Ένα συνέδριο για το Καρπενήσι και τον Αύγουστο του 1944

• Μαρία Παναγιωτοπούλου, δρ. Φιλολογίας, προϊσταμένη ΓΑΚ Ευρυτανίας

Τον ματωμένο Αύγουστο του 1944, που κατέχει ιδιαίτερη θέση στην ιστορία της μικρής μας πόλης και της ενδοχώρας της, φρόντισε ο Σύλλογος Βελούχι να τιμήσει με το νέο τεύχος του περιοδικού, χάρη στην άοκνη προσπάθεια κυρίως της Μαρίας Ευαγγελοδήμου. Ήταν άλλωστε ο αδελφός της, η ψυχή του περιοδικού, ο αγαπητός σε όλους μας Δημήτρης Ευαγγελοδήμος, που πέρυσι, αρχές Ιουνίου τηλεφώνησε στα ΓΑΚ Ευρυτανίας για να προτείνει την διοργάνωση ενός επιστημονικού συνεδρίου για τον Αύγουστο του 1944. Πάνω σε αυτήν την ιδέα του Δημήτρη εργαστήκαμε μαζί του, με τη συνδρομή και του Γιάννη Δημητρίου, και υποβάλαμε για έγκριση στην Κ. Υ. των ΓΑΚ το σκεπτικό του συνεδρίου που θα διεξαχθεί τελικά τον Μάρτιο του 2025.

Με την συμμετοχή εξαιρετικών προσωπικοτήτων στην Επιστημονική Επιτροπή, προσδιορίστηκαν με σαφήνεια και πληρότητα ο τίτλος και η θεματολογία του συνεδρίου, σε αντιστοιχία απόλυτη προς τις προθέσεις του Δημήτρη και τις δικές μας, των μελών της Οργανωτικής Επιτροπής. Κύριος στόχος είναι να προσεγγιστεί ο Αύγουστος του 1944 στο Καρπενήσι ως ιστορικό γεγονός όχι μόνο της τοπικής ιστορίας αλλά και της εθνικής /ελληνικής καθώς και της ευρωπαϊκής ιστορίας, όπως πραγματικά ήταν.

Σε εθνικό επίπεδο η ολοσχερής καταστροφή της πόλης τότε, σύμφωνα με τα ισχύοντα σήμερα νόμιμα κριτήρια, αποτελεί αναγκαία και ικανή συνθήκη για να συμπεριληφθεί το Καρπενήσι στο δίκτυο των 37 ελληνικών πόλεων και χωριών που αποτελούν μέχρι στιγμής το δίκτυο του ελληνικού ολοκαυτώματος. Οι 37 αυτοί εταίροι του δικτύου δεν υπέστησαν τη μανία του κατακτητή την ίδια χρονική περίοδο ούτε τους αναλογεί ο ίδιος φόρος αίματος, καθώς διαφοροποιούνται κάθε φορά οι συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες. Στην ουσία όμως όλες οι περιπτώσεις αποτελούν αποτυπώματα τόσο της βαρβαρότητας του κατακτητή όσο και της μεγάλης συνεισφοράς της χώρας μας στην αντίσταση κατά της βαρβαρότητας αυτής.

Έχει ειπωθεί βέβαια κατά καιρούς και από διαφόρους ότι για τις καταστροφές αυτές που εντάσσονται στη λογική των αντιποίνων ευθύνονται αυτοί που τις προκαλούσαν, δηλαδή οι αντιστεκόμενοι στον κατακτητή. Αν ήμουν ψυχολόγος, ίσως και να μπορούσα να ερμηνεύσω τι είδους σύνδρομο είναι αυτό. Αρκούμαι όμως στην παράθεση σκέψεων διανοητών μεγάλου βεληνεκούς όπως ο Άγγλος ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ: Καθώς δεν είχε μια συνεκτική στρατιωτική στρατηγική για την αντιμετώπιση των ανταρτών, η Βέρμαχτ βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό σε πολιτικές και σε πάγιες διαταγές που στόχευαν στους αμάχους της υπαίθρου. ώστε να εξαναγκαστεί ο πληθυσμός να αποσύρει την υποστήριξή του από τους εξεγερμένους.

