Συνέδριο του Λιβάνου  ( 17 – 20 Μαΐου 1944)

Αναμνηστική φωτογραφία μετά το τέλος του Συνεδρίου. Διακρίνονται, από αριστερά προς τα δεξιά, οι Γεώργιος Καρτάλης (με την κοντή στρατιωτική στολή), δίπλα του ο Σπυρίδων Θεοτόκης, Ιωάννης Σοφιανόπουλος , στο κέντρο Γεώργιος Παπανδρέου, πίσω του ο πιο ψηλός αριστερά, ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης, δίπλα στον Παπανδρέου, ο Αλέξανδρος Σβώλος και δίπλα του ο Πέτρος Ρούσος. Δεξιά, με γενειάδα και στρατιωτική στολή, ο Κομνηνός Πυρομάγλου, δίπλα του ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος

Ως Συνέδριο του Λιβάνου ( 17 – 20 Μαΐου 1944) έμεινε γνωστό στη νεότερη ελληνική ιστορία, η διάσκεψη των αρχηγών των ελληνικών πολιτικών παρατάξεων και αντιστασιακών οργανώσεων, που έγινε στο Λίβανο της Μέσης Ανατολής, με σκοπό τη δημιουργία κυβέρνησης εθνικής ενότητας στη χώρα, μετά το τέλος της γερμανικής κατοχής.

Ιστορικό πλαίσιο

Κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ελλάδα, μετά τους πρώτους νικηφόρους αγώνες στο Αλβανικό Μέτωπο (Οκτώβριος 1940 – Απρίλιος 1941), δε μπόρεσε ν΄ αντιμετωπίσει και τις παράλληλες εισβολές των Γερμανών και Βουλγάρων με συνέπεια η μεν νόμιμη κυβέρνηση Τσουδερού μαζί με τη βασιλική οικογένεια και τις μάχιμες δυνάμεις του πολεμικού ναυτικού και της πολεμικής αεροπορίας να μεταβούν μέσω Κρήτης στην Αίγυπτο προς συνέχιση της αντίστασης με τις εκεί συμμαχικές αγγλικές δυνάμεις, η δε χώρα να καταληφθεί από τον εχθρό ολοκληρωτικά, από το τέλος Μαΐου του 1941 μέχρι τον Οκτώβριο του 1944, όταν και απελευθερώθηκε μετά την αποχώρηση των Γερμανών.

Στο διάστημα αυτό, στο εσωτερικό της χώρας οργανώθηκαν πολλές δυνάμεις εθνικής αντίστασης, περισσότερες από 15, που θεωρήθηκε σχετικά μεγάλος αριθμός, αναλογικά με την έκταση και τον πληθυσμό της Ελλάδας. Κυριότερες αυτών των δυνάμενων ήταν το ΕΑΜ, η μεγαλύτερη οργάνωση του αντιστασιακού αγώνα, από συμμαχία κομμάτων με κυριότερη δύναμη το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ), ο ΕΔΕΣ υπό το στρατηγό Ζέρβα, και η ΕΚΚΑ υπό το συνταγματάρχη Ψαρρό.
Πριν όμως την απελευθέρωση, λόγω των εμφύλιων συγκρούσεων που άρχισαν να παρατηρούνται μεταξύ των αντιστασιακών ομάδων, αλλά και άλλων δυνάμεων, κατέστη επείγουσα και αναγκαία η συγκρότηση ενός εθνικού συμβουλίου που θα εναρμόνιζε τις απόψεις και τη συνεργασία όλων των πολιτικών δυνάμεων και των αντιστασιακών οργανώσεων επί κοινού σκοπού που ήταν η ομαλή επαναφορά του δημόσιου βίου στην Ελλάδα.

Αρχικά, το συνέδριο αυτό ανέλαβε να οργανώσει ο αντικαταστάτης του Εμμανουήλ Τσουδερού, που είχε μεταβεί στο Λονδίνο, Σοφοκλής Βενιζέλος (που είχε αναλάβει πρόεδρος στην εξόριστη Κυβέρνηση Σ. Βενιζέλου (1944)). Όμως, στις 14 Απριλίου του 1944, έφθασε στο Κάιρο, με αεροπλάνο της ΡΑΦ, μέσω Τουρκίας, ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο οποίος με τη μεσολάβηση των Άγγλων, μέσα σε 13 ημέρες, ανέλαβε την οργάνωση του εν λόγω συνεδρίου, για το αμέσως επόμενο εικοσαήμερο, αναλαμβάνοντας, στις 26 Απριλίου 1944, και τη θέση του πρωθυπουργού παραμερίζοντας το Σ. Βενιζέλο και σχηματίζοντας τη νέα (εξόριστη) Κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου 1944.

