Το «κάψιμο του Ιούδα»
- Σμαράγδα Μιχαλιτσιάνου
Το «κάψιμο του Ιούδα», ο ρουκετοπόλεμος, η τελετή του Νιπτήρα, οι «μπότηδες» τα αερόστατα, τα «Αδώνια», τα μάσκουλα , τα Χαλκούνια στη Ναύπακτο μέχρι την περιφορά του επιταφίου, τις λιτανείες, τα φαναράκια που φωτίζουν τον νυχτερινό ουρανό, τις αυγομαχίες, τις σούβλες και τον σαϊτοπόλεμο, είναι μερικά από τα έθιμα του Πάσχα που αναβιώνουν κάθε χρόνο στη χώρα μας, κατά την περίοδο της Μεγάλης Εβδομάδας.
Αυτή την περίοδο γιορτάζεται η Ανάσταση του Ιησού Χριστού που θεωρείται, ότι έγινε το 33 μ.Χ.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην ανάσταση του Κυρίου, ενώ η Δυτική στο θρήνο για το θάνατό του.
Η ορθόδοξη θεώρηση για την Ανάσταση συμπυκνώνεται στον πασίγνωστο ύμνο:
Χριστός Ανέστη εκ νεκρών
θανάτω θάνατον πατήσας και
τους εν τοις μνήμασι ζωήν
χαρισάμενος!
Τους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες, οι εορτασμοί της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα δεν υπήρχαν, καθώς οι Χριστιανοί ήταν μια διωκόμενη μειονότητα. Όλα άλλαξαν τις ημέρες του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Μεγάλου και οι πρώτες λειτουργίες της Μεγάλης Εβδομάδας ξεκίνησαν στην Ιερουσαλήμ.
Η εορτή της Ανάστασης του Ιησού Χριστού, λόγω της σπουδαιότητάς της, επηρεάζει το εορτολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας τόσο 40 ημέρες πριν από αυτό (Μεγάλη Τεσσαρακοστή, Τριώδιο) όσο και 50 ημέρες μετά (περίοδος Πεντηκοσταρίου). Οι ακολουθίες που τελούνται τότε ανάγονται στους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού όπως η αφή του Αγίου Φωτός, με κατάνυξη, λαμπρότητα, και περιγράφονται λεπτομερώς στο τυπικό της Εκκλησίας.
Στην Καινή Διαθήκη, δεν καταγράφονται πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο που τηρούσαν την εορτή της Ανάστασης τα μέλη της πρώτης χριστιανικής εκκλησίας. Έτσι, μεταγενέστεροι Χριστιανοί άρχισαν να επιχειρηματολογούν όσον αφορά τις πρακτικές των πρώτων Χριστιανών. Η πρώτη «πασχάλια έριδα» σχετικά με τον ετήσιο εορτασμό του χριστιανικού Πάσχα, δηλαδή της Ανάστασης, εμφανίστηκε κατά το 2ο αιώνα. Οι εκκλησίες της Μικράς Ασίας ακολουθούσαν την αρχαία ιωάννεια «τεσσαρεσκαιδεκατική» πρακτική, τηρώντας σε ετήσια βάση τον “Μυστικό Δείπνο” την ίδια ημερομηνία με το Πάσχα των Εβραίων. Αυτό σήμαινε ότι εορταζόταν το Πάσχα την ημέρα που αντιστοιχούσε στις 14 του ιουδαϊκού μήνα Νισάν, ανεξαρτήτως από το αν αυτή η ημέρα συνέπιπτε να είναι Κυριακή, η οποία ονομαζόταν τότε «Ημέρα του Ήλιου». Οι αντίπαλοί τους επιχειρηματολογούσαν υπέρ της άποψης , ότι η Ανάσταση θα έπρεπε να εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά το ιουδαϊκό Πάσχα. Η διαμάχη συνέχισε να εντείνεται ως το δεύτερο μέρος του 2ου αιώνα, με την πλειονότητα των εκκλησιών να προσκολλούνται στην άποψη της τήρησης της Ανάστασης την Κυριακή. Εντούτοις, οι εκκλησιαστικές διαμάχες, που αφορούσαν την ημερομηνία του εορτασμού του Πάσχα, δεν έπαψαν κατά τους επόμενους αιώνες.
