- ΣΙΜΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΔΗΣ
Ο δημοσιογράφος και διευθυντής του Γραφείου Τύπου του Πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, Δημήτρης Τσιόδρας, έσπευσε να κομίσει στην περί ευρωπαϊκής ενοποίησης βιβλιογραφία, το δικό του βιβλίο περί Ευρωπαϊκής Ένωσης και ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Το βιβλίο φέρει τον τίτλο ‘Ευρωπαϊκή Ενοποίηση. Οι περιπέτειες ενός οράματος’1 και συνιστά μία αναλυτική πραγμάτευση των κυριότερων σταθμών οι οποίοι συνέβαλαν αφενός μεν στη συγκρότηση αυτού που γνωρίζουμε θεωρητικά ως ‘Ενωμένη Ευρώπη,’ και, αφετέρου δε, στην κάθε φορά θεσμική μετεξέλιξη της. Δεν είναι ορθό, και από επιστημονική σκοπιά, να κάνουμε λόγο για ένα απλό δημοσιογραφικό βιβλίο που υιοθετεί έναν κατά βάση περιγραφικό τόνο.
Είναι ορθότερο να μιλήσουμε για ένα δοκίμιο περί Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, καθότι, πρώτον, ο συγγραφέας του δεν διστάζει να εμβαθύνει διαρκώς, αναζητώντας νέες απαντήσεις σε ήδη διατυπωμένα ερωτήματα, θεωρώντας (ας θυμηθούμε εδώ τον εκλιπόντα Βρετανό ιστορικό Tony Judt),2 πως η δημιουργία της ‘Ενωμένης Ευρώπης’ μετέβαλλε ολοκληρωτικά την εικόνα της μεταπολεμικής Ευρώπης, εγκαινιάζοντας νέα πεδία συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Και σε ένα αρχικό στάδιο, των κυριότερων ευρωπαϊκών χωρών.
Δεύτερον, ο Δημήτρης Τσιόδρας πραγματεύεται σχεδόν εξαντλητικά την υπάρχουσα βιβλιογραφία, πράγμα που δεν είναι συνηθισμένο σε τέτοιες περιπτώσεις, φροντίζοντας με αυτόν τον τρόπο να τεκμηριώσει τις απόψεις που διατυπώνει.
Και αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό. Μόνο μέσω της προσφυγής στη θεωρία και της αξιοποίησης της συσσωρευμένης επιστημονικής γνώσης, μπορούμε να αντιληφθούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το σε ποιο στάδιο βρίσκεται σήμερα η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Και ποιο είναι αυτό το στάδιο; Είναι το στάδιο της πραγματοποίησης αν όχι ιστορικών ‘αλμάτων’, τουλάχιστον σημαντικών βημάτων ‘προς τα εμπρός’.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού, η πρόσφατη συμφωνία για την πραγματοποίηση της κοινής, ευρωπαϊκής ναυτικής επιχείρησης με την επωνυμία ‘Ασπίδες’, στην περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας, με στόχο την αντιμετώπιση της μη-κρατικής, αντι-Εβραϊκής οργάνωσης των ‘Χούθι’.
Η τεχνητή ένταση που έχουν προκαλέσει οι ‘Χούθι’ στην Ερυθρά Θάλασσα, επιτιθέμενοι εναντίον εμπορικών πλοίων, δημιούργησε μία κεντρομόλο δυναμική η οποία με την σειρά της καλλιέργησε το έδαφος ώστε να προκύψει κάτι που υπό άλλες συνθήκες δύσκολα θα προέκυπτε, ειδικά στη συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή: Σύγκληση δυνάμεων, υπέρβασης της ακινησίας και ανάληψης δράσης και δη στρατιωτικής δράσης.