Μου έρχονται όμως στο νου τα λόγια δύο ακόμη ανθρώπων που ένιωσαν στο πετσί τους την ανάσα του θηρίου, ενός Ιταλού επιστήμονα που επέζησε του Άουσβιτς και ενός Γερμανού ποιητή και στοχαστή. Ο πρώτος, Πρίμο Λέβι το όνομά του, γράφει το 1947 το Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος, ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας με θέμα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Γράφει: «Ναι, είμαστε σκλάβοι, στερημένοι κάθε δικαίωμα, εκτεθειμένοι σε κάθε προσβολή, αντιμετωπίζουμε βέβαιο θάνατο, αλλά μας έχει απομείνει ένα δικαίωμα και πρέπει να το υπερασπιστούμε με σθένος γιατί είναι το τελευταίο: το δικαίωμα να αρνηθούμε τη συγκατάθεσή μας».

Ανάμεσα σε αυτούς τους «τυχερούς» που βίωσαν τη φρικτή εμπειρία των στρατοπέδων συγκέντρωσης ήταν και δύο Ευρυτάνες: ο Γιώργος Κρικέλης και ο Γιάννης Πέτσικας. Ο πρώτος, από το Καροπλέσι, φυλακισμένος στις φυλακές Στάιν της Αυστρίας ως αντιστασιακός εκτελέστηκε στις 6 Απριλίου 1945. Ο δεύτερος, από το Νόστιμο, γλίτωσε παρ’ ολίγο την εκτέλεση στο στρατόπεδο όπου ήταν έγκλειστος, κι ενώ το θηρίο ήταν ήδη νικημένο. Αυτά που έζησαν οι τρεις αυτοί Ευρωπαίοι, ήταν δημιούργημα του Γ΄ Ράιχ για το οποίο ο γερμανός ποιητής Μπρεχτ είχε ήδη γράψει, 1935-1939, το περίφημο «Τρόμος και Αθλιότητα του Γ΄ Ράιχ». Και δεν είχε ακόμα αποκαλυφθεί όλη η φρίκη της φασιστικής εξουσίας. Εναντίον αυτής της φρίκης αγωνίζονταν, λοιπόν, όλοι όσοι αντιστάθηκαν σε όλη την Ευρώπη με τίμημα τα αντίποινα των Δυνάμεων Κατοχής. Και φυσικά το αποτύπωμα αυτό της ιστορίας είναι ορατό και στην τοπική ιστορία σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής. Και αυτό είναι ένα από τα βασικά σημεία που επιδιώκουμε να αναδειχθεί μέσα από το συνέδριο μας, με αφορμή το Καρπενήσι, αλλά όχι μόνο για το Καρπενήσι.

Επιπλέον, και σε σχέση πάντα με την ευρωπαϊκή διάσταση του Αυγούστου 1944, ας θυμηθούμε ότι είναι η περίοδος που μαίνεται η περίφημη μάχη της Νορμανδίας, η απαρχή του τέλους. Το «θηρίο» του ναζισμού υφίσταται όμως και άλλα πλήγματα. Αλλά τα θηρία, όταν στριμώχνονται, αγριεύουν περισσότερο. Στην περίπτωση αυτή το θηρίο, ο καταρρέων ναζισμός, εξαγριώνεται ακόμη περισσότερο. Έτσι το θηρίο ξεσπά τη μανία του εκδικητικά καταστρέφοντας πόλεις και χωριά στην χώρα μας, όπως το Καρπενήσι και τα Ανώγεια της Κρήτης, αλλά και σε άλλες χώρες, όπως τη Βαρσοβία της Πολωνίας. Αλλά και εκτελώντας εκατοντάδες πατριώτες όπως στις 17 Αυγούστου 1944 με το περίφημο –Μπλόκο της Κοκκινιάς, όπου εκτελέστηκαν εκατοντάδες Έλληνες. Και σύμφωνα με τον επιφανή ιστορικό Χάγκεν Φλάισερ, που έχουμε την μεγάλη τιμή και χαρά να είναι μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής, ο τελικός απολογισμός σε αριθμούς των νεκρών Ελλήνων και μόνο για την περίοδο Ιουνίου 1943 – Σεπτεμβρίου 1944, είναι 25.435 νεκρούς Έλληνες ενώ 25.728 ήταν οι συλληφθέντες, πολλοί από τους οποίους κατέληξαν στα στρατόπεδα, όπως οι δύο Ευρυτάνες.

