Σε αυτό το μυθιστόρημα ο Έρμαν Έσσε αποκαλύπτει έναν χαρακτήρα ο οποίος διακατέχεται από πολλούς προβληματισμούς και υπαρξιακά ερωτήματα και είναι ένας άνθρωπος ο οποίος ψάχνει μία νοηματοδότηση για τη ζωή, αμφισβητώντας το αστικό περιβάλλον της εποχής λίγο πριν το 1930, καθώς το βιβλίο του εκδόθηκε το 1927. Επίσης, εκφράζει μέσα από τον χαρακτήρα του την πεποίθηση ότι δεν είμαστε μονοδιάστατες προσωπικότητες, αλλά ότι μπορεί να έχουμε δυο πλευρές (δυο ψυχές: του ανθρώπου και του λύκου).
Στο σημείο του βιβλίου όπου ο ήρωας έχει έρθει σε επαφή με ένα φαινομενικά διαφορετικό από αυτόν άτομο, αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Νομίζεις πως δεν μπορώ να καταλάβω τον φόβο σου μπροστά στο Φοξ – Ροτ, την αντίθεσή σου προς τα μπαρ και τα χορευτικά κέντρα, την αντίδρασή σου προς τη μουσική τζαζ κι όλα τα άλλα μικροπράγματα; Σε καταλαβαίνω πολύ καλά κι επίσης την αηδία σου μπροστά στην πολιτική, τη λύπη σου για τα φλύαρα κι ανεύθυνα καμώματα των κομμάτων, του Τύπου, την απελπισία σου για τον πόλεμο, αυτόν που έγινε και γι’ αυτόν που θα γίνει, για τον τρόπο που σκέφτεται κανείς σήμερα, διαβάζει, οικοδομεί, κάνει μουσική, οργανώνει γιορτές, διαμορφώνει εκπαίδευση. Δίκιο έχεις λύκε της Στέπας, χίλιες φορές δίκιο, κι εντούτοις πρέπει να καταστραφείς, είσαι γι’ αυτόν τον απλό, άνετο, τόσο λίγο ευχαριστημένο κόσμο πολύ απαιτητικός και πεινασμένος, σε ξερνά, είσαι γι’ αυτόν μια πολύ μεγάλη διάσταση, όποιος σήμερα θέλει να ζήσει και να είναι ευχαριστημένος από τη ζωή, δεν πρέπει να είναι ένας άνθρωπος όπως εγώ κι εσύ, όποιος θέλει αντί για θόρυβο μουσική, αντί για ευχαρίστηση χαρά, αντί για χρήμα ψυχή, αντί για φασαρία γνήσια εργασία, αντί για παιχνίδια γνήσιο πάθος, γι’ αυτόν ο ωραίος αυτός κόσμος δεν είναι καμιά πατρίδα…» (Έσσε, σσ. 149, 150).
Διαφαίνεται, λοιπόν, μέσα από αυτά τα λόγια ότι δύο από τους κεντρικούς χαρακτήρες, ενώ διαφέρουν κατά βάθος έχουν μια κοινή ματιά για τον κόσμο και την κοινωνία της εποχής τους που τους περιβάλλει. Οπότε, εκτός από όσα αναφέρθηκαν, διαπιστώνουμε τη δύναμη που έχει ένας άλλος άνθρωπος να επηρεάσει τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα, τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας και κυρίως τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει κάποιος απέναντι στις δράσεις μας, σε όσα σκοπεύουμε να κάνουμε και ως προς τους στόχους μας.
Μεταξύ άλλων το μυθιστόρημα διαπραγματεύεται και το δύσκολο ζήτημα της αυτοκτονίας και το γεγονός αυτό σε συνάρτηση με όσα μόλις αναφέραμε θα λέγαμε ότι καθιστά το εν λόγω μυθιστόρημα υπαρξιακό. Στον κοινωνικά κατασκευασμένο κόσμο της εποχής του ο ήρωας ασφυκτιεί, και δεν μπορεί να βρει τη θέση του μέσα σε αυτό τον κόσμο κι έτσι σαν εναλλακτική επιλογή σκέφτεται την αυτοκτονία: «…η αυτοκτονία είναι μια διέξοδος, αλλά μια διέξοδος ανάγκης, παράνομη και ονειδισμένη…» (Έσσε, σ. 51). Για τον άνθρωπο είναι σημαντικό το «αίσθημα του ανήκειν» και ταυτοχρόνως το να έχει πάντα την επιλογή να ξεφύγει από μια κατάσταση ή μια ζωή μέσα στην οποία κυριαρχεί δυσφορία κι απογοήτευση. Όταν δεν μπορείς να ταιριάξεις κάπου, τότε θα πρέπει ή να υποφέρεις τη μοναξιά σου ή να θέσεις μόνος σου ένα τέρμα σε αυτού του είδους το μαρτύριο.
