Όταν επισκέπτεσαι μια χώρα στην οποία δεν έχεις ξαναπάει, γυρνώντας, κουβαλάς στις αποσκευές σου αναμνήσεις που αν τις αποτυπώσεις με λέξεις-κλειδιά, λίγο-πολύ φωτογραφίζουν ό,τι σου έκανε εντύπωση, για παράδειγμα αναφέρεσαι σε πανέμορφα τοπία, σε ονειρικές λίμνες, σε γαστρονομικές εμπειρίες, σε αρχιτεκτονικά επιτεύγματα που αντίκρυσες, σε ιστορικά μνημεία, στο κλίμα, στην φύση, στο κοινωνικό περιβάλλον με το οποίο ήρθες σε μια κάποια επαφή, στην συμπεριφορά των ντόπιων και τις συνήθειες τους, στο κόστος της εκεί ζωής και πάει λέγοντας.
Βρέθηκα στο Ιράν την περίοδο διεξαγωγής του Μουντιάλ του 2018 για λίγες μέρες στο πλαίσιο μιας εκπαιδευτικής επίσκεψης, και η περιγραφή με τίτλο Η θηλυκή επανάσταση του Ιράν στην εφημερίδα ήταν περιεκτική, γλαφυρή και απέδιδε εύστοχα το «κλίμα» των ημερών εκείνων, σε ό,τι αφορά την θέση της γυναίκας στο Ιράν και τις προσδοκίες που είχαν αρχίσει να δημιουργούνται για μια έστω και οριακά λιγότερο ανελεύθερη καθημερινότητα ελέω Μουντιάλ.
Αν θα έπρεπε να συμπυκνώσω σε λέξεις ή φράσεις κλειδιά τις δικές μου αναμνήσεις από το σύντομο ταξίδι μου στο Ιράν, αν μου έμεινε βαθιά χαραγμένη μία εικόνα, αυτή είναι η εξής μία: η έσχατη καθημερινή ταπείνωση της Ιρανής γυναίκας στον δημόσιο χώρο.
Έτσι ακριβώς όπως περιγράφεται: «Το Ιράν, ίσως να είναι το πιο εμβληματικό παράδειγμα για το πώς οι γυναίκες βρέθηκαν εγκλωβισμένες σε μια ανοιχτή φυλακή μετά την ισλαμική επανάσταση».
Η ενδυματολογική πανοπλία με την οποία είναι περιφραγμένες αποτελεί ένα «μονάχα» καταπιεστικό στοιχείο. Η γλώσσα του σώματός τους στον δημόσιο χώρο υπόκειται σε πολλούς καταπιεστικούς περιορισμούς, όπως η απαγόρευση συνομιλίας με άντρες, η απαγόρευση ανταλλαγής χειραψίας, η απαγόρευση πρακτικά κάθε είδους κοινωνικής επικοινωνίας, ούτε καν λεκτικής.
Όσες χώρες είχα επισκεφθεί ως τότε απείχαν από την Ελλάδα «στρογγυλές» ώρες: δύο, τρεις, δέκα, δώδεκα. Το Ιράν απέχει τρεισήμισι ώρες. Να η πρώτη «παραξενιά» σκέφθηκα. Βγαίνοντας από την «φυσούνα» του αεροπλάνου, ακολουθείς ένα μακρύ διάδρομο που είναι γεμάτος από ενδείξεις απαγόρευσης λήψης φωτογραφιών και άλλες αναρτήσεις που σε προϊδεάζουν για το περιβάλλον που θα συναντήσεις.
Στο αεροδρόμιο της Τεχεράνης με υποδέχθηκε ένας εξωτερικός συνεργάτης εκπαιδευτικός του Πανεπιστημίου που θα επισκεπτόμουνα μαζί του ύστερα από μία σύντομη παραμονή μου στην Τεχεράνη. Το Πανεπιστήμιο υποδοχής βρισκόταν στην πόλη Ραστ, κοντά στην Κασπία Θάλασσα, τέσσερις ώρες απόσταση από την πρωτεύουσα.
