Από την παράσταση «Τα Σκυλιά» σε σκηνοθεσία του Ανέστη Αζά
Συνέντευξη DW, Σοφία Κλεφτάκη
Η συνέντευξη με τον Tζεμ Γιίτ Ουζούμογλου (Cem Yiğit Üzümoğlu), τον γνωστό Τούρκο ηθοποιό και επικριτή της κυβέρνησης, πραγματοποιήθηκε την ημέρα του ισχυρού σεισμού στην Κωνσταντινούπολη. Η σύνδεση με την οποία ξεκίνησε η συζήτηση καθυστέρησε για λίγο, εξαιτίας των προβλημάτων στα τουρκικά δίκτυα επικοινωνιών ως αποτέλεσμα των μετασεισμικών δονήσεων. Ίσως ένα προμήνυμα για τον «σεισμό» από την πολιτική καταστολή που αναμένεται να ενταθεί το επόμενο διάστημα και στους κόλπους του καλλιτεχνικού χώρου στην Τουρκία.
Με το πολιτικό κλίμα στην Τουρκία να συνεχίζει να βρίσκεται σε αναβρασμό, ο νεαρός Τούρκος ηθοποιός υπενθυμίζει με τη στάση του πως η σιωπή δεν είναι πάντα χρυσός και γίνεται έτσι μια τολμηρή φωνή σε μια χώρα, όπου ο έλεγχος στην τέχνη από την κυβέρνηση δεν υπήρξε ποτέ πιο έντονος. Ο Ουζούμογλου εξηγεί, μιλώντας αποκλειστικά στην DW ότι «η κυβέρνηση προσπαθεί να φιμώσει κάθε αντίθετη φωνή».
«Δεν θέλουν να μιλήσει κανείς» λέει χαρακτηριστικά, εκφράζοντας τη βαθιά απογοήτευσή του για τις πρακτικές κρατικής καταπίεσης στη χώρα του. Επισήμανε πως οι κυβερνώντες φοβούνται ότι θα χάσουν την εξουσία τους και για αυτό επιθυμούν να μην παλεύει κανείς για τα δικαιώματά του. «Η εξουσία πιστεύει ότι η αντίσταση θα σταματήσει», δηλώνει στην DW. «Aυτό είναι λάθος».
«Νομίζουν ότι δεν θα συνεχίσουμε να αντιστεκόμαστε, αλλά κάνουν λάθος»
Η κατάσταση στην Τουρκία για τους καλλιτέχνες γίνεται συνεχώς χειρότερη, με τον Ουζούμογλου να τονίζει την αυξανόμενη καταπίεση που επικρατεί «όχι μόνο στον καλλιτεχνικό χώρο, αλλά και εναντίον κάθε πολίτη». Εξέφρασε την πίστη του ότι η τέχνη μπορεί ακόμη να κάνει τη διαφορά, δηλώνοντας πως θεωρεί εφικτό το να παραμείνει κάποιος ειλικρινής και δημιουργικός καλλιτέχνης στην Τουρκία.
Παρ’ όλα αυτά, επισήμανε πως πρέπει κανείς να λάβει υπόψη τις συνέπειες που μπορούν να έχουν οι πράξεις τους, μιας και δεν υπάρχει πάντα νομική κάλυψη. Σύμφωνα με τον ίδιο, «ο φόβος χρησιμοποιείται ως όπλο – όχι μόνο εναντίον του καλλιτέχνη, αλλά και του οικογενειακού του περιβάλλοντος», αφού, όπως είπε, «ακόμα κι αν κάποιος δεν φοβάται, ίσως να φοβηθεί η μητέρα του και να τον αποτρέψει από την αντίσταση». «Το μόνο που έκανα ήταν να υπενθυμίσω αυτά που λέει το Σύνταγμα» ανέφερε στην DW.«Δεν φοβόμαστε, δεν θα κλείσουμε τα στόματά μας και δεν υπακούμε».
O Tζεμ Ουζούμογλου αναφέρεται επίσης στην ανοιχτή στοχοποίηση καλλιτεχνών μέσω εταιρειών, χαρακτηρίζοντάς τη «φαινόμενο τρομακτικό». Όπως μάλιστα αναφέρει, παρόλο που δεν ομολογείται ανοιχτά στην Τουρκία, στον καλλιτεχνικό χώρο γίνεται λόγος για την ύπαρξη εικαζόμενων, ανεπίσημων μαύρων λιστών με ηθοποιούς που εκφράζονται δημόσια επικριτικά. Είπε ότι πολλοί φίλοι του βρίσκονται σε αυτές τις λίστες -αν και δεν έχει επισήμως επιβεβαιωθεί ότι υπάρχουν- και εκφράζει την πεποίθηση ότι πιθανώς να βρίσκεται κι ο ίδιος σε αυτές, ειδικά μετά τα πρόσφατα γεγονότα. Εκτιμά μάλιστα ότι η επαγγελματική του πορεία θα μπορούσε να πληγεί σοβαρά και αναρωτιέται τι θα μπορούσε να συμβεί μέσα στα επόμενα δύο χρόνια.
Ο αγώνας για ελευθερία στην τουρκική τέχνη
Η σύλληψη του Oυζούμογλου στις 3 Απριλίου 2025 ήρθε μετά την υποστήριξή του μιας εκστρατείας μποϊκοτάζ, η οποία ήταν απόρροια της σύλληψης και φυλάκισης του δημάρχου Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου. Οι ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις στην Κωνσταντινούπολη με φόντο την υπόθεση Ιμάμογλου έφεραν εκ νέου στο προσκήνιο και το ζήτημα του κυβερνητικού ελέγχου στην τέχνη. Ως εκφραστής της φωνής των καλλιτεχνών και συγκεκριμένα των ηθοποιών στοχοποιήθηκε και ο Ουζούμογλου, ο οποίος εκτός από την καλλιτεχνική του δραστηριότητα, εκπροσωπεί και συνδικαλιστικά Τούρκους ηθοποιούς.