Με αυτόν τον τρόπο μπορεί και κερδίζει έδαφος το ευρωπαϊκό εγχείρημα, ενισχύεται η ενοποιητική διαδικασία στους τομείς της αμυντικής πολιτικής και της ασφάλειας. Τρίτον, ο δημοσιογράφος Δημήτρης Τσιόδρας προσδίδει ιδιαίτερη έμφαση, όχι μόνο στους αμοιβαίους συμβιβασμούς που έχουν προκύψει μεταξύ χωρών-μελών, παλαιών και νέων, και έχουν συμβάλλει στην προώθησης της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Αλλά, σπεύδει να υπενθυμίσει (κάτι που ενίοτε παραβλέπουν και θεωρητικοί, Έλληνες και ξένοι), και το γεγονός πως η υπέρβαση κάποιου «αρχικού ορίου έντασης»,3 κατά την ανάλυση του Forsyth, διαδραμάτισε κάποιες φορές κομβικό ρόλο στο να αποκτήσου η πάλαι ποτέ Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση, την ταυτότητα τους. Είναι σε αυτό το σημείο όπου ο συγγραφέας προσφέρει πολλά και απολύτως ενδεικτικά παραδείγματα (βλέπε την Γαλλική καχυποψία4 απέναντι στο εγχείρημα της επανένωσης των ‘δύο Γερμανιών), πετυχαίνοντας δύο πράγματα.
Πρώτον, να ‘μάθει’ (να το στοιχείο της διαπαιδαγώγησης5) στους νεότερους πως το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης προχώρησε και μέσα από συγκρούσεις (οι νεότεροι ηλικιακά αναγνώστες, είναι αρκετά πιθανό να έχουν μία εικόνα των εντάσεων και των συγκρούσεων που υπήρξαν την περίοδο της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους), και, δεύτερον, να υπενθυμίσει στους παλαιότερους και περισσότερο ενημερωμένους για το ‘τι είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση,’ το πως μέσα από τις συγκρούσεις μπορούσαν να προκύψουν διάφορες συνθέσεις.
Εξ αρχής, γίνεται αντιληπτό πως ο Δημήτρης Τσιόδρας γράφει από την σκοπιά του ένθερμου φιλο-ευρωπαίου, παραδίδοντας μας ιδιαίτερα ψύχραιμες αναλύσεις για γεγονότα όπως η έξοδος της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία,6 καθώς και για το πως αυτή μεταβάλλει δραστικά την αρχιτεκτονική ασφαλείας τόσο της ίδιας της Ένωσης όσο και χωρών-μελών της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης.
Η ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαχειρίστηκε επαρκώς την έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή αλλιώς, τις διαπραγματεύσεις που έλαβαν χώρα μεταξύ των αρμόδιων ευρωπαϊκών οργάνων και των Βρετανικών κυβερνήσεων. Και για ποιον λόγο συνέβη κάτι τέτοιο; Πρώτα και κύρια διότι οι ευρωπαίοι ηγέτες άντλησαν τα απαραίτητα διδάγματα από την ελληνική ‘εμπειρία’, αποφεύγοντας τον εφησυχασμό και όντες απολύτως προετοιμασμένοι για όλα.
Γεγονός που εξέπληξε την τότε κυβέρνηση του Μπόρις Τζόνσον. Συμπερασματικά, ο Δημήτρης Τσιόδρας προσφέρει στον αναγνώστη μία μονογραφία απολύτως απαραίτητη, μέσω της οποίας ο αναγνώστης συνειδητοποιεί πως η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι πολύ σύνθετη και ρευστή για να ‘αφορά μόνο λίγους’. Αξίζει να υπενθυμίσουμε πως ο ευρω-σκεπτικισμός, στις διάφορες μορφές του, μπορεί κάλλιστα να συνυπάρχει και με την Εβραιοφοβία.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Βλέπε σχετικά, Τσιόδρας, Δημήτρης., ‘Ευρωπαϊκή Ενοποίηση. Οι περιπέτειες ενός οράματος,’ Πρόλογος: Γεραπετρίτης, Γιώργος. Εκδόσεις Μίνωας, Αθήνα, 2024. Ο Δημήτρης Τσιόδρας καθίσταται ένας εκ των λίγων μη-ακαδημαϊκών που καταπιάνονται με το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, συνδυάζοντας τον ενδογενή παράγοντα (μεταρρυθμίσεις προς την κατεύθυνση ενίσχυσης της διαδικασίας ευρωπαϊκής ενοποίησης) με τον εξωγενή (οι διάφορες κρίσεις και τα διάφορα ‘σοκ’ που επιτάχυναν εξελίξεις με τρόπο ενίοτε πρωτόγνωρο). Δεν θεωρούμε πως αυταρχικά καθεστώτα τύπου Ρωσίας και Τουρκίας, μπορούν να απειλήσουν επί της ουσίας το ευρωπαϊκό, δημοκρατικό μοντέλο.