Η άφιξη στο πανδοχείο όπου είχα κλείσει δωμάτιο, συνοδεύτηκε από μία πρώτη έκπληξη: Κατά την διάρκεια των διατυπώσεων στην υποδοχή η ρεσεψιονίστρια δεν μπορούσε να αντιληφθεί ποια χώρα είναι αυτή που αναγράφεται στο διαβατήριο ως Hellas, Hellenic Republic, GRC, μέχρι που ξεστόμισα την μαγική λέξη «Γιουνανιστάν» και έγινε αντιληπτή η χώρα προέλευσής μου. Το 30% του ιρανικού πληθυσμού είναι (και) τουρκόφωνο, όπως και η δολοφονηθείσα Κούρδισσα Μαχσά Αμινί. Αφού συνεννοηθήκαμε με την ρεσεψιονίστρια και ολοκληρώσαμε τον διάλογό μας, την ευχαρίστησα και έτεινα μηχανικά το χέρι μου για μια τυπική χειραψία. Εκεί με προσγείωσε λέγοντάς μου πως απαγορεύεται η χειραψία στον δημόσιο χώρο, έστω κι αν αυτός είναι ο χώρος υποδοχής ενός πανδοχείου.
Αδημονώντας για το τι θα συναντήσω, βγήκα στους αχανείς δρόμους της Τεχεράνης , αναζητώντας τρόπο να ανταλλάξω τα ευρώ με τοπικό νόμισμα και για να αγοράσω εμφιαλωμένο νερό.
Όποια χώρα έτυχε να επισκεφθώ, το να βγεις έξω στους δρόμους, να σεργιανίσεις, είναι ένα ανοικτό παράθυρο στον κόσμο, στην Τεχεράνη ένοιωσα πως ο δημόσιος χώρος είναι μια δημόσια φυλακή για τις Ιρανές, όπου η επικοινωνία με το άλλο φύλο έστω και για τα στοιχειώδη εγκυμονεί κινδύνους για την ζωή τους: Απευθύνθηκα σε τρεις κοπελιές – φοιτήτριες της Αρχιτεκτονικής, αν θυμάμαι καλά – ρωτώντας τες που μπορώ να ανταλλάξω τα ευρώ με τοπικό νόμισμα καθώς οι δυτικές χρεωστικές και πιστωτικές κάρτες δεν λειτουργούν στο Ιράν και η επίσκεψη σε ένα τραπεζικό κατάστημα είναι άνευ αντικειμένου. Εξεπλάγησαν από το γεγονός και μόνο πως απευθύνθηκα σε αυτές, με προσπέρασαν χωρίς να μου μιλήσουν, τις παρατήρησα να σχολιάζουν μεταξύ τους την απρόσμενη συνάντησή μας κι αφού απομακρύνθηκαν μερικά μέτρα συσκεπτόμενες, με κίνδυνο της ζωής της – τώρα που ανασύρονται οι μνήμες και τα συνειδητοποιώ – η μία από αυτές με οδήγησε σε ένα ανταλλακτήριο για να κάνω την συναλλαγή ενώ είχε φροντίσει να προμηθευτεί και να προσφέρει στον ξένο ένα μπουκάλι νερό που διψούσε. Απλά, ευγενικά κι αυθόρμητα.
Κάτι από Ελλάδα του ’50.
Το «ευχαριστώ» μου άνευ χειραψίας στην κοπελιά ήταν και ο αποχαιρετισμός μας. Να ‘ναι άραγε ανάμεσα στις διαδηλώτριες τούτες τις μέρες;
Σε ένα σουπερμάρκετ πάλι, ο υπεύθυνος του καταστήματος, μπροστά στην εμφανή αδυναμία μου να πληρώσω με δυτική κάρτα, μου χάρισε μια εξάδα εμφιαλωμένο νερό!
Κάτι από Ελλάδα του ’50.
Είναι ένας λαός απλός, ευγενής, γεμάτος ζεστασιά, γεμάτος αξιοπρέπεια. Με ένα από τα υψηλότερα ποσοστά τεχνολογικού αλφαβητισμού, με προηγμένες δεξιότητες και γνώσεις στην Πληροφορική και ταυτόχρονα αποκλεισμένος διαδικτυακά από τον έξω κόσμο!
Θα μπορούσα να αναφερθώ σε μια σειρά από αντίστοιχα «περιστατικά» και αφηγηθώ ανάλογες απρόσμενες συναντήσεις όπου αυτό που έμεινε χαραγμένο γερά στην μνήμη μου ήταν τα μάτια γεμάτα παράκληση και τα ψιθυριστά λόγια γεμάτα απόγνωση, προσμονή κι ελπίδα με πολλά αποσιωπητικά.
Η ιρανική νεολαία μοιάζει καταδικασμένη να μην έχει την δυνατότητα να γνωρίσει νέους ανθρώπους από άλλες χώρες. Το Ιράν το επισκέπτονται με ομαδικά ταξίδια, τουρίστες τρίτης ηλικίας, η δε συναναστροφή με τους γηγενείς είναι πρακτικά μηδενική.
