- ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΚΑΡΑΤΑΡΑΚΗΣ*
Στα δημοκρατικά πολιτεύματα, που αποτελούν ανθρώπινη κατάκτηση, θεωρώ ότι κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να πιστεύει ό,τι θέλει και να εκφράζει τις ιδέες του. Το φρόνημα δεν διώκεται. Διώκεται μόνο η παράνομη πράξη.
Ωστόσο υπάρχουν εύλογες απορίες. Γιατί, σε μια εποχή που η επιστήμη και η γνώση έχουν μακρά διαδρομή και το κριτήριο της αλήθειας είναι η διαψευσιμότητα, υπάρχουν ακόμη πολλοί που εξακολουθούν να πιστεύουν σε μύθους; Και δεν μιλώ μόνο για ανεκπαίδευτους και απλούς ανθρώπους αλλά και για επιστήμονες.
Μια δική μου ερμηνεία είναι ίσως ο κατακερματισμός της σοφίας και της γνώσης σε πληροφορίες, π.χ. ένας γιατρός δεν κατανοεί τον αστροφυσικό και το αντίστροφο. Η μόρφωση όμως και η καλλιέργεια προϋποθέτουν γενικότερη φιλοσοφική και ανθρωπιστική Παιδεία. Πνευματικός άνθρωπος είναι εκείνος που διαθέτει μια γενικότερη αντίληψη για τον κόσμο και την κοινωνία, μια υψηλή ηθική ποιότητα και αίσθηση ευθύνης, αλλά και μια επαρκή αισθητική ευαισθησία.
Είναι εκείνος που ανακαλύπτει και χαίρεται την ομορφιά σε μια συμφωνία του Μπετόβεν, ένα πίνακα του Γκρέκο, αλλά και σε μια εξίσωση, όπως εκείνη του Αϊνστάιν για την ισοδυναμία ενέργειας και μάζας. O Αριστοτέλης γράφει ότι «διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱ ἄνθρωποι καὶ νῦν καὶ τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν», ο άνθρωπος άρχισε να αναζητά την αλήθεια και να προσπαθεί να κατανοήσει τα διάφορα φαινόμενα, επειδή είχε και έχει έμφυτη την απορία, τον θαυμασμό και την έκπληξη για ό,τι συνέβαινε γύρω του.
Ομολογώ ότι δεν μπορώ να κατανοήσω, γιατί σήμερα που η επιστήμη κυριαρχεί και μας έχει δώσει τη δυνατότητα να ζούμε καλύτερα, να ζούμε περισσότερο, να κατοικούμε σε πιο άνετα σπίτια, να ταξιδεύουμε στα άστρα, να ξεκλειδώνουμε την ομορφιά της φύσης και των μεγάλων δημιουργών, να κατανοούμε την ψυχή και τη λειτουργία του εγκεφάλου, υπάρχουν ακόμη πολλοί που πιστεύουν στους αστρολόγους, στις χαρτορίχτρες, στις καφετζούδες και στους μάγους.
Επιτρέψτε μου όμως να σας απασχολήσω με ένα μύθο που αναφέρει ο Πλάτωνας στον πιο αριστοτεχνικό και κομψό του διάλογο, τον Φαίδρο. Ο Σωκράτης συναντά τον ωραίο νέο, τον Φαίδρο. Κάθονται κάτω από τα πλατάνια στον Ιλισσό και συζητούν. Είναι γνωστό ότι ο Σωκράτης δεν έγραψε τίποτε, γιατί πίστευε στην υπεροχή του προφορικού λόγου. Ο Φαίδρος είναι ενθουσιασμένος, γιατί κρατά με καμάρι ένα χειρόγραφο του ρήτορα Λυσία και ο Σωκράτης αρχίζει με τη γνωστή του μαιευτική μέθοδο να συγκρίνει την αξία του γραπτού και του προφορικού λόγου και διηγείται έναν ενδιαφέροντα μύθο. Υπήρχε στην Αίγυπτο ο βασιλιάς Θαμούς.
Σε εκείνον έρχεται με περηφάνια ο θεός Θεύθ. Είχε εφεύρει την αστρονομία, τα μαθηματικά και άλλες επιστημονικές θεωρίες. Τώρα με καμάρι του λέει πόσο όλες του οι εφευρέσεις θα βοηθήσουν την ανθρωπότητα και του παρουσιάζει μια νέα ανακάλυψη, την γραφή που θα κάνει σοφούς και δυνατότερους στη μνήμη τους Αιγυπτίους. Ο βασιλιάς κατανοεί τον ενθουσιασμό του θεού – εφευρέτη, αλλά του απαντά. Δική σου δουλειά είναι να ανακαλύπτεις νέες γνώσεις, αλλά δικό μου χρέος είναι να κρίνω αν ωφελήσουν ή βλάψουν τους ανθρώπους.
Δυστυχώς δεν μπορώ να μεταφέρω ολόκληρο τον υπέροχο αυτό διάλογο εδώ. Φαίνεται, όμως, καθαρά ποια είναι η ηθική ευθύνη των επιστημόνων και της πολιτικής ηγεσίας. Αντίστοιχη ηθική ευθύνη υπάρχει σήμερα και πολλοί αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό τις τεράστιες τεχνολογικές εφαρμογές και τις επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη ζωή.
Όποιοι όμως κι αν είναι οι ενδοιασμοί μας για την επιστημονική πρόοδο και τις εφαρμογές της η ιστορία αποδεικνύει ότι τελικά δεν πρέπει να φοβόμαστε την επιστημονική αλήθεια, αλλά να κατανοήσουμε ότι η ανθρώπινη κοινωνία κέρδισε την ελευθερία και απαλλάχθηκε από τον φόβο κάθε μορφής δογματισμού και ψευδοεπιστημονικών θεωριών που χρησιμοποιούνται για να υποτάξουν τον άνθρωπο. Παρά τους ρευστούς καιρούς στους οποίους ζούμε σήμερα με πολλές αβεβαιότητες και απειλές η καθημερινή ζωή των ανθρώπων βελτιώνεται.
Δεν μπορώ να πω αν γεννήθηκα νωρίς ή αργά. Έζησα όμως τέσσερις επαναστάσεις και χαίρομαι γι’ αυτό. Έτσι το μόνο που θα ήθελα να πω είναι ότι η δύναμη που αποκτήσαμε με την επιστημονική πρόοδο οφείλει να μας κάνει πιο υπεύθυνους, ώστε να αντιμετωπίζουμε όλους εκείνους που με κάθε τρόπο υποκινούν τον φόβο για να μας υποτάξουν και αυτό μόνο μέσα σε δημοκρατικά πλαίσια μπορεί να επιτευχθεί. Η επιστήμη και η αλήθεια απελευθερώνουν τον άνθρωπο και του επιτρέπουν να χαρεί το μέγα δώρο της ζωής.
*Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος
