Παγκόσμια Hμέρα Αρχείων: «Διαδικασίες ελέγχου στην πρώιμη τυπογραφία και κατά την κυκλοφορία και χρήση του βιβλίου στην πρώιμη νεοτερικότητα»

«Διαδικασίες ελέγχου στην πρώιμη τυπογραφία και κατά την κυκλοφορία και χρήση του βιβλίου στην πρώιμη νεοτερικότητα»

Τετάρτη 11 Ιουνίου, 18.00
Ιστορικό και Παλαιογραφικό Αρχείο του ΜΙΕΤ
Π.Σκουζε 3 (πλατεία Αγίας Ειρήνης

Πρόγραμμα

18.00-18.05     Σταύρος Γριμάνης, υπεύθυνος ΙΠΑ/ΜΙΕΤ: Καλωσόρισμα – Εισαγωγή.

18.05-18.20     Ειρήνη Σολωμονίδη, επικεφαλής βιβλιοθηκάριος Γενναδείου Βιβλιοθήκης, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών: Imprimatoria και Εκδοτικά Προνόμια σε Βενετσιάνικες Εκδόσεις του 17ου Αιώνα: Η Περίπτωση του Τυπογραφείου των Pinelli από Τεκμήρια της Συλλογής της Γενναδείου Βιβλιοθήκης

18.20-19.00     Στάθης Μπίρταχας, αναπληρωτής καθηγητής, Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης: Παράνομες αναγνώσεις κατά την εποχή της Μεταρρύθμισης: απαγορευμένα έργα σε βιβλιοθήκες λογίων από τις ελληνικές περιοχές της Βενετίας (16ος-17ος αι.)

19.00-19.20     Ερωτήσεις-συζήτηση

Περιλήψεις

Ειρήνη Σολωμονίδη, Imprimatoria και Εκδοτικά Προνόμια σε Βενετσιάνικες Εκδόσεις του 17ου Αιώνα: Η Περίπτωση του Τυπογραφείου των Pinelli από Τεκμήρια της Συλλογής της Γενναδείου Βιβλιοθήκης

Η παρουσίαση διερευνά τους μηχανισμούς εκδοτικής αδειοδότησης και λογοκρισίας στη Βενετία του 17ου αιώνα, μέσω της ανάλυσης των imprimatoria, δηλαδή των έντυπων ή χειρόγραφων ενδείξεων προνομίου, άδειας ή εκκλησιαστικής έγκρισης που συνοδεύουν τα βιβλία της περιόδου. Εστιάζοντας στη δραστηριότητα του τυπογραφείου των Pinelli — ένα λιγότερο μελετημένο αλλά δραστήριο βενετικό τυπογραφείο— η μελέτη εξετάζει πώς η νομική, θρησκευτική και πολιτική εποπτεία επηρέασε τις εκδοτικές πρακτικές και τα υλικά χαρακτηριστικά των βιβλίων. Βασιζόμενη σε αντίτυπα από τη συλλογή της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, αναλύει ορατά τεκμήρια όπως οι δηλώσεις προνομίου στην σελίδα τίτλου (π.χ. «Con privilegio»), τα τυπογραφικά σήματα, οι χειρόγραφες σημειώσεις και οι κτητορικές σφραγίδες θεσμών (βιβλιοθήκες, μοναστήρια κλπ.), αναδεικνύοντας τον τρόπο με τον οποίο τα στοιχεία αυτά αντανακλούν ευρύτερους μηχανισμούς ελέγχου της παραγωγής και διάδοσης της γνώσης. Η μελέτη φιλοδοξεί να είναι μια συμβολή στην κατανόηση της πρώιμης νεοτερικής εκδοτικής κουλτούρας στη Βενετία, προσφέροντας μια οπτική στη διασταύρωση λογοκρισίας, προνομίων και βιβλιογραφικών τεκμηρίων.

Στάθης Μπίρταχας, Παράνομες αναγνώσεις κατά την εποχή της Μεταρρύθμισης: απαγορευμένα έργα σε βιβλιοθήκες λογίων από τις ελληνικές περιοχές της Βενετίας (16ος-17ος αι.)

