- ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, όπως κ’ η Ποίηση ενός λαού, δεν είναι δυνατό να νοηθούνε στην ουσία τους και στο σύνολό τους παρά σαν μια επίμονη και κατακόρυφη πορεία προς την Καθολικότητα. Γιατί η Ελευθερία, όπως κ’ η Ποίηση, έχουνε την αιώνια ρίζα τους στο κέντρο του Παράδεισου της Ζωής, είν’ αυτό το ίδιο Δέντρο της Ζωής, που τείνει διαρκώς, (όσα κι αν είναι τα ολοτρόγυρα εμπόδια που παρεμβαίνουν στην ανάπτυξή του), ν’ ανεβάζει με τον ίδιο του αγώνα το θαμμένο πλούτο των κρυφών ριζών του προς το Φως και τους Ρυθμούς της πιο μεγάλης δυνατής Καρποφορίας. Και τούτο ισχύει απόλυτα για τα Έθνη όσο και για τα άτομα. Η Ελευθερία, όπως κ’ η Ποίηση – κ’ είναι ορθό, για να κοιτάζουμε ασυννέφιαστα την αιώνια ρίζα τους, να τα αισθανόμαστε αξεχώριστα –, είναι αίτημα πρωταρχικό Ζωής, αίτημα Ανθρώπινο, αίτημα Καθολικό.
Στο μεταξύ, στην Ιστορία, οι διάφοροι λαοί, όπως κ’ οι διάφοροι άνθρωποι, μετέχουνε κατά διάφορους βαθμούς σε τούτο το αίτημα και στον αγώνα για την ολοκλήρωσή του. Λέω, κατά βαθμούς, γιατί υπάρχουν τόσο τα εξωτερικά όσο και τα εσωτερικά εμπόδια που ανακόπτουνε αυτή την ολοκλήρωση. Υπάρχουν οι λαοί που, λησμονώντας την αποκορύφωση του προορισμού τους στο βαθμό τη φωτεινής καθολικότητας, παλεύουνε για τη βιολογική τους επικράτηση όπως-όπως πάνω σ’ αριθμητικά μικρότερους λαούς. Και υπάρχει η μεγαλύτερη ή μικρότερη συνειδοποίηση του αιτήματος της Ελευθερίας από του ίδιους αυτούς λαούς που τείνουνε στην ολοκλήρωσή της. Η Ελευθερίας των ιδιαίτερων εθνών, κ’ η Ελευθερία γενικότατα του κόσμου μες στην Ιστορία, παλεύει πάντοτε κάθε φορά για να περάσει αλώβητη απ’ αυτές τις Συμπληγάδες.
Σπανιότατα ωστόσο Ελευθερία λαού ανάμεσα στους αιώνες έδειξε τέτοια δύναμη αντίστασης στα κατακτητικά εξωτερικά εμπόδια, κάθε που αυτά τα εμπόδια εκδηλώθηκαν μπροστά της απειλητικά και για την ιδιαίτερη την τοπική μορφή της, όπως και για την οικουμενική ουσιαστική της εκπροσώπηση ως καθολικού ανθρώπινου Αιτήματος, όσο στην Ελλάδα, και σπανιότατα λαός ανάμεσα στους αιώνες εσυνειδοποίησε το καθολικό αίτημα της Ελευθερίας, απ’ τα πανάρχαια χρόνια ίσαμε σήμερα, όσο το Ελληνικό έθνος κι ο Ελληνικός λαός.
Και δεν είν’ ανάγκη ν’ αναχθούμε στον καιρό των Μηδικών πολέμων – επιχείρημα κοινότοπο – για ν’ αποδείξουμε περίλαμπρα ό,τι λέμε παραπάνου. Η Ελληνική Επανάσταση του ’21 – γιατί σήμερα σ’ αυτή μονάχα αναφερόμαστε ειδικά σ’ αυτό το κείμενο – αποτελεί μιαν απόδειξη εξίσου και βαθύτερα λαμπρή. Πολύ περισσότερο, που τα φριχτά εμπόδια εναντίον της Ελευθερίας, βαρβαρότατα όπως ήτανε και με διάρκεια τόσων αιώνων, εδουλέψανε μες στην ψυχή του Ελληνικού Λαού σ’ αναλογία αντίστροφη, για ν’ αποδώσουν μια υπέρτατα λαμπρή καθολικήν εικόνα της, ή ακόμα ακριβέστερα για να επαναφέρουν την εικόνα της Ελευθερίας και την αναβαπτίσουν στην Πρωταρχική της για όλους του ανθρώπους Παραδεισιακή, θα λέγαμε, πηγή.
Τετρακόσια χρόνια φοβερής σκλαβιάς και τετρακόσια χρόνια ουσιαστικής χριστιανικής βίωσης κάτω από τούτη τη σκλαβιά μας δώσαν άξαφνα τη θειότερην εκπύρωση ηρωισμού και αυτοθυσίας που να φανερώθη ώς τότε μες στην Ιστορία του Ελληνικού Λαού και μες στην Ιστορία ολόκληρου του κόσμου. Η ψυχολογική και η ηθική ωρίμανση της έννοιας της Ελευθερίας έφθασε σε ύψη τέτοια που, αν για κάποιους ειπωθήκαν “μεταφυσικά”, όμως στην πραγματικότητα είναι τα ύψιστα και νόμιμα φυσιολογικά όρια της ανθρώπινης ψυχής στη σφαίρα των αναπαλλοτρίωτων κ’ αιώνιών της δικαιωμάτων. Τέτοια, όπως είναι η εσώτατη δυναμική ανάταση των μορφών στους πίνακες του Γκρέκο, που εγκλείει την Ελληνική και τη βαθύτερη Ιδέα της “έκστασης”, όχι ως απόσπασης απ’ την πραγματικότητα, αλλ’ ως θεληματικής “μετάστασης από των αισχιόνων εις τα θεμιτά βέλτιστα”. Την καθολική, την οικουμενική λοιπόν εικόνα αυτή της θεληματικής “μετάστασης από των αισχιόνων εις τα θεμιτά βέλτιστα”, από υλική, ηθική και πνευματική άποψη, η Ελληνική Επανάσταση του 1821 – θείος προάγγελος του Αλβανικού μας έπους – μας τη δίνει σε μια φωτεινότητα και σε μιαν έκταση που, περισσότερο από ένα αιώνα τώρα,δικαιούμεθα να λέμε ότι έχει καταυγάσει, και δεν έπαυσε έκτοτε να καταυγάζει – προμηνύτρια μιας καθολικής ιστορικής ελευθερίας – όλα ανεξαίρετα τα έθνη και όλους ανεξαίρετα ώς σήμερα τους λαούς.
_______________________________________________
- Πρώτη δημοσίευση: Αγγλοελληνική Επιθεώρηση. Μηνιαία έκδοση πνευματικής καλλιέργειας. Τόμος δεύτερος τεύχος 1, Μάρτιος 1946