Ήδη κατά τον 2ο αιώνα η κύρια ημέρα λατρείας, μελέτης των Γραφών και εορτασμού της Θείας Ευχαριστίας ήταν η Κυριακή, ως ανάμνηση της ανάστασης του Χριστού. Τη Θεία Κοινωνία, που τηρούσαν πλέον οι Χριστιανοί ακολουθώντας την εντολή του Ιησού, αποτελούσε εξέχων στοιχείο της κοινοτικής ζωής της εκκλησίας ήδη από τις ημέρες των αποστόλων. Ταυτόχρονα δε, με την εορτή άρχισε να τηρείται και η λεγόμενη Πασχάλεια νηστεία, που σε κάθε τοπική εκκλησία είχε ορισμένο διάστημα ασκήσεως.
Τελικά η Α΄ Οικουμενική σύνοδος το 325 μ. Χ αποφάσισε οριστικά για μια κοινή ημερομηνία τέλεσης του εορτασμού του Πάσχα ως την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της Εαρινής Ισημερίας, που τηρείται μέχρι σήμερα με κάποιες παραλλαγές από τις διάφορες ομολογίες.
Το Χριστιανικό Πάσχα, ή κοινώς Πασχαλιά, και ειδικότερα η Ανάσταση του Χριστού ή απλώς Ανάσταση, διαρκεί δυο εβδομάδες που αρχίζουν από την Ανάσταση του Λαζάρου και τελειώνουν την Κυριακή του Θωμά.
Σαράντα μέρες κράταγε η νηστεία πριν το Πάσχα. Τόσες νήστεψε και ο Χριστός στην έρημο. Τις τρεις πρώτες μέρες μερικές γυναίκες δεν έβαζαν στο στόμα τους τίποτε. Η «κυρά Σαρακοστή» ήταν το ημερολόγιό τους. Την παρίσταναν ως καλογριά. Έπαιρναν μια κόλλα χαρτί και σχεδίαζαν μια γυναίκα, δεν της έβαζαν στόμα γιατί συνέχεια νήστευε και τα χέρια της ήταν σταυρωμένα γιατί όλο προσευχόταν. Είχε 7 πόδια, τις 7 βδομάδες της Σαρακοστής. Κάθε Σάββατο έκοβαν και ένα πόδι. Το τελευταίο το έκοβαν το Μ. Σάββατο.
Το «Λαζαροσάββατο», το Σάββατο πριν από τη Μεγάλη Βδομάδα ο λαός γιορτάζει την ‘΄Εγερση’ του φίλου του Χριστού.
Σε πολλά μέρη της χώρας μας για να απεικονίσουν την Ανάσταση του Λαζάρου, να συμβολίσουν δηλαδή τη Νίκη του Χριστού απέναντι στο θάνατο, αλλά παράλληλα και για να υποδηλώσουν την ανάσταση της φύσης, έφτιαχναν ένα ομοίωμα του Λάζαρου.
Την παραμονή της γιορτής την ‘πρώτη Λαμπρή’, τα παιδιά κρατώντας το ‘Λάζαρο’, γύριζαν στα σπίτια και τραγουδούσαν τα ‘λαζαρικά’, για να διηγηθούν την ιστορία του αναστημένου φίλου του Χριστού και να πουν τα παινέματα στους νοικοκυραίους.
Στην ΄Ηπειρο π.χ. χτύπαγαν και μεγαλοκούδουνα.
Με την ευκαιρία συσσωρεύσαμε εδώ τα πιο ιδιαίτερα ελληνικά πασχαλινά έθιμα από κάθε γωνιά της χώρας.