Για όσους επέλεξαν να πολεμήσουν αντιστεκόμενοι στην φρίκη της βαρβαρότητας, ας θυμηθούμε ότι είναι η δική τους φωνή που «Ανάβει μικρές πυρκαγιές. Χιλιάδες μικρές πυρκαγιές που πυρπολούν την ατίθαση νιότη μας
Eίν’ η δική τους φωνή που βουίζει στο πλήθος τριγύρω σαν ήλιος
Π’ αγκαλιάζει τον κόσμο σαν ήλιος που σπαθίζει τις πίκρες σαν ήλιος
Καταυγασμένα από το φως αυτό, νομίζω, ότι τα θύματα των αντιποίνων, όπως οι δικοί μας νεκροί του Αυγούστου 1944 στο Καρπενήσι, γίνονται, κι αυτοί μικρές ακτίνες στο φώς του ήλιου του λαμπρού που μας δείχνει «τις χρυσές πολιτείες
που ξανοίγονται μπρος μας λουσμένες στην Aλήθεια και στο αίθριο το φως». Ας τιμήσουμε λοιπόν τη μνήμη αυτών που πολέμησαν αντιστεκόμενοι στη βαρβαρότητα αλλά και όσων ως θύματα αντιποίνων βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν, κρατώντας την αξιοπρέπεια τους. Κι ακόμη ας τιμήσουμε κι όσους επέζησαν κουβαλώντας το βίωμα της Κατοχής με ό,τι αυτό σημαίνει. Είχαν όμως τη δύναμη να ξαναστήσουν τα σπίτια τους, να ανοικοδομήσουν τα χωριά και τις πόλεις, να γεννήσουν παιδιά και η ζωή να συνεχίσει. Κράτησαν στη μνήμη τους, άλλοτε βουβά άλλοτε ρητά, την εικόνα της καταστροφής. Για όλα αυτά, την καταστροφή και την αναγέννηση, την μνήμη και την αποτύπωσή της, θα μιλήσουνε εκλεκτοί εισηγητές στο συνέδριό μας.

__________

Πρόσκληση για εκδήλωση ενδιαφέροντος για συμμετοχή με παρουσίαση στο συνέδριο με τίτλο

Καρπενήσι, Αύγουστος 1944

80 χρόνια από την καταστροφή της πόλης.

Εθνικές και Ευρωπαϊκές Διαστάσεις

Από την πλούσια ιστορικά και πολιτισμικά Ευρυτανία, την πλέον ορεινή περιοχή της χώρας, ξεχωρίζουν στην πρόσφατη ιστορική περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δύο σημαντικές όψεις. Η μία , αυτή της Εθνικής Αντίστασης με εμβληματικά τοπόσημα την Δομνίστα, τους Κορυσχάδες, την Βίνιανη. Η άλλη όψη είναι αυτή της καταστροφής, του Μικρού Χωριού, της Χρύσως, των Αγράφων αλλά και η ολοσχερής καταστροφή του Καρπενησιού τον Αύγουστο του 1944 από τις ναζιστικές δυνάμεις, η οποία ολοκλήρωσε εκείνη του Νοεμβρίου 1943.

Για το ιστορικό αυτό γεγονός και το ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιό του διοργανώνεται από τα Γενικά Αρχεία Κράτους τριήμερο επιστημονικό συνέδριο στο Καρπενήσι.

Στις θεματικές ενότητες του Συνεδρίου περιλαμβάνονται:

Α. Η εμπειρία της καταστροφής του Καρπενησιού και άλλων πόλεων σε Ελλάδα και Ευρώπη:

1. To ιστορικό πλαίσιο: Ιταλική και Γερμανική Κατοχή – Εθνική Αντίσταση.

2. Η καταστροφή του Καρπενησιού και της ενδοχώρας του (αιτίες, γεγονότα και συνέπειες, μαρτυρίες προφορικές ή γραπτές. Στόχος ειδικότερος του Συνεδρίου είναι και η ανάδειξη της προφορικής μαρτυρίας και η συμμετοχή των μαθητών ως ερευνητών για την καταγραφή, με την εποπτεία εκπαιδευτικών, των εμπειριών που βίωσαν συγγενικά τους πρόσωπα).

3. H καταστροφή άλλων ελληνικών και ευρωπαϊκών πόλεων την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σύγκριση με την εμπειρία της καταστροφής του Καρπενησιού.

Β. Έκφραση και Μνήμη

4. Αποτυπώσεις των καταστροφών ελληνικών και ευρωπαϊκών πόλεων κατά τον Β΄ΠΠ στην Τέχνη (Λογοτεχνία, Ποίηση, Θέατρο, Εικαστικά, Κινηματογράφος, δημοτικό τραγούδι, Μουσική έντεχνη και λαϊκή).

5. Η λειτουργία της μνήμης και της λήθης της καταστροφής πόλεων την περίοδο του Β’ΠΠ κατά την μετακατοχική περίοδο – προγράμματα και εκπαιδευτικές δράσεις για την διατήρηση και διαχείριση της ιστορικής μνήμης.