Τα τελευταία έτη μελετώ κατά τρόπο ενδελεχή τον αντίκτυπο των ιδεών της Μεταρρύθμισης στις ελληνικές περιοχές της Βενετίας βασιζόμενος σε μεγάλο βαθμό σε αδημοσίευτα τεκμήρια από τα αρχεία της ρωμαϊκής Ιεράς Εξέτασης, τα οποία συνιστούν σημαντικά εργαλεία μελέτης των θρησκευτικών προσλήψεων, αλλά και της διανοητικής συγκρότησης των θρησκευτικά διαφωνούντων κατά τους πρώιμους νεότερους χρόνους. Στο πλαίσιο των ερευνών αυτών και βασιζόμενος ομοίως σε τέτοιου είδους τεκμήρια, αλλά και σε ορισμένες ακόμη μαρτυρίες από δημοσιευμένα νοταριακά έγγραφα και άλλες αρχειακές πηγές, έκρινα σκόπιμο να πραγματευτώ στην παρούσα διάλεξη το ζήτημα της κατοχής και ανάγνωσης στον εξεταζόμενο χώρο εκείνων των αποκλινόντων από τη ρωμαϊκή ορθοδοξία βιβλίων που συνιστούσαν το κύριο όχημα για την προπαγάνδιση των προαναφερθεισών ιδεών της Μεταρρύθμισης και της αμφισβήτησης εν γένει των καθιερωμένων θρησκευτικών αξιών. Διευκρινίζω, ωστόσο, ότι στην παρούσα διερεύνηση δεν συμπεριλαμβάνονται τα εβραϊκά βιβλία, καθώς και έργα σχετιζόμενα με τη μαγεία και τις συναφείς με αυτήν πρακτικές, τα οποία βρίσκονταν ομοίως κατ’ εκείνη τη χρονική φάση στο στόχαστρο της εκκλησιαστικής λογοκρισίας. Ειδικότερα, επιχειρώ εδώ μία συγκριτική θεώρηση των απαγορευμένων και ύποπτων σύμφωνα με την τελευταία τίτλων, οι οποίοι έχουν εντοπιστεί σε ιδιωτικές βιβλιακές συλλογές λογίων που προέρχονταν από την Κρήτη, την Κύπρο και τα Ιόνια Νησιά˙ δηλαδή από ελληνικές περιοχές της Γαληνοτάτης που μετείχαν στις πολιτιστικές εξελίξεις της Δύσης είτε διά των πανεπιστημιακών σπουδών και της πνευματικής δραστηριοποίησης στην ιταλική χερσόνησο γόνων τοπικών αριστοκρατικών και εύπορων αστικών οικογενειών, είτε και της έλευσης στα νησιά Ιταλών λογίων, δασκάλων και κληρικών φορέων, ομοίως, νεωτερικών διανοητικών και θρησκευτικών ρευμάτων της Ευρώπης.

Η Ειρήνη Σολομωνίδη είναι Επικεφαλής Βιβλιοθηκάριος στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη από τον Αύγουστο του 2005. Είναι κάτοχος προπτυχιακών και μεταπτυχιακών τίτλων σπουδών από το Πανεπιστήμιο Paris IV-Sorbonne και υποψήφια διδάκτωρ του Τμήματος Φιλολογίας του ΕΚΠΑ. Τα ακαδημαϊκά της ενδιαφέροντα αφορούν στην ιστορία του βιβλίου και στη μεσαιωνική γαλλική και βυζαντινή λογοτεχνία. Έχει εργαστεί σε πολλές αναγνωρισμένες ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες στο Παρίσι (την École Normale Supérieure, τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Paris X-Nanterre, τη Βιβλιοθήκη Βυζαντινών Σπουδών στο Collège de France και τη Βιβλιοθήκη Ιατρικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Paris VII). Απέκτησε πτυχίο βιβλιοθηκονομίας από το Πανεπιστήμιο Paris V – René Descartes. Έχει επίσης παρακολουθήσει εξειδικευμένα σεμινάρια στο Virginia Rare Book School, στο London Rare Book School, στο Centre du Conservation du Livre στην Αρλ, στο Institut d’histoire du livre στη Λυών και στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (εργαστήριο και σεμινάρια του CERL).  Έχει επιμεληθεί εκθέσεις, καθώς και παρουσιάσει και δημοσιεύσει ανακοινώσεις σε συνέδρια με επίκεντρο την ιστορία του βιβλίου, αξιοποιώντας τις συλλογές της Γενναδείου Βιβλιοθήκης.

Ο Στάθης Μπίρταχας είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου θεραπεύει το γνωστικό αντικείμενο της Ευρωπαϊκής Ιστορίας και του Πολιτισμού με έμφαση στην Ιστορία των Ελληνοϊταλικών Σχέσεων. Έχει διδάξει, επίσης, σε μία σειρά από έτερα πανεπιστήμια της Ελλάδας και έχει διατελέσει επισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια της Ιταλίας και της Κύπρου. Είναι μέλος διεθνών επιστημονικών εταιρειών και ερευνητικών δικτύων, καθώς και συντακτικών επιτροπών διεθνών επιστημονικών περιοδικών με κριτές. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στην κοινωνική, πολιτισμική και στρατιωτική ιστορία του βενετικού κράτους και των ελληνικών περιοχών του βενετικού Κράτους της Θάλασσας (13ος–18ος αι.)˙ στην κοινωνική και πολιτισμική ιστορία της ελληνικής διασποράς στην ιταλική χερσόνησο (μεσαιωνικοί και νεότεροι χρόνοι)˙ στις ελληνοϊταλικές σχέσεις και ανταλλαγές (πολιτικές, ιδεολογικές, πολιτισμικές) κατά την περίοδο του Risorgimento˙ και στους ιταλούς εθελοντές μαχητές (φιλέλληνες, γαριβαλδινούς) στον ελλαδικό χώρο (19ος–αρχές 20ού αι.). Από την εργογραφία του επισημαίνεται η έκδοση των εκθέσεων πεπραγμένων των ανώτατων βενετών αξιωματούχων της Κύπρου (Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο, 2020, <https://www.epikentro.gr/?book=1140>) και το αφιερωματικό τεύχος του διεθνούς επιστημονικού περιοδικού Nuova Antologia Militare. Rivista interdisciplinare della Società Italiana di Storia Militare στους Βενετο-οθωμανικούς πολέμους (15ος–18ος αι.), το οποίο επιμελήθηκε (N. 3, 2022, Fascicolo Speciale 2. Giugno 2022. Venetian–Ottoman Wars, edited by Stathis Birtachas. Διαθέσιμο στον ιστότοπο του περιοδικού: <https://www.nam-sism.org/3.2%20%20fascicoli.html>).