Ο Τούρκος ηθοποιός πιστεύει ότι η καταστολή από την κυβέρνηση είναι αποτέλεσμα της επιθυμίας να διατηρηθεί ο πλήρης έλεγχος σε κάθε τομέα της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένης της καλλιτεχνικής έκφρασης. «Απλά θέλουν να ελέγχουν τους πάντες και τα πάντα και να κερδίζουν περισσότερη εξουσία, ενώ ολόκληρη η κοινωνία λιμοκτονεί».
«Το μποϊκοτάζ είναι δικαίωμα – όχι έγκλημα»
Η κατηγορία πως «έβλαψε τoν εθνικό πλούτο» με τη στήριξη σε μποϊκοτάζ είναι, όπως λέει, «παράλογη και υποκριτική». Υπενθύμισε ότι μόλις δύο μήνες πριν, ο ίδιος ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε δηλώσει μέσω ανάρτησης ότι η αποχή από αγορές αποτελεί προσωπικό δικαίωμα, με αποτέλεσμα πολλοί να χρησιμοποιούν αυτό το tweet για να δικαιολογήσουν πράξεις, για τις οποίες τελικά τιμωρούνται. Αναρωτήθηκε, γιατί δεν επιτρέπεται στους πολίτες να εφαρμόσουν αυτό που αναγνώρισε ο ίδιος ο πρόεδρος.
Σε ερώτηση για το τι πρέπει να αλλάξει στην Τουρκία, ο Ουζούμογλου απαντά: «Η διαφθορά και η αδυναμία θεσμών είναι τόσο έντονες, που χρειάζονται πολλές αλλαγές. Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να αλλάξει η ηγεσία της χώρας – αλλά και η νοοτροπία των πολιτών».
Αλληλεγγύη από την Ελλάδα
Ο Ουζούμογλου τελεί προς το παρόν υπό περιοριστικούς όρους στην Τουρκία και δεν μπορεί να ταξιδέψει εκτός χώρας και άρα να συμμετάσχει στην παράσταση «Τα Σκυλιά» του σκηνοθέτη Ανέστη Αζά στο θέατρο Κιβωτός της Αθήνας. Στην ίδια παράσταση συμμετείχε και στο παρελθόν, ενώ στενές είναι οι σχέσεις του με πολλούς Έλληνες ηθοποιούς.
Η ματαίωση της εμφάνισής του στην Αθήνα ήταν κάτι παραπάνω από επαγγελματική απώλεια: «Η ομάδα που έχουμε είναι μια όμορφη ομάδα. Συνεργαζόμαστε με καταπληκτικούς καλλιτέχνες, με καταπληκτικούς ελεύθερους καλλιτέχνες με μεγάλη ψυχή και πολύ χιούμορ, με πάθος και ενθουσιασμό για τη ζωή και τα πάντα. Ένιωθα πολύ ελεύθερος δουλεύοντας μαζί τους, γιατί στην Τουρκία η τέχνη έχει περιοριστεί εδώ και πολύ καιρό, όχι μόνο από πολιτική άποψη, αλλά και από οικονομική άποψη».
Και προσθέτει: «Ζηλεύω τους Έλληνες για αυτή τη φλόγα και αυτή την αντιστασιακή ψυχή που έχουν. Τη δύναμη να λένε όχι. Αυτό είναι ένα όμορφο πράγμα, το μόνο που έχουμε για να επιβιώσουμε».
Ο σκηνοθέτης Ανέστης Αζάς τόνισε μιλώντας στην DW ότι ο Ουζούμογλου είναι «βασικός συνεργάτης της ομάδας». Όπως είπε: «Συνεχίζουμε την αλληλεγγύη στον Τζεμ και προς κάθε καλλιτέχνη και πολίτη που υπερασπίζεται το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση».
Η έλλειψη στήριξης από τουρκικές εταιρείες
O Ουζούμογλου μοιράζεται τις απόψεις του σχετικά με τη στάση του διεθνούς κοινού και των τουρκικών εταιρειών παραγωγής: «Παρόλο που υπάρχουν άτομα που με υποστηρίζουν προσωπικά, καμία εταιρεία παραγωγής δεν με έχει υποστηρίξει ανοιχτά, επειδή φοβούνται ότι αυτό μπορεί να βλάψει τις επιχειρήσεις τους».
Τονίζει ότι ο φόβος έχει αποτρέψει πολλές εταιρείες από το να πάρουν πολιτική θέση: «Ήμουν στο πλευρό της αντιπολίτευσης και πάντα θα είμαι, ανεξάρτητα από το ποιος θα γίνει πρόεδρος. Γι’ αυτό δεν θέλουν να συνεργαστούν με ανθρώπους που σκέφτονται όπως εμείς».
«Εμείς είμαστε η δύναμη»
Παρά τις πολλές προκλήσεις, ο Ουζούμογλου παραμένει αισιόδοξος ότι η κατάσταση θα αλλάξει κάποια στιγμή. «Εμείς είμαστε η δύναμη», λέει χαρακτηριστικά, επαναλαμβάνοντας τη δέσμευσή του για τον αγώνα υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης στην Τουρκία.
Η αποφασιστικότητά του να συνεχίσει να μιλάει, παρά το προσωπικό κόστος, είναι μια υπενθύμιση για την απαράμιλλη δύναμη της αντίστασης, ακόμα και στις εποχές της πιο βαθιάς καταπίεσης.
