Η Διεθνής Επιτροπή Όζοντος, ενόψει της 36ης επετείου από την υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, αναφέρεται σε επιτεύγματα και ορόσημα στις προοδευτικές προσπάθειες για την ανάκαμψη της στιβάδας του όζοντος
Η 16η Σεπτεμβρίου έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα για την Προστασία της Στιβάδας του Όζοντος, στο πλαίσιο εορτασμού της επετείου της υπογραφής του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ το 1987, που αφορά τις ουσίες που καταστρέφουν το στρώμα του όζοντος. Το σχετικό Πρωτόκολλο αποτελεί μία παγκοσμίως επικυρωμένη συνθήκη που ελέγχει το ρυθμό παραγωγής και καταστροφής των επιβλαβών -για το όζον- ουσιών (ODSs) και πολλών υποκατάστατων των ουσιών αυτών.
Το θέμα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας για την Προστασία της Στιβάδας του Όζοντος ορίζεται ως: «Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ: αποκαθιστώντας τη Στιβάδα του Όζοντος και μετριάζοντας την κλιματική αλλαγή». Αναδεικνύει δε την προσδοκώμενη επίδραση του Πρωτοκόλλου στην κλιματική αλλαγή διαμέσου της Τροπολογίας του Kigali για τη σταδιακή μείωση των υδροφθορανθράκων (HFCs) -οι οποίοι είναι αέρια που εντείνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου- και την υιοθέτηση «πράσινων» τεχνολογιών ψύξης. Από το 1985, οι διεθνείς κοινότητες για το όζον και το κλίμα έχουν συνεργαστεί επισταμένως στο πλαίσιο που ορίζει η Σύμβαση της Βιέννης για την Προστασία του Όζοντος. Η Σύμβαση αυτή προβλέπει την παγκοσμίου εμβέλειας ερευνητική προσπάθεια για την αξιολόγηση και μέτρηση των επιπέδων της -ζωτικής για τη γη- στιβάδας του όζοντος.
Η έντονη αραίωση του στρώματος του όζοντος στην Ανταρκτική επανεμφανίστηκε το 2023. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι παρά τη μείωση των εκπομπών, τα επίπεδα των ανθρωπογενών μακρόβιων ουσιών ΟDS στην ατμόσφαιρα παραμένουν ακόμα υψηλά. Η αραίωση του όζοντος της Ανταρκτικής συμβαίνει σταθερά κάθε χρόνο από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Η σοβαρότητα του φαινομένου δεν ήταν τόσο έντονη κατά την περίοδο 1990-2010 και διαπιστώθηκε μία ελαφριά βελτίωση κατά την τελευταία δεκαετία, συνεπής με τη θεωρία και τις προσομοιώσεις μοντέλων που θεωρούν ότι τα επίπεδα των ουσιών ODS μειώνονται.
Οι συγκεντρώσεις των ατμοσφαιρικών ουσιών ODS μειώνονται αλλά παραμένουν ακόμα σε επίπεδα που μπορούν να προκαλέσουν σημαντική καταστροφή του όζοντος κατά την εαρινή περίοδο. Χάρις στο Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, η μείωση των ουσιών ODS έχει οδηγήσει στη σταδιακή μείωση της έκτασης της τρύπας του όζοντος στην Ανταρκτική αλλά και στη μείωση της καταστροφής του όζοντος σε παγκόσμια κλίμακα. Το όζον αναμένεται να επανέλθει στα επίπεδα του 1980 κατά την περίοδο 2060-2070.
Τον Ιανουάριο του 2022 η έκρηξη του ηφαιστείου Hunga Tonga-Hunga Ha’apai (HTHH) εισήγαγε, επιπροσθέτως των ηφαιστειακών αερολυμάτων, μία άνευ προηγουμένου ποσότητα υδρατμών στη στρατόσφαιρα. Ο μεγάλος αυτός όγκος των υδρατμών ταξίδεψε στη στρατόσφαιρα και μεταφέρθηκε εντός του Ανταρκτικού στροβίλου νωρίς την άνοιξη του 2023 (όπως φάνηκε από τον δορυφόρο της NASA Aura, Microwave Limb Sounder). Το γεγονός αυτό δύναται να εντείνει την αραίωση του στρώματος του όζοντος της Ανταρκτικής για το 2023. Η συγκεκριμένη ηφαιστειακή έκρηξη καταδεικνύει ότι η ετήσια διακύμανση της αραίωσης του όζοντος μπορεί να επηρεαστεί από απροσδόκητα γεγονότα. Η ευρεία διακύμανση της καταστροφής του όζοντος στην Ανταρκτική και την Αρκτική τα τελευταία χρόνια υπογραμμίζει την ανάγκη για μία συνεχή επίβλεψη της στιβάδας του όζοντος και των καταστροφικών ουσιών (ODS) ώστε να αξιολογείται το επίπεδο συμμόρφωσης στο Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ σε παγκόσμια κλίμακα.