2 O Τony Judt υπήρξε υπέρμαχος του ‘εργαλείου’ ή αλλιώς, του μοντέλου της ιστορικής περιοδολόγησης το οποίο υιοθετεί και ο Δημήτρης Τσιόδρας. Η υιοθέτηση ενός τέτοιου μοντέλου προσφέρει την δυνατότητα στον συγγραφέα να εστιάσει σε μη-εύκολα ορατές τάσεις μίας περιόδου, να ξεφύγει από την ‘αριθμολαγνεία’ και να εγκύψει με προσοχή σε εκείνα τα φαινόμενα που καθιστούν μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο ως ‘ιστορική’. Και ο εκλιπών Βρετανός ιστορικός ως ιστορική περίοδο θεωρεί την δεκαετία του 1960. Βλέπε και, Judt, Tony., ‘Η Ευρώπη μετά τον πόλεμο,’ Μετάφραση: Σταματάκης, Νικηφόρος, Αστερίου Ελένη. Επιμέλεια: Αστερίου, Ελένη, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2012.
3 Βλέπε και, Forsyth, M., ‘The political theory of federalism: The Relevance of classical approaches,’ στο: Hesse, J.J., & Wright, V., (επιμ.), ‘Federalizing Europe? The costs, benefits, and preconditions of Federal Political Systems,’ Oxford, Oxford University Press, 1996. Για την σχέση μεταξύ εθνικών πολιτικών και της ευρωπαϊκής ενσωμάτωσης, πεδίο που δεν ενδιαφέρει ιδιαίτερα τον διευθυντή του Γραφείου Τύπου του Πρωθυπουργού, επιχειρηματολογεί πειστικά ο Goetz. Βλέπε και, Goetz, K.H., ‘National Governance and European Integration: Intergovernmental relations in Germany,’ Journal of Common Market Studies, 33, 1, 1995. Για τα δίκτυα πολιτικής εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (οι διάφορες αγροτικές ενώσεις για παράδειγμα, δεν ασκούν ή δεν μπορούν ασκήσουν καμία επιρροή στην διαμόρφωση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής), βλέπε και, Richardson, J., ‘Policy-Making in the EU: Interests, ideas and garbage cans of primeval soup,’ στο: Richardson, J., (επιμ.), ‘European Union: Power and Policy-Making,’ London & New York, Routledge, 1996.
4 Πόσο μπορεί να αποκλίνουν ή αλλιώς, να απέχουν μεταξύ τους οι όροι ‘ευρωπαϊκή ενοποίηση’ και ‘ευρωπαϊκή ολοκλήρωση’; Να ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα. Εν είδει υποθέσεως εργασίας, θα υποστηρίξουμε πως η περισσότερη και κάθε φορά ποιοτικότερη ευρωπαϊκή ενοποίηση, διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για την επίτευξη του μείζονος στόχου της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης εν συνόλω. Θα λάβει μία πιθανή ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ομοσπονδιακή ή συνομοσπονδιακή μορφή; Αυτό το ερώτημα μπορεί να απαντηθεί στο μέλλον. Ο αναγνώστης μπορεί να συναντήσει εντός του βιβλίου το οποίο αποτελείται από 15 κεφάλαια, στοχευμένες αναφορές στην προσπάθεια της Ελλάδας, επί κυβερνήσεως του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος με πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη, να καταστεί μέλος της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Εκτιμούμε πως εκείνη ακριβώς η ελληνική προσπάθεια καθιέρωσε ένα ‘πρότυπο’ σχετικά με το πως μία μικρή κάθε φορά χώρα, πρέπει κινείται και να δρα προκειμένου να επιτύχει έναν μείζον στόχο όπως είναι η ένταξη στην ΟΝΕ. Από τις σελίδες του βιβλίου ‘παρελαύνει’, με σαφείς αιχμές, και το Συριζαϊκό, εθνικολαϊκιστικό, ριζοσπαστικό εγχείρημα το οποίο δεν δίστασε, το πρώτο εξάμηνο του 2015, να υπονομεύσει κεκτημένα ετών. Να σχετικοποιήσει όσο χρειάζονταν την συμμετοχή της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση, θεωρώντας την χώρα όχι μέλος με όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτό, αλλά ‘εταίρο’ που ‘έχει μόνο δικαιώματα.’ ‘Εταίρο’ στον ‘οποίο όλοι χρωστούν’.
