Γράφει η Μαρία Σ. Άνθη
Εδώ δεν πρόκειται για ενιαία, ομοιογενή σύνολα, αλλά για ομάδες με διαφορετικές προτεραιότητες. Ορισμένες ελίτ στηρίζουν μια επιθετική πολιτική απέναντι στη Ρωσία, ενώ άλλες, ιδιαίτερα στον επιχειρηματικό κόσμο, προκρίνουν μια πιο πραγματιστική προσέγγιση. Η επικοινωνιακή στρατηγική της Δύσης, ιδιαίτερα μέσω των μέσων ενημέρωσης και κυβερνητικών ανακοινώσεων, διαμορφώνει ένα αφήγημα που παρουσιάζει τη Ρωσία ως απομονωμένη και ηττημένη. Ενώ μια άλλη πλευρά δείχνει . τη ρωσική προπαγάνδα να προβάλλει το αφήγημα ότι ο πόλεμος είναι μια σύγκρουση της Ρωσίας με τη Δύση με μια καθαρή εισβολή στην Ουκρανία. Η κοινή γνώμη εμφανίζεται διχασμένη, ωστόσο όμως τα κονδύλια ήταν δυσβάσταχτα σε έναν πόλεμο που καταλήγει στο τέλος με το δίκαιο των ισχυρών κατέχοντας πλέονν τη μερίδα του λέοντος την οποία παραχωρεί ο ηττημένος.
Από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, οι αναλυτές εξέφρασαν διαφορετικές απόψεις σχετικά με την ανθεκτικότητα του καθεστώτος Πούτιν. Αρχικά, αρκετοί πίστευαν ότι οι δυτικές κυρώσεις θα προκαλούσαν οικονομική κατάρρευση και κοινωνική αναταραχή στη Ρωσία, οδηγώντας σε εσωτερική εξέγερση τύπου Μαϊντάν και πιθανή απομάκρυνση του Ρώσου προέδρου. Τρία χρόνια αργότερα, αυτές οι προβλέψεις δεν έχουν επιβεβαιωθεί. Αντιθέτως, η Ρωσία έχει προσαρμοστεί στις κυρώσεις, ενώ οι εσωτερικές αντιδράσεις, όπως η ανταρσία της Wagner το 2023, δεν οδήγησαν στην αποδυνάμωση του καθεστώτος.
Παράλληλα, η στάση της Δύσης απέναντι στον πόλεμο έχει μεταβληθεί, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, όπου το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, υπό την επιρροή του Ντόναλντ Τραμπ, εμφανίζεται όλο και πιο επιφυλακτικό στη συνέχιση της στρατιωτικής και οικονομικής υποστήριξης προς την Ουκρανία. Αυτή η αλλαγή δείχνει ότι οι γεωπολιτικές εξελίξεις δεν εξαρτώνται μόνο από στρατιωτικούς και οικονομικούς παράγοντες, αλλά και από τις εσωτερικές πολιτικές ισορροπίες των μεγάλων δυνάμεων.
Η πραγματική ισορροπία ισχύος στον Ουκρανικό πόλεμο
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αποδείξει ότι η Ρωσία, παρά τις απώλειες και τις στρατηγικές αποτυχίες, παραμένει ικανή να διεξάγει παρατεταμένες επιχειρήσεις. Η πεποίθηση ότι η στρατιωτική υπεροχή του ΝΑΤΟ (μέσω της υποστήριξης προς την Ουκρανία) θα αρκούσε για να κάμψει τη ρωσική αντίσταση αποδείχθηκε λανθασμένη. Ωστόσο, η φράση «το ΝΑΤΟ αδυνατεί να υποτάξει τον ρωσικό στρατό» είναι παραπλανητική, καθώς η Συμμαχία δεν συμμετέχει άμεσα στον πόλεμο. Αυτό που μπορούμε να διαπιστώσουμε είναι ότι η Ουκρανία, παρά τη σημαντική δυτική υποστήριξη, δεν έχει κατορθώσει να ανατρέψει τη ρωσική κατοχή στα ανατολικά της εδάφη.
Εξίσου σημαντικός παράγοντας στον πόλεμο είναι η πληροφοριακή και προπαγανδιστική διάσταση. Η επικοινωνιακή στρατηγική της Δύσης, ιδιαίτερα μέσω των μέσων ενημέρωσης και κυβερνητικών ανακοινώσεων, διαμορφώνει ένα αφήγημα που παρουσιάζει τη Ρωσία ως απομονωμένη και ηττημένη. Αντίστοιχα, η ρωσική προπαγάνδα προβάλλει το αφήγημα ότι ο πόλεμος είναι μια σύγκρουση της Ρωσίας με τη Δύση συνολικά και ότι η Ουκρανία είναι απλώς το πεδίο μάχης. Αυτές οι δύο παράλληλες πραγματικότητες συνθέτουν ένα επικοινωνιακό πεδίο μάχης που επηρεάζει τις πολιτικές αποφάσεις και τις προσδοκίες της κοινής γνώμης.