Εξετάζοντας το γενικότερο πλαίσιο στο οποίο εντάχθηκε η σύγκλιση του Συνεδρίου του Λιβάνου, με τα στοιχεία που είδαν αργότερα το φως της δημοσιότητας, διαπιστώνεται ότι, μέχρι το Μάιο του 1944, παρότι διαφαινόταν το τέλος του πολέμου, οι σύμμαχοι δεν είχαν ξεκαθαρίσει τις θέσεις τους για τις υπό απελευθέρωση περιοχές. Η μεν Σοβιετική Ένωση, ακολουθώντας τη συμμαχική ενότητα, απέβλεπε πρώτιστα στην εκρίζωση του ναζισμού της Γερμανίας και τη διάλυσή της. Χάριν μάλιστα αυτού, έγινε και η εκ μέρους της διάλυση της Γ΄ Διεθνούς. Αντίθετα, ο Τσώρτσιλ διέβλεπε ιμπεριαλιστικά κίνητρα του Στάλιν σε υπονομευτικά παιχνίδια σε βάρος των συμμάχων, λαμβάνοντας υπόψη την κομμουνιστοποίηση της Γιουγκοσλαβίας και τα δρώμενα στην Ελλάδα και το στρατό της στη Μέση Ανατολή.
Θέλοντας ο Τσώρτσιλ να εξασφαλίσει τον αγγλικό έλεγχο στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και, ιδίως, στην Ελλάδα, παρουσιάσθηκε αποφασισμένος να φθάσει ακόμα και σε κλονισμό της συμμαχικής ενότητας, όταν, στις 4 Μαΐου του 1944, σημειώνει προς τον Ήντεν:

…Προφανώς οδηγούμαστε σε αναμέτρηση με τους Ρώσους, λόγω των κομμουνιστικών συνωμοσιών τους στην Ιταλία, τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα… Είμαστε στ΄ αλήθεια διατεθειμένοι να συναινέσουμε στη κομμουνιστικοποίηση των Βαλκανίων και της Ιταλίας;“

Παρακαλώ εξετάσατε την περίπτωση ανακλήσεως του πρεσβευτού μας από τη Μόσχα για συνομιλίες. Τη στιγμή αυτή θα δημιουργούσε ένα καλό χάσμα στις σχέσεις μας με τους Ρώσους …” (Σημειώνεται ότι στη διπλωματία η ανάκληση πρέσβη για συνομιλίες, αναλύεται ως ένα πρώτο βήμα διπλωματικής έντασης, μέχρι και διακοπής των σχέσεων).

Αμέσως δε, την επομένη, 5 Μαΐου (1944), επανερχόμενος ο Τσώρτσιλ, περισσότερο αδίστακτος, σημειώνει προς τον Ήντεν: “…Πρέπει να επιτύχουμε ρήξη με το ΕΑΜ, πριν αυτό συνδεθή πολύ με τους σοβιετικούς. Θα πρέπει, αν είναι δυνατόν, να δημιουργήσουμε ένα τέτοιο χάσμα που να δώσει στους σοβιετικούς να καταλάβουν ότι θα πρέπει να το σκεφθούν πολύ σοβαρά πριν πάρουν οποιαδήποτε απόφαση. Το Φ.Ο. (Φόρεϊν Όφφις) πρέπει να καταστρώσει την πιο ισχυρή επίθεση κατά του ΕΑΜ, έτσι που να είναι δυνατόν να καταγγελθεί ανοιχτά. Δεν πρέπει να του δοθεί καμία βοήθεια, όπλα οποιουδήποτε είδους ή εφόδια. Όλη η βοήθειά μας θα πρέπει να δοθή στο Ζέρβα και αυτή θα πρέπει ν΄ αυξηθή. Είναι τα πιο προδοτικά, βρωμερά κτήνη, για τα οποία έχω διαβάσει σε επίσημα έγγραφα και αυτό πάει πολύ μακριά.

Γνωστοποιείστε μου κατά πόσο συμφωνείτε με όλα αυτά προκειμένου να διαμορφώσουμε πολύ σύντομα την πολιτική μας. Υποθέτω πως τώρα που προσκλήθηκαν να μπουν στη νέα κυβέρνηση είναι απαραίτητη μια σύντομη ανάπαυλα. Στο μεταξύ, ας ετοιμάζουμε τα κανόνια μας, μια και θα πρέπει να είστε βέβαιος ότι θα φθάσουμε στη ρήξη με το ΕΑΜ και θα συγκρουστούμε επ΄ αυτού με τη Ρωσία.“^γ[›]

Προκαταρτικές συνεννοήσεις

Στις προκαταρτικές συνεννοήσεις, πριν από την έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου, διαφάνηκε η αντίθεση μεταξύ του ΕΑΜ και των υπολοίπων δυνάμεων. Οι αντιπροσωπείες του ΕΑΜ, της ΠΕΕΑ και του ΚΚΕ – στις οποίες μετείχαν, μεταξύ άλλων, οι Π. Ρούσος από το ΚΚΕ, Μιλτιάδης Πορφυρογένης (επίσης ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ) από το ΕΑΜ, οι Α.Σβώλος, Α. Αγγελόπουλος από την ΠΕΕΑ καθώς και ο αρχηγός του ΕΛΑΣ, Στέφανος Σαράφης – επεδίωκαν ως “μίνιμουμ αξιώσεων” πέντε όρους για το σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας που ήταν:

1. Το 50% των υπουργείων της υπό σύσταση κυβερνήσεως εθνικής ενότητας να παραχωρηθούν στο ΕΑΜ και ειδικά το Υπουργείο Εσωτερικών και το Υφυπουργείο Στρατιωτικών.

2. Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης θα είναι ο Α. Σβώλος.

3. Κλιμάκιο της κυβέρνησης αυτής να εγκατασταθεί το ταχύτερο στην Ελλάδα.

4. Συγκρότηση ενιαίου Στρατού με αρχιστράτηγο κοινής εμπιστοσύνης, και

5. Διορισμό αντιβασιλείας, μέχρι τη διενέργεια δημοψηφίσματος.

Στις αξιώσεις αυτές αντιτάχθηκαν όλες οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις φοβούμενες ότι έτσι θα περιέρχοταν η κυβέρνηση στον ουσιαστικό έλεγχο του ΕΑΜ. ^[1]

Το κίνημα στην Αίγυπτο και η εαμική αποκήρυξη

Φθάνοντας στο Λίβανο η επταμελής αντιπροσωπεία του ΕΑΜ έδωσε μια ηχηρή αποκήρυξη του όλου μέχρι τότε στασιαστικού κινήματος, ιδιαίτερα του πολεμικού ναυτικού, που είχε λάβει χώρα στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, και που στο μεταξύ είχε καταστείλει ο Σοφοκλής Βενιζέλος. Αυτήν συμπεριέλαβε σε τηλεγράφημα που έστειλε από τη Βηρυτό, στις 14 Μαΐου του 1944, προσωπικά προς τον Τσώρτσιλ όπου μεταξύ άλλων διακήρυσσε^[2]:

“…Η αντίσταση και ο αιματηρός αγώνας του ελληνικού λαού στις πόλεις και τα βουνά ήταν τέτοιος, που ξεπερνά σε ηθική σημασία την ανεύθυνη δράση αφρόνων προσώπων, που αν και πηγάζει από την επιθυμία της εθνικής ενότητας, οδήγησε σε αποδοκιμαστέα και καταστροφικά αποτελέσματα, που πρέπει να καταδικασθούν απ΄ όλους…“.

Παρόμοιο τηλεγράφημα στάλθηκε, την ίδια μέρα, και προς τον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ Φραγκλίνο Ρούζβελτ με το οποίο η επιτροπή διαβεβαίωνε την προσήλωση των Ελλήνων στο συμμαχικό αγώνα. Τα τηλεγραφήματα αυτά φέρονται να υπέγραψαν οι Α. Σβώλος, Μ. Πορφυρογένης και Π. Ρούσος.
Αργότερα, ο Π. Ρούσος, που εκπροσωπούσε τότε το ΚΚΕ, δικαιολόγησε την ενέργεια αυτή ως αναγκαία λόγω της μειονεκτικής θέσης που βρέθηκε το ΚΚΕ μετά την εξέγερση του ναυτικού που, την εποχή που συνέβη, εξυπηρετούσε περισσότερο τους εχθρούς και μάλιστα σε ξένο έδαφος, ζωτικότατο, όμως, για την Αγγλία. Στη δήλωσή του αυτή, επαναλαμβάνοντας τις επί της εξέγερσης επικριτικές δηλώσεις των Τσώρτσιλ και Ρούζβελτ και επιρρίπτοντας τις ευθύνες στους “άφρονες οργανωτές” της εξέγερσης, κατέληξε “Οπωσδήποτε με τις ενέργειες αυτές αλλάξαμε την ατμόσφαιρα σε μεγάλο βαθμό“.^[3]

Συνέδριο

Τόπος του Συνεδρίου ορίστηκε ο Λίβανος και συγκεκριμένα ο χώρος του εστιατορίου του ξενοδοχείου “Δάσος της Βουλώνης”, στο Ντουρ Σαουέρ, ένα ορεινό δενδρόφυτο θέρετρο της Βηρυτού. Ημερομηνία έναρξης εργασιών η 17 Μαΐου του 1944. Οι σύνεδροι που εκπροσωπούσαν τις αντιστασιακές οργανώσεις της Ελλάδας, αφού παραλήφθηκαν από το αεροδρόμιο Νεράιδας, έφθασαν στη Βηρυτό, με πολεμικά αεροπλάνα της RAF μέσω Ιταλίας, ενώ οι συμμετέχοντες της εξόριστης κυβέρνησης Παπανδρέου και πρώην Σ. Βενιζέλου, έφθασαν ομοίως από το Κάιρο.
Φθάνοντας οι αντιπροσωπείες στο εν λόγω ξενοδοχείο ουσιαστικά παρέμεναν υπό αγγλική “ευγενή κράτηση” σε απομόνωση από τον έξω κόσμο, χωρίς δυνατότητα ούτε αλληλογραφίας, προκειμένου να παραμείνουν ανεπηρέαστες από εξωτερικά δρώμενα και αντιλήψεις.