Αν η αίσθηση της δημόσιας φυλακής είναι έντονη, η Μοναξιά στα βλέμματα που διασταυρώνονται δεν ξεχνιέται όσο καιρός κι αν έχει περάσει από τότε.
Αν είναι κάτι ζωτικό – όπως τουλάχιστον μου το ψιθύρισαν και το ένιωσα – για τους νέους στο Ιράν, αυτό είναι η ανάγκη επαφής με νέους άλλους χωρών. Έτσι κι αλλιώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως τα γνωρίζουμε στην Δύση δεν λειτουργούν εκεί πέρα, μονάχα το ρίσκο να χρησιμοποιήσει κάποιος χρήστης μια άλλη ηλεκτρονική ταυτότητα εμφανιζόμενος σαν κάτοικος δυτικής χώρας, παρέχει την δυνατότητα να έρθει σε επαφή με τον έξω κόσμο, ενέχει όμως και τον κίνδυνο άμεσης σύλληψης και επιβολής δυσβάστακτων ποινών, την σωματική και ψυχική εξουθένωση των ανυπάκουων υπηκόων.
Υπάρχουν «διαφυγές»; Ναι, αν ανήκεις στην περιούσια ανώτερη τάξη, που κατοικοεδρεύει σε «περίκλειστες» περιοχές, όπου οι γεμάτες χλιδή βιτρίνες πιστά αντίγραφα των ακριβότερων μπουτίκ του Μιλάνου, της Γενεύης και άλλων κιόνων του πλούτου. Εκεί η μαντήλα σμικρύνεται, τα ποτά δηλωμένα ως δήθεν βιβλία ή λουλούδια φτάνουν ανέλεγκτα στο σπίτι, δυτικότροπα πάρτι οργανώνονται, κάμερες ενίοτε τα καταγράφουν με αντίτιμο την έκδοση διαβατηρίων…
Με όσους συνομίλησα, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, όλοι, όλες τους, μου τόνισαν τρία πράγματα: 1) οι δυτικές κυρώσεις όπως για παράδειγμα όσες αφορούν το φαρμακευτικό υλικό θίγει ακριβώς όσους δεν πρέπει να θίξει και δεν αποτελεί επαρκές κίνητρο για να ξεσηκωθούν, 2) η συμμετοχή της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου του Ιράν σε μεγάλες διοργανώσεις αποτελεί μια κάποια ευκαιρία για μια ανάσα ελευθερίας καθώς οι αδυσώπητοι περιορισμοί αίρονται προσωρινά όπως για παράδειγμα κατά την διάρκεια του Μουντιάλ του 2018 (και ενδεχομένως θα επαναληφθεί στο Μουντιάλ του Κατάρ στα τέλη του 2022 αν οι δυτικές κυρώσεις δεν αποκλείσουν την συμμετοχή του Ιράν) και 3) η έκκληση να «γεμίσει» το Ιράν με πάσης φύσεως επισκέπτες νεαρής ηλικίας, καθώς αυτή η Μοναξιά των νέων του Ιράν είναι αφόρητη.
Αυτή η αφόρητη μοναξιά είναι που έχει φουντώσει την αντίσταση των νέων στην χωρίς τέλος καταστολή και οι νεανικές ψυχές που δολοφονούνται πολλαπλασιάζονται μέρα τη μέρα:
Την 15η ημέρα της εξέγερσης στις 30 Σεπτεμβρίου οι νεκροί είχαν φθάσει τους 300 και οι συλληφθέντες τους 15.000
Την 17η ημέρα της εξέγερσης στις 2 Οκτωβρίου οι νεκροί είχαν φθάσει τους 400 και οι συλληφθέντες τους 20.000
Ο Τιμ Φου, ο γνωστός αρχιτέκτονας που εργάζεται στο Λονδίνο και ειδικεύεται στο σχέδιο με την χρήση τεχνολογίας τεχνητής νοημοσύνης , δημιούργησε ένα γλυπτό-σύμβολο για τις διαδηλώσεις της νεολαίας στο Ιράν, για να θυμόμαστε και να μνημονεύουμε τον αγώνα τους:
«Έτσι είναι οι ζωντανοί έχουν το βάσανο της μνήμης. Θυμούνται.»
Αλλά αυτό πόσο αντέχεται;
Πόση Μοναξιά αντέχεται τέλος πάντων;