Στο σημείο αυτό το βιβλίο του Έριχ Φρομ με τίτλο «Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία», μας βοηθά να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε τη στάση και τη συμπεριφορά του λύκου της Στέπας. Ο Φρομ αναφέρει ότι ο Φρόυντ «αναλογίζεται πάντα το άτομο μέσα από τις σχέσεις του με άλλα άτομα» κι ότι ο άνθρωπος είναι κατά βάση αντικοινωνικός κι επίσης ότι το άτομο μέσα στην κοινωνία καταπιέζει τις ορμές του και γίνεται νευρωτικό (Φρομ, 2017, σσ. 29, 30). Ο Φρομ εξηγεί ότι μια από τις μεγαλύτερες ανάγκες του ατόμου είναι η αποφυγή της απομόνωσης και της απόλυτης μοναξιάς οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ψυχική αποδόμηση, ακόμη και στην εκδήλωση σχιζοφρενικών διαταραχών, όπως ακριβώς η ασιτία οδηγεί στον θάνατο (Φρομ, 2017, σ. 39). Έτσι, λοιπόν, εξηγείται το γιατί ο λύκος της Στέπας διακατέχεται από αυτοκτονικό ιδεασμό.
Επομένως η απόσταση ανάμεσα στο άτομο και την κοινωνία αντικατοπτρίζεται και υπογραμμίζεται με έναν πολύ χαρακτηριστικό τρόπο και θα λέγαμε ότι υπάρχει ένας παραλληλισμός με την απόσταση ανάμεσα στη διανοητική και την ψυχική ισορροπία του ατόμου. Με άλλα λόγια, το άτομο χάνει την επαφή με την κοινωνία, αλλά και με τον ίδιο του τον εαυτό. Τελικά το άτομο καταλήγει να στρέφεται ενάντια στον εαυτό του, στην ίδια του την ύπαρξη, στο ίδιο του το είναι. Άρα, έχουμε από τη μία πλευρά εναντίωση του ατόμου απέναντι στην κοινωνία και κατά παρόμοιο τρόπο εναντίωση του ατόμου απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό. Σε έναν εαυτό όπου δεν μπορεί να βρει νόημα ύπαρξης, δυσανασχετεί και διαπιστώνει ότι η αμφισβήτηση ήταν στείρα, καθώς δεν οδηγεί σε τίποτα άλλο παρά σε μια παθητική στάση απέναντι στα πράγματα, εφόσον δεν μπορεί να τα αλλάξει. Δεν μπορεί να αλλάξει την οργάνωση της κοινωνίας, τους νόμους, τους θεσμούς, τις κοινωνικές διαδικασίες και νόρμες… οπότε, καταπιέζεται και τελικά οδηγείται στην αντικοινωνικότητα, στο περιθώριο… Το να θέσει ένα τέρμα σε όλα όσα βιώνει μοιάζει σαν η μόνη διέξοδος, η μόνη επιλογή.
Τελικά μέσα από αυτό το ταξίδι αναζήτησης νοηματοδότησης της ίδιας της ζωής και ύστερα από την επαφή με κάποια άτομα, ο ήρωας ψάχνει την ευτυχία και από την εσωστρέφεια και τον ατομισμό που τον διακρίνει ως αντικοινωνικός που ήταν, οδηγείται σε σύνδεση με τους άλλους ανθρώπους, άρα και σε σύνδεση με τον ίδιο του τον εαυτό. Κι έτσι, χρησιμοποιεί το δύσκολο κοινωνικό περιβάλλον προς όφελός του για να επιτύχει τους στόχους του και να μπορέσει να δραστηριοποιηθεί τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, αναλαμβάνοντας τις προσωπικές του ευθύνες και τελικά να βγει από το αδιέξοδο στο οποίο είχε περιέλθει.
Εν κατακλείδι, αν δεν μπορούμε να αλλάξουμε τους όρους, τις συνθήκες και τις καταστάσεις πώς αντιδράμε; Μήπως είναι ευκολότερο να αλλάξουμε τον τρόπο που εμείς βλέπουμε ή αντιμετωπίζουμε αυτές τις καταστάσεις; Πρόκειται για ένα βιβλίο στο οποίο αξίζει να στρέψουμε το βλέμμα και την προσοχή μας και να έρθουμε κι εμείς σε επαφή με τους προβληματισμούς του Έρμαν Έσσε και οπωσδήποτε για να πάρουμε κουράγιο, καθώς από την εποχή που γράφτηκε το βιβλίο δεν έχουν αλλάξει και τόσο δραματικά τα πράγματα, θα λέγαμε ότι λίγο ως πολύ παραμένουν ίδια… Εξακολουθεί να υπάρχει διαφθορά στην κοινωνία, αλλά και στις στενότερες ανθρώπινες σχέσεις, ο πόλεμος και η απειλή μιας παγκόσμιας σύρραξης είναι και σήμερα παρόντα όπως και τότε… και κυρίως θριαμβεύει η εκμετάλλευση του ενός προς τον άλλο, ενώ η γνησιότητα αγνών αισθημάτων σπανίζει. Παρόλα αυτά, μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον αξίζει να προσπαθήσουμε και να παλέψουμε για τις πνευματικές και ηθικές μας αξίες και να μην παραιτηθούμε, να μην το βάλουμε κάτω…
Βιβλιογραφικές αναφορές
- Έσσε, Χ. (1982). Ο Λύκος της Στέπας. Αθήνα: Γράμματα.
- Fromm, Ε. (2017). Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία. Αθήνα: Διόπτρα.
__________________________________________________________________-
Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.
Posted by Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια, MSc