Το πρωί της 17ης Μαΐου, παίρνοντας πρώτος το λόγο ο προεδρεύων Γεώργιος Παπανδρέου εξαπέλυσε έντονη επίθεση κατά του ΕΑΜ, το οποίο κατηγόρησε ότι απέβλεπε σε πραξικοπηματική κατάληψη της εξουσίας μετά τον πόλεμο. Οι πρόσφατες επιθέσεις του ΕΛΑΣ εναντίον άλλων αντιστασιακών οργανώσεων και ιδιαίτερα η δολοφονία του Ψαρρού, που μόλις είχε γνωστοποιηθεί στη Μέση Ανατολή, προκάλεσαν μία αντίστοιχη αντι-ΕΑΜική τοποθέτηση και των άλλων αστών πολιτικών καθώς και του Γεωργίου Καρτάλη, εκπροσώπου της ΕΚΚΑ.

Ο σκοπός, το πνεύμα και ο χαρακτήρας της σύγκλισης του Συνεδρίου του Λιβάνου αποδίδεται χαρακτηριστικά από τον εναρκτήριο χαιρετισμό που απηύθυνε ο Γ. Παπανδρέου προς τους συνέδρους, τα βασικότερα σημεία του οποίου ήταν:

«Το γεγονός ότι συναντώμεθα εις την μακρινήν και φιλόξενον αυτήν Χώραν και ότι ερχόμεθα από τόσον διαφόρους προελεύσεις αποδεικνύει πόσον κρίσιμοι είναι αι περιστάσεις της πατρίδος μας. Ο ελληνικός λαός στενάζει σήμερον υπό τον ζυγόν δύο απανθρώπων τυράννων, των Γερμανών και των Βουλγάρων. Και όμως εις καμμίαν άλλην ώραν της ιστορίας του δεν είχεν ηρωϊκότερον εθνικόν φρόνημα και μεγαλυτέραν επιθυμίαν αυτοθυσίας. Οι βάρβαροι κατακτηταί πλήττουν το σώμα αλλά γιγαντώνουν την ψυχήν του λαού μας.

Δεν είναι ο ξένος κατακτητής αλλά, δυστυχώς, ο εμφύλιος πόλεμος, ο οποίος υπονομεύει θανασίμως το μέλλον μας. Διότι πλήττει την ψυχήν του λαού μας και προσβάλλει την τιμήν του Έθνους. Η κατάπαυσις του εμφυλίου πολέμου και η συνένωσις όλων των εθνικών μας δυνάμεων εναντίον των βαρβάρων επιδρομέων προς απελευθέρωσιν της πατρίδος αποτελεί τον λόγον της συναντήσεώς μας.»

Και παρακάτω αναφερόμενος στα τρομοκρατικά δρώμενα της ελληνικής υπαίθρου τόνισε:

«Κόλασις είναι σήμερον η κατάστασις της πατρίδος μας. Σφάζουν οι Γερμανοί, σφάζουν τα τάγματα ασφαλείας. Σφάζουν και οι αντάρται. Σφάζουν και καίουν. Τι θα απομείνη από την άτυχη αυτήν Χώρα; Η Ευθύνη του ΕΑΜ είναι ότι δεν απέβλεψε μόνον εις τον απελευθερωτικόν αγώνα, αλλά ηθέλησε να προετοιμάση την μεταπολεμικήν δυναμικήν του επικράτησιν. Δια τούτο επεδίωξε την μονοπώλησιν του εθνικού αγώνος. Δεν επιτρέπει εις κανένα άλλον ν΄ ανέβη εις τα βουνά και να πολεμήση τον κατακτητήν, εμποδίζει με ποινήν θανάτου τους Έλληνας να εκπληρώσουν το πατριωτικόν των καθήκον. Παλαιόν παράδειγμα ο παριστάμενος συνταγματάρχης Σαράφης. Και πρόσφατον, ο απουσιάζων, ο συνταγματάρχης Ψαρρός.».

Στη συνέχεια, απευθυνόμενος προς τους εκπροσώπους του ΕΑΜ και του ΚΚΕ τους έθεσε απερίφραστα το δίλημμα:

«Η ώρα είναι ιστορική και οφείλομεν να ομιλήσωμεν ειλικρινώς και απεριφράστως. Εάν το ΕΑΜ έχη την πρόθεσιν να χρησιμοποιή σήμερον την υλικήν του δύναμιν ως όργανον εμφυλίου πολέμου και εξοντώσεως των αντιπάλων του, και αύριον μετά το πέρας του πολέμου, υπό το ψευδώνυμον της Λαϊκής Δημοκρατίας, ως όργανον δυναμικής επικρατήσεως επί του ελληνικού λαού, τότε βεβαίως δεν υπάρχει στάδιον συνεννοήσεως. Το καθήκον μας τότε είναι να συναγείρωμεν το έθνος και να επικαλεσθώμεν την επικουρίαν και όλων των μεγάλων Συμμάχων μας εις τον διπλούν αγώνα και κατά του εξωτερικού εισβολέως και κατά του εσωτερικού εχθρού. Διότι ο ελληνικός λαός δεν κάμνει επιλογήν τυράννων. Αρνείται την τυραννίαν.