Η οικονομική διάσταση και η διαχείριση της βοήθειας
Ένα σημαντικό ερώτημα αφορά τη χρηματοδότηση του πολέμου και τη διαχείριση της οικονομικής βοήθειας. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ έχουν διαθέσει δισεκατομμύρια δολάρια σε στρατιωτική και ανθρωπιστική βοήθεια προς την Ουκρανία. Ωστόσο, υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με το πόσο αποτελεσματικά αξιοποιούνται αυτοί οι πόροι. Η συζήτηση για τη διαφθορά στην Ουκρανία και η αδιαφάνεια στη διαχείριση της οικονομικής βοήθειας είναι κρίσιμα ζητήματα που χρήζουν περαιτέρω ανάλυσης.
Ταυτόχρονα, η χρηματοδότηση της επικοινωνιακής στρατηγικής της Δύσης – τόσο μέσω κρατικών κονδυλίων όσο και μέσω ιδιωτικών think tanks – είναι ένα πεδίο που δεν έχει φωτιστεί επαρκώς. Η διάθεση κονδυλίων για στρατηγικές επιρροής και ενημέρωσης είναι πάγια τακτική σε περιόδους πολέμου, αλλά η πλήρης αποτίμηση της αποτελεσματικότητας και της αντικειμενικότητάς τους παραμένει ανοιχτό ερώτημα.
Η Πολιτική ανάλυση και εσωτερικές αντιθέσεις στις ΗΠΑ
Η ανάλυση των διεθνών εξελίξεων δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο σε οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα. Η εσωτερική πολιτική δυναμική στις μεγάλες δυνάμεις επηρεάζει καθοριστικά τις αποφάσεις τους. Στην περίπτωση των ΗΠΑ, οι διαφορές μεταξύ Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικανών σχετικά με τη στάση απέναντι στην Ουκρανία είναι ενδεικτικές αυτής της εσωτερικής αντιπαράθεσης.
Επιπλέον, ο ρόλος των ελίτ στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής είναι καθοριστικός. Δεν πρόκειται για ενιαία, ομοιογενή σύνολα, αλλά για ομάδες με διαφορετικές προτεραιότητες. Ορισμένες ελίτ στηρίζουν μια επιθετική πολιτική απέναντι στη Ρωσία, ενώ άλλες, ιδιαίτερα στον επιχειρηματικό κόσμο, προκρίνουν μια πιο πραγματιστική προσέγγιση. Αυτές οι διαφοροποιήσεις δεν είναι μόνο διακρατικές αλλά και ενδοκρατικές, διαμορφώνοντας τις τελικές πολιτικές αποφάσεις.
Ο ρόλος του βοναπαρτισμού και της αυταρχικής διακυβέρνησης
Ο όρος “βοναπαρτισμός” χρησιμοποιείται για να περιγράψει ηγετικά στυλ που συνδυάζουν δημοκρατικά και αυταρχικά στοιχεία, συχνά με έντονη προσωποπαγή διακυβέρνηση. Ο Τραμπ, για παράδειγμα, εμφανίζεται ως ένας ηγέτης που απορρίπτει τη γραφειοκρατία και συγκεντρώνει εξουσία γύρω από το πρόσωπό του. Ωστόσο, δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρως “βοναπαρτικός” με την κλασική έννοια, καθώς το αμερικανικό θεσμικό πλαίσιο εξακολουθεί να λειτουργεί ως αντίβαρο στην εξουσία του προέδρου.
Αυτό που είναι σημαντικό να κατανοήσουμε είναι ότι ο λαϊκισμός, είτε προέρχεται από τη δεξιά είτε από την αριστερά, χρησιμοποιεί τις ίδιες ρητορικές στρατηγικές: επίκληση στο λαό, αμφισβήτηση του κατεστημένου και υπόσχεση πολιτικής ανατροπής. Στο αμερικανικό πλαίσιο, αυτή η τάση εκφράζεται τόσο από τον Τραμπ όσο και από τους προοδευτικούς Δημοκρατικούς, αν και με διαφορετικούς στόχους και αφηγήματα.
Συμπέρασμα
Η ανάλυση της κατάστασης στον πόλεμο της Ουκρανίας απαιτεί μια πολυεπίπεδη προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη:
-
Τις πραγματικές στρατιωτικές ισορροπίες και όχι απλοϊκές προβλέψεις περί κατάρρευσης του ενός ή του άλλου στρατοπέδου.
-
Τον ρόλο της προπαγάνδας και της επικοινωνιακής στρατηγικής στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης.
-
Τη διαχείριση της οικονομικής βοήθειας και τα ζητήματα διαφάνειας.
-
Τις εσωτερικές πολιτικές συγκρούσεις στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη που επηρεάζουν τη στάση απέναντι στον πόλεμο.
-
Την ευρύτερη θεσμική και ιδεολογική εξέλιξη των δυτικών και αυταρχικών καθεστώτων.
Μόνο μέσα από μια τέτοια πολυδιάστατη ανάλυση μπορούμε να κατανοήσουμε όχι μόνο το παρόν, αλλά και τις μελλοντικές εξελίξεις της διεθνούς πολιτικής σκηνής.
