόκρεων εορτάσθη παρά των συμπολιτών μας με περισσοτέραν ευθυμίαν και κίνησιν. Προ δύο ημερών μόλις συνέστη κομητάτον εκ πέντε ατόμων και δια των συλλεγέντων εράνων κατωρθώθη να προταθώσι βραβεία εις τας ευφυεστέρας παραστάσεις των μασκαράδων. Προγράμματα δε της εορτής ετοιχοκολλήθησαν εις τα κεντρικώτερα μέρη και διενεμήθησαν εις τα πλησίον χωρία. Κατά ταύτα προεκηρύσσοντο πέντε βραβεία δια τους μετημφιεσμένους και δύο έτερα δια τους αναδειχθησομένους εις τον ελληνικόν χορόν.
Την 2αν της Κυριακής όλα τα καταστήματα εκλείσθησαν, διότι κατά τας 2μμ έμελλε να διέλθη δια της οδού Αμαλίας ολόκληρος η πομπή των Απόκρεων, προπορευομένου του Βάκχου. Η επιτροπή του κομητάτου, εκ του σημαιοστολίστου εξώστου του ξενοδοχείου των Ξένων, έμελλε να παρακολουθή την πομπήν ταύτην δια να εκφέρη την κρίσιν της. Προ της τεταγμένης ώρας εις την πλατείαν του μουσείου κατέφθανον ολίγον κατ’ ολίγον αι ομάδες των μετημφιεσμένων, τα οποίας κόσμος αρκετός παρηκολούθη από των οικιών και των οδών. Εις τα 2 μμ εξεκίνησεν η αποκριάτικη πομπή και δια της οδού Αμαλίας διήλθε κάτωθεν του εξώστου, ένθα διέμενεν η Επιτροπή, ο Βάκχος, περιστοιχιζόμενος υπό των Μαινάδων ορχουμένων καθ΄οδόν και αφού προσεφώνησε τα μέλη αυτής και αντεφωνήθη δι’ αποκριάτικων στίχων, την τελευταίων στροφήν των οποίων εμελοποίησεν άγνωστος συνθέτης, επροχώρησεν, αφήσας ελευθέραν την δίοδον εις τους κατόπιν ερχομένους ομίλους των μασκαρατών. Κάτω, η οδός έβριθεν κόσμου και οι εξώσται των οικιών ελύγιζον υπό το βάρος του ωραίου φύλου, των κυριών και δεσποινίδων, διήρχοντο δε κατά σειράν οι μετημφιεσμένοι προκαλούντες τα χειροκροτήματα του πλήθους δια της επιτυχίας των ή αποσπώντες απλώς μειδιάματα ψυχρότερα χιόνος! Μετά την πρώτην παρέλασιν όλων αυτών, επηκολούθησε και Δευτέρα, κατά το πρόγραμμα της επιτροπής , καθ’ ην διενεμήθησαν τα βραβεία και εξηνέχθησαν αι κρίσεις του κομητάτου επί των διαφόρων μασκαρατών.
Τα βραβεία
Το πρώτον βραβείον έλαβεν «Η σημερινή κατάστασις της Ελλάδος», κόρη με ξανθήν κόμμην, φέρουσα επί της ράχεώς της δέρμα λαγωού με την επιγραφήν «Έλεγχος» και σύρουσα όπισθεν μικρόν όνον φορτωμένον δια δύο σάκκων φερόντων τας λέξεις: «δάνεια, προσωπική κράτησις, φόροι, εντάλματα».
Το δεύτερον (βραβείον) «ο Βάκχος μετά των Μαινάδων» ον απετέλουν οι μαθηταί της φιλαρμονικής, επιτυχής δια την αμφίεσιν των προσώπων και την εν γένει παράστασιν.
Το τρίτον (βραβείον) οι «Γαϊδουροποιηταί», επιτυχής παράστασις μαθητών του Γυμνασίου, οίτινες καθήμενοι επί όνων απήγγειλαν ωραίαν σατυρικήν στιχομυθίαν, καταλήξασα εν μέσω γελώτων και χειροκροτημάτων.
Το τέταρτον (βραβείον) «ο πίθος των Δαναΐδων» συμβολίζων επιτυχώς το δημόσιον ταμείον, εις το οποίον, ανοικτόν κατά την βάσιν, εις φουστανελλοφόρος –ο λαός- έρριπτεν αενάως φόρους, τους οποίους κατεβρόχθιζον λαιμάργως οι όπισθεν, με τα κλακ και τα φράκα, ερχόμενοι υψηλοί κύριοι υπουργοί, ταμίαι, αποθηκάριοι με τα κλείδας, τελώναι κλπ. Η παράστασις ήτο έργον φοιτητών, φαίνεται όμως ότι η σημασία της δεν κατενοήθη αρκούντως.