Εάν όμως το ΕΑΜ έχη λάβει απόφασιν να εγκαταλείψη τους σκοπούς της δυναμικής επικρατήσεως και να αρκεσθή εις τα πολιτικά μέσα της πειθούς δια την μελλοντικήν, πολιτικήν του επικράτησιν και αν κατά συνέπειαν δέχεται να παραιτηθή πάσης επιρροής επί των ενόπλων μας δυνάμεων, εάν δέχεται την κατάργησιν και του ΕΛΑΣ, καθώς και των άλλων ανταρτικών σωμάτων και την δημιουργίαν εθνικού στρατού, ο οποίος θα ανήκει μόνον εις την πατρίδα τότε και η συμμετοχή και του ΕΑΜ εις την εθνικήν μας ένωσιν θα ημπορή να θεωρείται γεγονός».^α[›]

Σύνεδροι

Οι 25 σύνεδροι που προσκλήθηκαν και έλαβαν μέρος στο Συνέδριο του Λιβάνου, εκπροσωπώντας 15 κόμματα και οργανώσεις ήταν:

• Ο Πρόεδρος της σχηματισθείσας κυβέρνησης Γεώργιος Παπανδρέου, ως εκπρόσωπος του Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος.
• Οι Σ. Βενιζέλος, Κ. Ρέντης, Γ. Εξηντάρης και Γ. Βασιλειάδης εκ μέρους του Κόμματος των Φιλελευθέρων,
• Ο Δ. Λόντος εκ μέρους του Λαϊκού Κόμματος,
• Ο Σπύρος Θεοτόκης εκ μέρους του Εθνικού Λαϊκού Κόμματος,
• Ο Γ. Σακαλής εκ μέρους του Προοδευτικού Κόμματος (en),
• Ο Αλέξανδρος Μυλωνάς εκ μέρους του Αγροτικό Δημοκρατικό Κόμμα,
• Ο Ιωάννης Σοφιανόπουλος εκ μέρους της “Ένωσης Αριστερών”,
• Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος εκ μέρους του Εθνικού Ενωτικού Κόμματος,
• ο Φίλιππος Δραγούμης ως ανεξάρτητος,
• ο Αλέξανδρος Σβώλος ως πρόεδρος της ΠΕΕΑ συνοδευόμενος από τους Α. Αγγελόπουλο και Ν. Ασκούτση μέλη της ΠΕΕΑ,
• Ο Πέτρος Ρούσος εκ μέρους του ΚΚΕ,
• Ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης ως Γ.Γ. του ΕΑΜ, συνοδευόμενος από το Δ. Στρατή μέλος του ΕΑΜ,
• Ο Υποστράτηγος Στέφανος Σαράφης ως αρχηγός του ΕΛΑΣ,
• Ο Κομνηνός Πυρομάγλου ως υπαρχηγός του ΕΔΕΣ, συνοδευόμενος από τους αντισυνταγματάρχη Σ. Μεταξά και λοχαγό Ι. Μεταξά μέλη του ΕΔΕΣ,
• Ο Γεώργιος Α. Καρτάλης ως εκπρόσωπος της ΕΚΚΑ,
• Ο Υποστράτηγος Κωνσταντίνος Βεντήρης και Αντώνιος Σταθάτος ως εκπρόσωποι των Εθνικών Δυναμικών Οργανώσεων.

Τις εργασίες του συνεδρίου παρακολουθούσε αδιάλειπτα ο Άγγλος πρέσβης Ρέτζιναλτ Λίπερ ο οποίος και κατέγραφε με το επιτελείο του όλες τις θέσεις, απόψεις, αντιρρήσεις κ.λπ. των συνέδρων.