5 Ένα καλό βιβλίο πάντα διαπαιδαγωγεί και μεταπείθει. Το γεγονός πως ο Κυριάκος Μητσοτάκης ήσαν ένας εκ των παρουσιαστών του βιβλίου, αποδεικνύει την σημασία που αποδίδει ο ίδιος, ως καθαυτό φιλοευρωπαίος πολιτικός, στο εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Βέβαια, ο πρωθυπουργός και πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας αξιοποίησε την ευκαιρία για να μετατρέψει την παρουσίαση ενός βιβλίου σε άτυπη πολιτική εκδήλωση (σε αυτό συνέβαλλε και η παρουσία βουλευτών της Νέας Δημοκρατίας καθώς και υπουργών της κυβέρνησης) εν όψει των επικείμενων ευρωπαϊκών εκλογών του Ιουνίου, επιλέγοντας να θίξει ακροθιγώς κάποια από τα βασικότερα σημεία του πονήματος του Δημήτρη Τσιόδρα. Στην παρουσίαση συμμετείχαν και μερικοί από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του φιλο-ευρωπαϊκού πολιτικού μπλοκ (Άννα Διαμαντοπούλου, Σταύρος Δήμας, Δημήτρης Αβραμόπουλος), το οποίο άρχισε να συγκροτείται αρκετά πριν από την άνοδο του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς στην εξουσία. Εμβαθύνοντας περαιτέρω, μπορούμε να θέσουμε το ακόλουθο ερώτημα: Ποια ήσαν η κομβική στιγμή για μία τέτοια εξέλιξη; Δεν θα διστάσουμε να απαντήσουμε, λέγοντας πως η κομβική στιγμή ήσαν η ανάληψη της πρωθυπουργίας της χώρας από τον Λουκά Παπαδήμο, τον Νοέμβριο του 2011. Βλέπε σχετικά, ‘Μητσοτάκης στην παρουσίαση του βιβλίου του Δημήτρη Τσιόδρα: Οι ευρωεκλογές δεν είναι κάλπη διαμαρτυρίας,’ Διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας ‘Πρώτο Θέμα,’ 05/02/2024, Μητσοτάκης στην παρουσίαση του βιβλίου του Δημήτρη Τσιόδρα: Οι ευρωεκλογές δεν είναι κάλπη διαμαρτυρίας (protothema.gr) Είναι προδήλως εσφαλμένες θεωρήσεις τύπου ‘η οικονομική ισχύς μίας χώρας-μέλους μεταφράζεται και σε πολιτική ισχύ’. Όλες οι χώρες-μέλη της Ένωσης, ανεξαρτήτως μεγέθους και επιρροής, μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής σε έναν τομέα. Αυτήν ακριβώς την τάση που υπάρχει εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης από ιδρύσεως της, την έχει ενισχύσει περαιτέρω ο πολύ σημαντικός θεσμός της εκ περιτροπής προεδρίας, εκεί όπου τα κράτη-μέλη αναλαμβάνουν για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα την προεδρία της Ένωσης, όντας επιφορτισμένα τόσο με την χάραξη της στρατηγικής, όσο και με την αναβάθμιση της λειτουργίας τους σε όλα τα επίπεδα ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε σύνθετα καθήκοντα. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση της πανδημικής κρίσης από την Ελληνική κυβέρνηση, ιδίως τους πρώτους μήνες αυτής, απέφερε και την δραστική άμβλυνση της καχυποψίας που μπορεί να υπήρχε για την Ελλάδα, και, σταδιακά, και την ενίσχυση της επιρροής της Ελλάδας εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παραπέμπουμε σε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα της τοποθέτησης του πρωθυπουργού: «Οι κυματισμοί της συγκυρίας, άλλωστε, πολιορκούν τα κράτη-μέλη σε πολλά διαφορετικά πεδία. H διεθνής ακρίβεια κάνει επιτακτικές τις έκτακτες παρεμβάσεις αλλά ταυτόχρονα και τις μόνιμες αυξήσεις του εισοδήματος. Μία συνδυασμένη πολιτική την οποία και εμείς ακολουθούμε, ενώ ένας πόλεμος στην καρδιά της ηπείρου μας, κάτι το οποίο φάνταζε πριν από κάποια χρόνια ως τελείως αδιανόητο, αλλά και η κρίση στην Ανατολική Μεσόγειο καθιστούν προτεραιότητα πια την άμυνα και την ασφάλεια.
