Το ‘’Victoria & Albert Museum’’ στο Ανατολικό Λονδίνο
- Γράφει ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ
Ένα μουσείο παραδοσιακής μουσικής θα λειτουργεί και ως θεματοφύλακας της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς την οποία οφείλουμε να διατηρήσομε και να την αναδείξουμε ως την πολυτιμότερη άϋλη πολιτιστική αξία της κοινωνικής ζωής του κάθε τοπικού κοινωνικού χώρου. Αυτό βέβαια ενισχύεται πολύ περισσότερο για την περίπτωση του νησιού της Κρήτης και μετά τη διαπίστωση ότι τα παραδοσιακά αυτά μουσικά ακούσματα του νησιού, διατηρούν την ζωντάνια τους ακόμη και σήμερα έχοντας μάλιστα συμπληρώσει μια ιστορική διαδρομή μερικών αιώνων.
Η ιδέα
Η ιδέα για τη συγγραφή αυτού του κειμένου, μας δόθηκε μετά από ένα δημοσίευμα για την λειτουργία του ‘’ V&A East Storehouse’’ του Mουσείου Βικτόρια και Άλμπερτ (Victoria & Albert Museum) στο Ανατολικό Λονδίνο με την πιο μοντέρνα οργάνωση παρουσίασης των εκθεμάτων του, σε στεγασμένες αίθουσες συνολικού εμβαδού 16.000 τετραγωνικών μέτρων. Ένα από τα πιο συναρπαστικά τμήματα του V&A Storehouse είναι το Κέντρο Ντέιβιντ Μπόουι, του θρύλου της Rock μουσικής, το οποίο ανοίγει για το κοινό στις 13 Σεπτεμβρίου 2025 και θα στεγάσει πάνω από 90.000 αντικείμενα που σχετίζονται με τη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη, προσφέροντας μια εις βάθος ματιά στην καλλιτεχνική του πορεία. Πρόκειται για αντικείμενα από το αρχείο του καλλιτέχνη, κοστούμια, χειρόγραφα, μουσικά όργανα και προσωπικά σημειώματα. Ο χώρος θα περιλαμβάνει τρεις ζώνες με εκθέσεις, οπτικοακουστικές εγκαταστάσεις και χώρους μελέτης. Παίρνοντας λοιπόν αυτό το έργο σαν παράδειγμα οδηγηθήκαμε στην ιδέα τού, να δημιουργηθεί στο νησί της Κρήτης ένα μουσείο Κρητικής μουσικής.
Η μουσική παράδοση
Για τη χώρα μας, η μουσική παράδοση που διαφοροποιείται ανά γεωγραφική περιφέρεια αποτελεί μαζί με την τοπική γλώσσα, ίσως και τα ισχυρότερα άϋλα πολιτιστικά στοιχεία για τον κάθε κοινωνικό χώρο. Και οι δύο αυτοί παράγοντες συμμετέχουν σε μεγάλο βαθμό στην ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας του λαού μας. Διακρίνουμε πολλά είδη και παραλλαγές της παραδοσιακής μας μουσικής, όπως, τα Θρακιώτικα τραγούδια , τα Ποντιακά, τα Μακεδονίτικα, τα Ηπειρώτικα, της Ρούμελης, του Μωριά, τις Επτανησιακές καντάδες, τα Νησιώτικα, τα Κρητικά. τα Πειραιώτικα ρεμπέτικα, τους μικρασιάτικους αμανέδες της Λέσβου και άλλα.
Η κρητική λύρα, το βιολί και το λαγούτο ως ‘’η ψυχή’’ των Κρητών
Εκτίμησή μας είναι το ότι από τους δημοφιλέστερους παραδοσιακούς σκοπούς αποτελούν η Κρητική μουσική και τα Κρητικά τραγούδια. Δυστυχώς οι έγκυρες πληροφορίες για την προέλευση της Κρητικής μουσικής είναι περιορισμένες. Ο παλαιότερος ονομαστικά καταγεγραμμένος λυράρης της Κρήτης ήταν ο Μανώλης Μαραγκάκης (1778–1818) ή “Θοδωρομανώλης” από το Επανωχώρι Χανίων. Ο Χανιώτης λαογράφος και μουσικός ερευνητής της κρητικής μουσικής Αθανάσιος Δεικτάκης αναφέρει γι’ αυτόν ότι “έπαιζε στη λύρα του, τους πολλούς καημούς και τις λίγες χαρές της Κρήτης… Στους ρυθμούς της έβρισκε δρόμους απατηλής διαφυγής, στις μαντινάδες τραγουδούσε αντάρτικα υπονοούμενα. Οι σκοποί θύμιζαν ανάσταση του σκλάβου. Τα συρτά ηρωικούς οραματισμούς“.