Το πέμπτον και τελευταίον βραβείον έλαβεν «η Προίκα», καθ’ ήν, επί αναπαυτικής έδρας εκάθητο κυρία τις παρατηρούσα γύρω δια του μονυέλου μετά σοβαρότητος, ενώ, όπισθέν της, ίστατο, κάτω νεύων, ο σύζυγός της, δεδεμένος από της ρινός δι’ αλύσεως και φέρων επί της ράχεώς του την επιγραφήν: «Ανάθεμά σε προίκα». Η ιδέα, αν και όχι πρωτότυπος, προκαλεί εκ των εξωστών και των θεατών της οδού χειροκροτήματα και ακράτητους γέλωτας.
Έπαινοι
Εκτός των βραβείων απενεμήθησαν και έπαινοι εις τον τετριμμένον «γάμον του Χαραλάμπη», τον «Αγγελιοφόρον» και τον ανυπόδητον «Διογένην», όστις, με φανόν αναμμένον εις χείρας, περιήρχετο, καθώς έγραφεν επί της πινακίδος του, «προς αναζήτησιν μη μασκαρά».
Υπόμνημα:
1. Κομητάτον: Επιτροπή, η οποία φρόντιζε για την οργάνωση του Καρνάβαλου, συγκέντρωνε χρήματα από χορηγίες, τύπωνε διαφημιστικές αφίσες και (ως κριτική επιτροπή) έδινε τα χρηματικά βραβεία και τους επαίνους.
2. «δια των συλλεγέντων εράνων»: Σε μια πολύ δύσκολη οικονομικά εποχή οι Σπαρτιάτες έβαζαν βαθιά το χέρι στην τσέπη για να ενισχύσουν τις αποκριάτικες εκδηλώσεις της πόλης τους.
3. «όλα τα καταστήματα εκλείσθησαν»: Προκαλεί εντύπωση το γεγονός πως η τοπική κοινωνία είχε τόσο πολύ αγκαλιάσει τον θεσμό αυτό των αποκριάτικων εκδηλώσεων, ώστε έκλειναν ΟΛΑ τα καταστήματα, προκειμένου να ενισχυθεί η προσέλευση του κόσμου στις εκδηλώσεις.
4. «δια της οδού Αμαλίας»: Οι καρναβαλιστές ξεκινούσαν από την κεντρική πλατεία («πλατεία Μουσείου» την έλεγαν τότε) και ανηφόριζαν την οδό Αμαλίας, σημερινή Λυκούργου.
5. «ξενοδοχείο των Ξένων»: Πρόκειται για ξενοδοχείο που υπήρχε στην γωνία των σημερινών οδών Λυκούργου και Λεωνίδου (τότε Αμαλίας και Όθωνος) απέναντι από την σημερινή Λέσχη Αξιωματικών. Το ξενοδοχείο αυτό ονομάστηκε στη 10ετία του ’50 «Ξενοδοχείο ΚΥΠΡΟΣ» και κατεδαφίστηκε κάπου στη 10ετία του ’80 για να ανεγερθεί πολυκατοικία. Η Επιτροπή διοργάνωσης του καρναβαλιού της Σπάρτης στεκόταν σε ένα μπαλκόνι του ξενοδοχείου, παρακολουθούσε την παρέλαση των μασκαράδων και αποφάσιζε για τα βραβεία.
6. «έτος 1899»: Σίγουρα, ήταν μια χρονιά πολύ σκληρή για την, γενικώς, καθημαγμένη Ελλάδα της εποχής: Στα 1893 είχε επισημοποιηθεί η πτώχευση της χώρας δια στόματος του πρωθυπουργού Χαρίλαου Τρικούπη («δυστυχώς επτωχεύσαμεν»).
Στις εκλογές του 1895 νίκησε το «Εθνικό Κόμμα» του λαϊκιστή και δημαγωγού Θεόδωρου Δεληγιάννη και εξαφανίστηκε το κόμμα του Τρικούπη, ο οποίος δεν βγήκε ούτε βουλευτής.
Το 1897 η Ελλάδα υφίσταται ταπεινωτική ήττα στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο και χάνει τη Θεσσαλία, την οποία επανακτά χάρη στις Μεγάλες Δυνάμεις, πληρώνοντας όμως μια υπέρογκη αποζημίωση στην Τουρκία (4.000.000 τουρκικές λίρες), ως πολεμική επανόρθωση. Ο Δεληγιάννης είχε ήδη παραιτηθεί, η Ελλάδα αναγκάσθηκε να λάβει ένα ακόμη δάνειο προκειμένου να ξεπληρώσει το δυσβάστακτο χρέος της και τέθηκε υπό Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο.
Μέσα σ’ αυτήν την εθνική δυστυχία γιορτάσθηκαν οι Αποκριές του 1899 στη Σπάρτη κι έτσι εξηγούνται και οι θαρραλέες σατιρικές μασκαράτες, που πήραν το πρώτο και το τέταρτο βραβείο.
Καλές Αποκριές και Καλή Σαρακοστή
- Αναδημοσίευση από το site της Λακωνίας www.apela.gr