Την ίδια ώρα, όπως είπε στην εισαγωγή της και η κα Πελώνη, ζωντανεύουν ξανά λαϊκίστικα συνθήματα ευρωσκεπτικισμού που διαλαλούν εύκολες λύσεις σε σύνθετα, σε δύσκολα προβλήματα. Αυταρχικές συμπεριφορές που απειλούν τη δημοκρατία, που η ευρωπαϊκή μας παράδοση τη θέλει πάντα ανοιχτή και πάντα ανεκτική και συμπεριληπτική. Και βέβαια, με την έκρηξη της τεχνητής νοημοσύνης να μας καλεί πλέον στην αντιμετώπιση τελείως νέων προκλήσεων, το τοπίο της επόμενης μέρας προβλέπεται πολύ διαφορετικό από το σημερινό σε όλα τα πεδία της πολιτικής».
6 Στην περίπτωση της Ρωσικής στρατιωτικής εισβολής στην Ουκρανίας και κατ’ επέκταση, της Ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης, η ευρωπαϊκή ενότητα (ας το κρατήσουμε αυτό) είναι τόσο ισχυρή, ώστε μπορεί και ‘απορροφά’ τους κραδασμούς που ενσκήπτουν λόγω των αντιδράσεων μεμονωμένων χωρών: Είτε χωρών-μελών όπως είναι η Ουγγαρία, είτε τρίτων χωρών όπως είναι η Τουρκία. Ίσως η πιο πληρέστερη έκδοση για τα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για τα χαρακτηριστικά της και για την εξέλιξη των «προτύπων διακυβέρνησης της», σύμφωνα με την διατύπωση της καθηγήτριας Μαρίας Μενδρινού, καθίσταται η συλλογική έκδοση που εν προκειμένω φέρει τον τίτλο ‘Ευρωπαϊκή Ένωση. Δημιουργία, Εξέλιξη, Προοπτικές’. Επιστήμονες από διαφορετικά επιστημονικά πεδία (άρα, πρόκειται για δι-επιστημονικό εκδοτικό εγχείρημα), θίγουν επισταμένως τις πολλαπλές θεσμικές και πολιτικές όψεις του ευρω-ενωσιακού εγχειρήματος, διερευνώντας βήμα-βήμα το πως εξελίχθηκε κάθε φορά η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης σε έναν επιμέρους τομέα. Κινούμενοι σε ένα θεωρητικό επίπεδο, θα προτείνουμε σε αρκετούς αγρότες που συμμετέχουν στις αγροτικές κινητοποιήσεις του τελευταίου χρονικού διαστήματος και δεν γνωρίζουν πολλά πράγματα για την Κοινή Αγροτική Πολιτική, να μελετήσουν προσεκτικά το αντίστοιχο κείμενο του Νικόλαου Μπαλτά. Βλέπε σχετικά, Μαραβέγιας, Ναπολέων., ‘Ευρωπαϊκή Ένωση. Δημιουργία, Εξέλιξη, Προοπτικές,’ Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2016. Βλέπε και, Μενδρινού, Μαρία., ‘Η εξέλιξη των προτύπων διακυβέρνησης της ΕΕ…ό.π. Μπαλτάς, Νικόλαος., ‘Η Κοινή Αγροτική Πολιτική….ό.π. Φυσικά, από μία τέτοια έκδοση δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν δύο εκ των πολιτικών επιστημόνων που συνέβαλλαν όσο λίγοι στη δημιουργία και στην ανάπτυξη του αντικειμένου των ευρωπαϊκών σπουδών εν Ελλάδι: Ήτοι, ο Δημήτρης Χρυσοχόου και ο Μιχάλης Τσινισιζέλης.