Η τελική συμφωνία

Εθνικόν Συμβόλαιον ονομάσθηκε η συμφωνία που συνομολογήθηκε από όλους τους σύνεδρους που έλαβαν μέρος στο Συνέδριο του Λιβάνου. Τούτο απαρτίσθηκε από τα ακόλουθα οκτώ κεφάλαια:
1. Καταδίκη του στασιαστικού κινήματος, τιμωρία των υποκινητών, ανασύνταξις και πειθάρχισις των ενόπλων ελληνικών δυνάμεων της Μέσης Ανατολής υπό την σημαίαν της ελληνικής πατρίδος.
2. Η ενοποίησις και πειθάρχησις υπό τας διαταγάς της κυβερνήσεως εθνικής ενώσεως και του Συμμαχικού Στρατηγείου όλων των ανταρτικών σωμάτων της ελευθέρας Ελλάδος, καθώς και η κινητοποίησις, όταν επιστή ο καιρός, όλων των μαχητικών δυνάμεων του έθνους εναντίον των κατακτητών.
3. Η κατάργησις της εαμικής τρομοκρατίας εις την ελληνικήν ύπαιθρον και η παγίωσις της προσωπικής ασφαλείας και της πολιτικής ελευθερίας του λαού, όταν και όπου ο κατακτητής αποσύρεται.
4. Η συνεχής μέριμνα δια την επαρκή αποστολήν τροφίμων και φαρμάκων εις την υπόδουλον Ελλάδα, επίσης και την ορεινή.
5. Η εξασφάλισις κατά την προσεχή από κοινού μετά των Συμμαχικών δυνάμεων απελευθέρωσιν της πατρίδος, της τάξεως και της ελευθερίας, του ελληνικού λαού εις τρόπον ώστε απηλλαγμένος και υλικής και ψυχολογικής βίας, να αποφασίση κυριαρχικώς και δια το πολίτευμα, και δια το κοινωνικό καθεστώς, και δια την κυβέρνηση της αρεσκείας του.
6. Η επιβολή σκληρών κυρώσεων κατά των προδοτών της πατρίδος και κατά των εκμεταλλευτών της δυστυχίας του ελληνικού λαού.
7. Η πρόνοια δια την άμεσον ικανοποίησιν, μετά την απελευθέρωσιν, των υλικών αναγκών του ελληνικού λαού.
8. Η πλήρης ικανοποίησις των εθνικών μας δικαίων. Αι μεγάλαι υπηρεσίαι και αι μεγάλαι θυσίαι μας, τα ολοκαυτώματα της πατρίδος μας δεν ημπορούν να έχουν άλλην δικαίωσιν, εκτός από την δημιουργίαν μίας νέας ελεύθερης και μεγάλης Ελλάδος.^β[›]

Αντιδράσεις

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω οι εργασίες του Συνεδρίου τελούνταν “κεκλεισμένων των θυρών” με τον έξω κόσμο, πλην όμως ο εναρκτήριος λόγος του Γ. Παπανδρέου μεταδόθηκε σε ραδιοφωνική εκπομπή (εκ του Ρφ/Σ Καΐρου) και προκάλεσε έκπληξη και οργή στους Κορυσχάδες όπου παρέμενε συγκεντρωμένη η ηγεσία του Εθνικού Συμβουλίου. Ακολούθησε θύελλα συνεδριάσεων και, στις 19 Μαΐου (μια μέρα πριν υπογραφεί το Συμβόλαιο), λήφθηκε απόφαση και στάλθηκε στο Συνέδριο η ακόλουθη αποκήρυξη – καταγγελία:

Το Εθνικό Συμβούλιο που αποτελείται από 175 αντιπροσώπους του ελληνικού λαού, αφού άκουσε
στη ραδιοφωνική εκπομπή τον λόγο του κ. Παπανδρέου στη σύσκεψη της Μέσης Ανατολής

Αποφασίζει

…………………………..

Εκφράζει την κατάπληξή του, γιατί ο κ. Παπανδρέου μίλησε με ασέβεια χρησιμοποιώντας συκοφαντικές
ανακρίβειες για τη μεγάλη μαχητική οργάνωση του ΕΑΜ και τον ηρωικό εθνικό στρατό ΕΛΑΣ που από
τρία χρόνια διεξάγουν αμείλικτη πάλη ενάντια στον κατακτητή και τους προδότες.

…………………………..

Καταγγέλλει τον κ. Παπανδρέου στον ελληνικό λαό και στους λαούς των συμμάχων, σαν διασπαστή
του εθνικού αγώνα και εχθρό των ελευθεριών του λαού.

Το παραπάνω τηλεγράφημα, αν και αποτελούσε προειδοποιητική απόφαση του Συμβουλίου προς την εαμική αντιπροσωπεία, φέρεται, κατά Σ. Γρηγοριάδη, να παρακρατήθηκε από τους Άγγλους και να μη δόθηκε ποτέ στα χέρια της αντιπροσωπείας, αλλά ούτε να έλαβαν γνώση περί αυτού και οι άλλοι σύνεδροι στη διάρκεια των εργασιών. Το γεγονός αυτό διασταυρώνεται και από το Σαράφη που ομολογεί στο βιβλίο του “Ο ΕΛΑΣ” πως μάταια περίμενε η αντιπροσωπεία, στη συνέχεια, στο Κάιρο κάποιο μήνυμα από την Ελλάδα για εξουσιοδότηση μελών της να ορκισθούν ως υπουργοί^[4].
Συνέπεια όλων αυτών ήταν να ξεσπάσει, ως συνέχεια, η λεγόμενη πολιτική κρίση Καΐρου (1944).