Δύο μεν δόγματα, αλλά ένας μουσικός σκοπός
Οι κρητικοί μουσικοί σκοποί, σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες εμφανίστηκαν στην Κρήτη μετά την εκδίωξη των Αράβων και την επανακατάκτηση του νησιού από τους Βυζαντινούς του Νικηφόρου Φωκά. Κατά τους ιστορικούς ερευνητές η κρητική λύρα, έχει προέλευση από την Βυζαντινή λύρα. Κατά την Ενετοκρατία η κρητική λύρα υπήρχε μεν, ωστόσο οι Ενετοί είχαν καθιερώσει τα δικά τους μουσικά πρότυπα με τις μαντολινάτες και τα αναγεννησιακά λαγούτα. Όπως συνάγεται από τις καταγεγραμμένες πηγές η καθιέρωση της Κρητικής μουσικής έγινε επί της Οθωμανικής κυριαρχίας του νησιού. Οργανοπαίκτες της Κρητικής μουσικής αναδείχτηκαν ομού χριστιανοί και μουσουλμάνοι αφού και οι μουσουλμάνοι στην συντριπτική τους πλειοψηφία προέρχονταν από εξισλαμισμένους Κρήτες χριστιανούς. Μεγάλος Τουρκοκρητικός μουσικός από τα Χανιά, που το έργο του έμεινε ανεξίτηλο στην κρητική μουσική παράδοση, ήταν ο Μουσταφάς Καραγκιουλές (1845-1930) από τα Καλλεργιανά Κισάμου. Γνωστοί σκοποί του είναι: ο συρτός Καραγκιουλές, ο Γιουσούφης συρτός, αλλά και ο Καλεργιανός συρτός.. Άλλοι μεγάλοι Χανιώτες, τουρκοκρητικοί μουσικοί, ήταν ο Χασάν Αγάς ο Χανιώτης, ο Μεχμέτ Μπέης Σταφιδάκης, αλλά και ο Σελινιώτης Χουσεΐν Τζίνης. Σπουδαίος επίσης οργανοπαίχτης ήταν και ο Σητειακός λυράρης Ναϊμης , αλλά και ο Αλή Σουμάνης ο βιολάτορας από την Ιεράπετρα.
Κρητικοί σε ‘’γαμήλια συνεπαρσά’’ ( η νυφιάτικη παρέα), στην Οθωμανοκρατούμενη Κρήτη του 1800. Στο κέντρο διακρίνεται η νύφη, αλλά και ένα μικρό κορίτσι ως παράνυφος !
Η κορυφαία πολιτιστική αξία της Κρήτης στις αρχές του 20ού αιώνα
Η Απελευθέρωση της Κρήτης το 1898 κα περισσότερο οι πρώτες δεκαετίες του 1900 και όντας πια η Κρήτη Ελληνικός Eθνικός χώρος από το 1913, σηματοδότησαν και την πολιτιστική μουσική άνοιξη του νησιού. Από τις πρώτες ηχογραφήσεις κρητικής μουσικής καταγράφονται το Κρητικό Νυφιάτικο από το Βαμιανό λυράρη Ιωάννη Καραβανάκη στα 1907, ο ύμνος της Κρητικής Πολιτείας, η πρώτη ηχογράφηση του Κρητικού πηδηχτού από τον Τουρκοκρητικό κλαρινετίστα Ιμβραημάκη, τα πρώτα ταμπαχανιώτικα τραγούδια με τους Ν. Κουφιανό και Γ. Λαζαρίδη και οι πρώτες εκτελέσεις του γνωστού ριζίτικου ‘’Πότε θα κάμει ξαστεριά’’. Μάλιστα σε αυτό συνετέλεσε και η μετανάστευση στην Αμερική πολλών Κρητών στις αρχές του αιώνα και η οικονομική τους άνθιση, που επέτρεψε να γίνουν και οι πρώτες ηχογραφήσεις δίσκων Κρητικής μουσικής στην Αμερική. Στις πρώτες επίσης καταγεγραμμένες μουσικές ηχογραφήσεις, περιλαμβάνονται : – Η κρητική δισκογραφία στην Αμερική μεταξύ 1917-1926 με τους πρωτοπόρους λυράρηδες Καπόκη, και Καντέρη αλλά και τον πρώτο ηχογραφημένο μουσικό της ανατολικής Κρήτης, τον Νικόλαο Μαστοράκη με τη μαντόλα του.