Η καταστροφή του όζοντος στην Αρκτική ήταν γενικώς αρκετά ασθενέστερη από την αντίστοιχη στην Ανταρκτική κατά την άνοιξη του 2023. Η καταστροφή του όζοντος στην Αρκτική προκαλείται συνήθως από έναν συνδυασμό παραγόντων με βασική προϋπόθεση την παρουσία ισχυρών πολικών στροβίλων, ιδίως την περίοδο του Μαρτίου, συνοδευομένων από ασυνήθιστα ασθενείς δυναμικές διεργασίες κατά τη χειμερινή περίοδο. Τυπικά, οι διεργασίες αυτές προκαλούν κινήσεις του -πλουσίου σε όζον- αέρος διαμέσου των πολικών στροβίλων.
Η ικανότητά μας να παρακολουθούμε και να κατανοούμε το όζον και τη στρατόσφαιρα εξαρτάται ουσιωδώς από τα δορυφορικά και επίγεια (συμπεριλαμβανομένων και των οζοντοβολήσεων) συστήματα παρατήρησης. Η επερχόμενη απόσυρση των δορυφόρων μακράς παραμονής στο διάστημα (όπως ο AURA της NASA, και oι Aqua και Terra) θα περιορίσει τη δυνατότητα παρακολούθησης τόσο της «υγείας» της στιβάδας του όζοντος όσο και των ανθρωπογενών ουσιών ODSs. Όπως σημειώθηκε παραπάνω, η έκρηξη του ηφαιστείου HTHH έχει μία σημαντική επίπτωση στο κλίμα, το όζον και τη στρατόσφαιρα. Χωρίς τη συνεχή παρακολούθηση σε παγκόσμιο επίπεδο, θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να παρακολουθήσουμε και να κατανοήσουμε το γεγονός αυτό. Πρόσφατα, μετρήθηκαν απροσδόκητες (παράνομες) εκπομπές του CFC-11, οι οποίες μας υπενθυμίζουν τη χρησιμότητα του άρθρου 3 της Σύμβασης της Βιέννης, στο πλαίσιο του οποίου η επιστημονική κοινότητα τονίζει την ανάγκη για τη «συστηματική παρατήρηση της κατάστασης της στιβάδας του όζοντος και άλλων σχετικών παραμέτρων». Η σχετιζόμενη με την ανάκαμψη του στρώματος του όζοντος επαναφορά σε χαμηλότερα επίπεδα έκθεσης στην υπεριώδη Β (UV-B) ακτινοβολία είναι ακόμα περισσότερο αβέβαιη εξαιτίας μεταβολών στα νέφη και τα αερολύματα που σχετίζονται με την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Για αυτόν τον λόγο συνιστάται τα καθιερωμένα προληπτικά μέτρα προστασίας από την υπερβολική έκθεση των ανθρώπων στην ηλιακή UV-B ακτινοβολία να συνεχίσουν να εφαρμόζονται στις επόμενες δεκαετίες.
Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ αποτελεί μία δεσμευτική και καινοτόμα συμφωνία που επέλυσε ένα σημαντικό παγκόσμιο πρόβλημα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Οι επιστημονικές προκλήσεις της καταστροφής του όζοντος οδήγησαν σε μία ουσιαστική ενίσχυση της κατανόησής μας για το ζήτημα έπειτα από την υπογραφή του, οδηγώντας στη διαμόρφωση πολιτικών που ελέγχουν την κατανάλωση και την παραγωγή των ουσιών ODS. Το εν λόγω Πρωτόκολλο αποτελεί ένα επιτυχημένο προσχέδιο για την ανάπτυξη ενός επιστημονικού διαλόγου για τα περιβαλλοντικά θέματα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Το επόμενο Διεθνές Συμπόσιο Όζοντος-Quadrennial Ozone Symposium (το οποίο πραγματοποιείται κάθε τέσσερα χρόνια και το τελευταίο πραγματοποιήθηκε εξ’ αναβολής το 2021, με συμμετέχοντες αποκλειστικά σε απομακρυσμένη σύνδεση λόγω των περιορισμών που ίσχυσαν λόγω Covid), θα λάβει χώρα στο Boulder της πολιτείας του Κολοράντο των ΗΠΑ στο διάστημα 15-19 Ιουλίου 2024.
Το κείμενο αυτό επικυρώθηκε από τα Μέλη της Διεθνούς Επιτροπής Όζοντος (IO3C) στις 14 Σεπτεμβρίου 2023.