Σημειώσεις

^ α: Εκ των παραπάνω περικοπών διαφαίνεται η σιγουριά του Γ. Παπανδρέου επί των εξελίξεων του πολέμου, σε βαθμό που αφήνει υπόνοιες ότι γνώριζε για την πολύωρη συνάντηση που είχε ο Άγγλος υπουργός Εξωτερικών Ήντεν με το Ρώσο πρέσβη Γιούσεφ στο Λονδίνο, στις 5 Μαΐου, δηλαδή 17 ημέρες πριν αρχίσει η Διάσκεψη του Λιβάνου, καθώς και τι ειπώθηκε, αν και ποτέ δε δημοσιεύτηκε. Επίσης, στο λόγο του καταφέρεται κατά του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ ως να προέρχονται αποκλειστικά από κομμουνιστές, παρόλο που παρευρίσκονταν ο Άγγελος Αγγελόπουλος, όπως και ο Σαράφης που δεν ήταν κομμουνιστές.
Αναφερόμενος στα τάγματα ασφαλείας (σύμφωνα με την άποψη της αριστεράς) δικαίωσε τις πράξεις τους αφού απ΄ αυτούς ζητούσαν προστασία τα θύματα του ΕΑΜ. Τέλος, όταν αναφέρθηκε στην ανταρσία της Αλεξάνδρειας, που αποτελούσε μια σκοτεινή υπόθεση, φέρονται να υιοθέτησαν οι εαμικοί αντιπρόσωποι το ότι αποτελούσε προβολή παρά δημιούργημά τους, εξ ου και η στάση τους επ΄ αυτού υπήρξε όχι μόνο διαλλακτική, αλλά και με αποκήρυξη αυτής. Έτσι, στο τέλος, συμφώνησαν όλοι την τιμωρία των υποκινητών, αυτό δηλαδή που ζητούσαν ο Γεώργιος Β΄, ο Εμ. Τσουδερός, ο Γ. Παπανδρέου και οι σύμμαχοι. Οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ και του ΚΚΕ ζήτησαν τουλάχιστον οι “άφρονες” να μην εκτελεστούν.
Η στάση της Αλεξάνδρειας είχε προκαλέσει πρόβλημα στις συμμαχικές επιχειρήσεις της Μέσης Ανατολής, καθώς και την οργή των συμμάχων. Συγκεκριμένα, ο Τσόρτσιλ είχε δηλώσει ότι “η λάμψη της Ελλάδος μεταξύ των εθνών αμαυρώθηκε”, ενώ ο Ρούσβελτ με πιο σκληρό τρόπο δήλωσε ότι “η Ελλάς εξήλθε του συμμαχικού στρατοπέδου”, δημιουργώντας φόβους στην Ελληνική Κυβέρνηση ακόμα και για ενδεχόμενη μη παραχώρηση των Δωδεκανήσων, μετά το τέλος του πολέμου (πρέπει να σημειωθεί ότι έπειτα από τη στάση της Αλεξάνδρειας διακόπηκε η συμμαχική/Βρετανική βοήθεια προς το ΕΑΜ).

Για το λόγο αυτό ακολούθησαν δραματικές συζητήσεις και ενστάσεις επί τετραήμερο. Ιδιαίτερα, όμως, επικριτικοί κατά του ΕΑΜ υπήρξαν στους λόγους τους ο Σ. Βενιζέλος και ο Π. Κανελλόπουλος. Εκπληκτική λέγεται πως υπήρξε, τη δεύτερη ημέρα των εργασιών, η αγόρευση του Π. Ρούσου στη προσπάθειά του ν΄ αποκρούσει τον Παπανδρέου, πλην όμως, ο λόγος του έπεσε στο κενό, αφού δε μπορούσε ν΄ αντιπαρατεθεί για τη δολοφονία του Δ. Ψαρρού για την οποία ο Γ. Καρτάλης δεν έπαψε σχεδόν ούτε λεπτό, σε έντονη συγκινησιακή φόρτιση, επί δύο συνεχείς ώρες, να κατηγορεί και να αποκαλύπτει τις πραγματικές προθέσεις του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Ιδιαίτερα, αποκάλυψε ότι, όταν, κατά τη συνάντηση που είχε με το Σιάντο στο ορεινό αεροδρόμιο Νεράιδας, τον Αύγουστο του 1943, αρνήθηκε την ένταξη του 5/42 ΣΕ στον ΕΛΑΣ, εκείνος του απάντησε “Πας τις αρνούμενος να συνεργαστεί με το ΚΚΕ θα θεωρηθεί Γκεσταπίτης“. Σε μία μάλιστα αποστροφή του λόγου του ο Γ. Καρτάλης αναφερόμενος στο Σαράφη του είπε: “Ανηγορεύθης αρχιστράτηγος του ΕΛΑΣ δι΄ εμπτυσμού” (υπονοώντας τις ταπεινωτικές συνθήκες προσχώρησής του). Όταν, στη συνέχεια, ο Σαράφης πήρε το λόγο, προσπαθώντας ν΄ αποσείσει τις κατηγορίες, επιτέθηκε στους εκπροσώπους των άλλων οργανώσεων, κατέληξε “Οικοδομήσαμε τη δύναμή μας μαχόμενοι και δημιουργώντας την Ελεύθερη Ελλάδα“. Το λόγο πήραν και όλοι οι άλλοι αντιπρόσωποι, οπότε ακούστηκαν διάφορα φοβερά κατά του ΕΛΑΣ, όπως του τύπου ότι ο ΕΔΕΣ ήταν ο πρώτος εχθρός του αντί των Γερμανών. Παίρνοντας το λόγο ο Ι. Σοφιανόπουλος υποστήριξε την ανάγκη δημιουργίας εθνικού στρατού και τη συνδιαλλαγή όλου του ελληνικού πολιτικού κόσμου για την εξασφάλιση ομαλού πολιτικού βίου και της δημοκρατικής εξέλιξης. Τελικά, μέσα σ΄ ένα κλίμα ενθουσιασμού έγιναν δεκτές ομόφωνα οι προγραμματικές αρχές.

Το βράδυ της 20ης Μαΐου, το κείμενο που προέκυψε ως κοινή δήλωση των 25 συνέδρων, το οποίο και υπέγραψαν όλοι, χαρακτηριζόμενο από το Γ. Παπανδρέου «Εθνικό Συμβόλαιο», βασιζόταν στις αρχικές προγραμματικές διακηρύξεις του ίδιου.

^ β: Το παραπάνω “συμβόλαιο” είναι γεγονός ότι προέβλεπε σχηματισμό ενιαίας κυβέρνησης χωρίς όμως, να καθορισθεί ο αριθμός και τα συγκεκριμένα Υπουργεία που θα λάμβανε το ΕΑΜ^[5], αφήνοντας το θέμα αυτό να λυθεί στο άμεσο μέλλον σε συζητήσεις που θα διεξάγονταν στο Κάιρο. Αξίζει όμως να επισημανθούν τα ακόλουθα σημεία:

α) Πουθενά δεν έγινε μνεία για τη μέχρι τότε “Εθνική Αντίσταση”.

β) Καταγγέλθηκε η τρομοκρατία της υπαίθρου με σαφείς υπόνοιες ότι οφειλόταν στο ΕΑΜ.

β) Δεν καταγγέλθηκαν τα Τάγματα ασφαλείας, αλλά αντίθετα αναφέρθηκε ότι απ΄ αυτά ζητούσαν προστασία τα θύματα του ΕΑΜ.

δ) Το δε κίνημα της Μέσης Ανατολής στιγματίσθηκε χαρακτηριζόμενο ως εθνικό έγκλημα.

ε) Ο Αλ. Σβώλος δε θα ανελάμβανε αντιπρόεδρος.

στ) Τα υπουργεία Εσωτερικών και Στρατιωτικών τέθηκαν εκτός διαπραγμάτευσης.

ζ) Τέλος, αντί του 50% των υπουργείων, προσδιορίσθηκε να παραχωρηθούν στην Εαμική αντιπροσωπεία το 25%.

Και τα επτά παραπάνω σημεία, σε συσχετισμό με τις προκαταρκτικές “μίνιμουμ αξιώσεις”, καταμαρτυρούν όχι μόνο απλή υποχώρηση του ΕΑΜ, αλλά πλήρη αναδίπλωση αυτού σε ουσιαστικές θέσεις. Εξ ου και ο μεν Σ. Γρηγοριάδης χαρακτήρισε το Συνέδριο ως τη μεγαλύτερη ήττα που υπέστη το ΕΑΜ ^[6], ενώ ο Β. Ραφαηλίδης “Βατερλώ του ΕΑΜ, του ΚΚΕ και όλων των αριστερών πολιτικών δυνάμεων”^[7]. Βέβαια, όταν αυτά άρχισαν να γίνονται γνωστά στα βουνά της Ελλάδας η οργή που ξέσπασε ήταν αναμενόμενη, με συνέπεια ν΄ ακολουθήσει κρίση.

^ γ: Το παραπάνω 2ο σημείωμα (φερόμενο στο αρχείο του Τσώρτσιλ με αριθμό 3-211-16) δεν αναφέρεται στα “Απομνημονεύματα” του Α. Ήντεν. Το ερώτημα αν τελικά στάλθηκε ή όχι δεν ανατρέπει τις αντιλήψεις και τις τότε προθέσεις του Τσώρτσιλ. Εκ της ημερομηνίας αυτού και των αναφερομένων σ΄ αυτό διαφαίνεται σαφέστατα ότι η πρόσκληση των εκπροσώπων των “ανθρώπων των βουνών” στο Συνέδριο του Λιβάνου από το Σ. Βενιζέλο, καθώς και η με βεβαιότητα δήλωση αποδοχής τους σ΄ αυτό, είχαν ήδη προηγηθεί της 5ης Μαΐου του 1944.

Παραπομπές

Πηγές

• Ευστ. Γεωργόπουλος “Εμφύλιος Πόλεμος 1942-1944” Έκδ. Περισκόπιο “Μονογραφίες Στρατιωτικής Ιστορίας” Αθήναι 2010, σελ.78 κ.έ.
• Β. Ραφαηλίδης “Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους 1830-1974”, Αθήνα 1993, σελ.175 κ.έ.
• “Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια” τομ. Ι΄, σελ.327.