Γ. Οικονομικές και Νομικές/Ηθικές διαστάσεις

6. Το εγχείρημα της ανασυγκρότησης πληγεισών περιοχών την περίοδο της Κατοχής στην Ελλάδα κατά τη μετεμφυλιακή περίοδο.

7. Νομικές/ηθικές διαστάσεις των καταστροφών πόλεων κατά τον Β’ΠΠ με βάση το Διεθνές Δίκαιο.

Οι παρουσιάσεις μπορεί να είναι είτε στην Ελληνική είτε στην Αγγλική γλώσσα. Το συνέδριο προγραμματίζεται για την άνοιξη του 2025 (θα ακολουθήσει νεότερη ανακοίνωση).

Καλούμε τους/τις ερευνητές/-τριες που ενδιαφέρονται να υποβάλουν για παρουσίαση σχετικό θέμα στην ηλεκτρονική διεύθυνση

[email protected]

Α. σύντομο βιογραφικό τους (ως 200 λέξεις) με το ονοματεπώνυμό τους και τον τίτλο του ιδρύματος όπου εργάζονται.

Β. περίληψη έως 300 λέξεις σχετικά με την ανακοίνωσή τους.

Καταληκτική ημερομηνία υποβολής : 31 Οκτωβρίου 2024.

• Οι παρουσιάσεις θα έχουν διάρκεια 15 λεπτών κάθε μια.

Η Οργανωτική Επιτροπή θα καταβάλει προσπάθεια να εξασφαλίσει την κάλυψη της διαμονής στο Καρπενήσι όσων οι παρουσιάσεις επιλεγούν από την Επιστημονική Επιτροπή και διαμένουν μόνιμα εκτός του νομού Ευρυτανίας.

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

• Μαρία Παναγιωτοπούλου δρ. Φιλολογίας, προϊσταμένη ΓΑΚ Ευρυτανίας.

• Γιάννης Γκλαβίνας δρ. Ιστορίας, αν. προϊστάμενος Δημοσίων Σχέσεων- Προβολής K.Y. των ΓΑΚ.

• Γεώργιος (Ρέμπελος), Μητροπολίτης Καρπενησίου.

• Νίκος Κοσμίδης, διεπιστημονικό πρόγραμμα Δράσεις Ιστορίας Μνήμης Πολιτισμού, Υπ. Διδ. Αρχιτεκτονικής (ΔΠΘ).

• Γιάννης Δημητρίου, Γεωλόγος, Αντιπρόεδρος Σωματείου Φίλοι ΓΑΚ Ευρυτανίας, ερευνητής Τοπικής Ιστορίας.

• Μαρία Ευαγγελοδήμου, Φυσικός, ερευνήτρια Τοπικής Ιστορίας, ιδρυτικό μέλος Σωματείου Φίλοι ΓΑΚ Ευρυτανίας.

• Μαρία Παπαΐωάννου, Αρχιτέκτων- Πολεοδόμος, Έφορος Συλλόγου Καρπενησιωτών Αθήνας

• Γιάννης Παρούτσας, Ιστορικός, υπάλληλος Π.Ε. Ευρυτανίας και ταμίας Σωματείου Φίλοι ΓΑΚ Ευρυτανίας.

• Ροδοθέα Καρφή, MSc Ιστορία, πρόεδρος ΕΛΜΕ Ευρυτανίας, δ/ντρια ΕΠΑΛ Καρπενησίου.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

• • Γιάννης Σακκάς, Καθηγητής νεότερης και σύγχρονης Ιστορίας της Μεσογείου, Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Πανεπιστημίου Αιγαίου. Πρόεδρος της Επιτροπής.

  • Χάγκεν Φλάισερ, Ομότιμος Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ.

  • Καλλιόπη (Κέλλυ) Μπουρδάρα, Ομότιμη Καθηγήτρια Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ, Πρόεδρος Σωματείου Φίλοι ΓΑΚ Ευρυτανίας.

  • Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, Καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και Πρόεδρος της Εφορείας των Γενικών Αρχείων του Κράτους.

  • Νίκος Καραπιδάκης, Ομότιμος Καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και Ειδικός Σύμβουλος του Υπουργού Παιδείας.

  • Άγγελος Παληκίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής Διδακτικής της Ιστορίας, τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.

  • Στράτος Δορδανάς, Επίκουρος Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, ΑΠΘ.

  • Ιάσων Χανδρινός, Ιστορικός , Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Regensburg Βαυαρίας.