– Η προπολεμική δισκογραφία επίσης περιλαμβάνει δίσκους από τους θρυλικούς : Φουστάνη, Καλογερίδη, Μιχάλη Λαγουδάκη, Καραβίτη, Μαριάνο, Χάρχαλη, Παπαδοφραγκάκη, Αντωνογιωργάκη, Λευκάρη , Ψύλλο, Πλακιανό, Τσέγγα, Κουνέλη, Λαγό, Φουσταλιέρη, Κουφιανό, Καρεκλά, Καλογερίδη, Γιάννη Δερμιτζάκη, Μπαξεβάνη, καθώς και τις πρώτες ηχογραφήσεις του χαρισματικού λυράρη Χαρίλαου Πιπεράκη. – Επίσης σπουδαίες λυράρισες αναδείχτηκαν και οι : Στελιανή Καπετανάκη, η Φρόσω Γρυλλάκη, η Άννα Καπετανάκη-Κολομβάκη, η Ασπασία Παπαδάκη, αλλά και η τραγουδίστρια Λαυρεντία Μπερνιδάκη, αδελφή του λαουτιέρη Γιάννη Μπερνιδάκη ή Μπαξεβάνη.
Η μεταπολεμική μουσική Κρήτη
Η περίοδος του ΄50 και του ΄60 όπου η Ελλάδα προσπαθούσε να βρει τον οικονομικό αλλά και τον κοινωνικό της βηματισμό, σημαδεύτηκε και με την εμφάνιση στο προσκήνιο πολλών αξιόλογων οργανοπαικτών της Κρητικής μουσικής. Μέσα σε πολλούς σπουδαίους, αναγνωρίζουμε και τους : τον Γιώργο Κουτσουλιέρη , τον Κωστή Παπαδάκη ή Ναύτη, τον Μανώλη Κακλή, τον Ζαχαρία Μελεσανάκη, τον Νίκο Μανιά, τον Γιάννη Μαρκογιάννη, τον Αβυσσινό, τον Γαλλιανό, τον Λεωνίδα Κλάδο, τον Σπύρο Σηφογιωργάκη, τον Ροδάμανθο Ανδρουλάκη, τον Λαγό, τον Καλογρίδη, τον Γεράσιμο Σταματογιαννάκη, και άλλους. Αργότερα αναδείχτηκαν επίσης αξιόλογοι οργανοπαίχτες όπως ο Ψαραντώνης, ο Βασίλης Σκουλάς, ο Παντελής Σταυρουλάκης, ο Νίκος Σωπασής, ο Νικηφόρος Αεράκης, ο Γιώργος Καλομοίρης, ο Μανώλης Μανουράς και άλλοι. Ειδική συμμετοχή στην εξέλιξη της εκτέλεσης κρητικών μουσικών έργων, έχει και ο Ross Daily Ιρλανδός μουσικός ο οποίος είναι μόνιμος κάτοικος στη Κρήτη από τα μέσα της δεκαετίας του ΄70. Ο ίδιος παίζει κρητική λύρα και πολλά άλλα όργανα με Ανατολίτικη προέλευση και ακόμη έχει εμπνευστεί και ενορχηστρώσει και δεκάδες μουσικά κομμάτια και με τη συμμετοχή και άλλων μουσικών οργάνων πλην των κλασσικών κρητικών.
Στο επόμενο, η Β΄ενότητα με τίτλο : Τιμώντας τον ‘’ Έλληνα Bob Marley’’