Στο Λεωνίδιο με το που ακούγεται το πρώτο «Χριστός Ανέστη» πάνω από 500 πολύχρωμα αερόστατα ελευθερώνονται στον ουρανό και τον κατακλύζουν. Πρόκειται για ένα μοναδικό, φαντασμαγορικό αναστάσιμο έθιμο, που δεν γίνεται να αφήσει κανέναν ασυγκίνητο.
Ρουκετοπόλεμος
Ο ρουκετοπόλεμος είναι ένα έθιμο , που κρατάει από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τηρείται κάθε Πάσχα στο Βροντάδο της Χίου. Οι δύο “αντίπαλες” ενορίες, του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερειθιανής, εκτοξεύουν το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου χιλιάδες αυτοσχέδιες ρουκέτες με στόχο το καμπαναριό της αντίπαλης εκκλησίας, δημιουργώντας ένα μοναδικό θέαμα.
Στην Ύδρα από τα πιο γραφικά έθιμα είναι η περιφορά του Επιταφίου, μέσα στη θάλασσα, που γίνεται με μεγάλη Κατάνυξη το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής στα Καμίνια. Εκεί μπαίνουν οι βαστάζοι μέχρι τα γόνατα και ακουμπάνε τα πόδια του Επιταφίου στο νερό, για να ευλογηθούν και να καθαγιαστούν τα νερά. Στη συνέχεια γίνεται δέηση υπέρ των ναυτικών που ταξιδεύουν, για ήσυχα ταξίδια και καλό γυρισμό. Το έθιμο πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στα Καμίνια το έτος 1923 και από τότε επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο σύμφωνα με την παράδοση.
Κάθε Πάσχα στο πανέμορφο νησί της Πάρου πραγματοποιείται το καθηλωτικό έθιμο της αναπαράστασης των Παθών κατά την περιφορά του Επιταφίου στα ορεινά χωριά Μάρπησσα, Μάρμαρα, Πρόδρομο, Λεύκες και Άσπρο Χωριό. Στις αναπαραστάσεις παίρνουν μέρος 200 άτομα όλων των ηλικιών τα οποία ζωντανεύουν σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, το μαρτύριο της Σταύρωσης κλπ.
Το Πάσχα στην Κέρκυρα είναι ίσως το πιο φημισμένο.
Το ξακουστό έθιμο “Μπότηδες” στη Σπιανάδα και το Λιστόν είναι ένας συνδυασμός Ενετικών Παραδόσεων και Ορθόδοξων εθίμων. Με το σήμα της πρώτης Ανάστασης στις 12 το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου, οι κάτοικοι της Κέρκυρας πετούν τεράστια κανάτια γεμάτα νερό -τους μπότηδες- από τα μπαλκόνια τους. Οι μπότηδες είναι πήλινα κανάτια με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι για τη μεταφορά τους. Τα μπαλκόνια είναι στολισμένα και οι κάτοικοι δένουν στους μπότηδες κόκκινες κορδέλες – το κόκκινο είναι το χρώμα της Κέρκυρας. Παράλληλα, τις πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου, οι φιλαρμονικές γυρίζουν όλη την Παλιά Πόλη παίζοντας πένθιμα εμβατήρια, όπως ο εμβληματικός Αμλέτος.
Τη Μεγάλη Παρασκευή, στις Σέρρες, στην περιφορά του Επιταφίου αναβιώνει στη συνοικία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, το έθιμο «Αδώνια». Σύμφωνα με την παράδοση, όταν ο Επιτάφιος πλησιάζει, κάθε νοικοκυρά τοποθετεί στο κατώφλι του σπιτιού της ένα τραπεζάκι, πάνω στο οποίο έχει βάλει θυμίαμα και την εικόνα του Εσταυρωμένου, γεμάτη από πασχαλιές και άλλα άνθη. Επίσης, ετοιμάζεται ένα πιάτο με κριθάρι ή φακή, έθιμο που παραπέμπει στους «Αδώνιδος Κήπους»- σύμφωνα με τη λαογραφική παράδοση, συμβολίζουν τη νιότη που χάνεται γρήγορα και άδικα, όπως και ο Άδωνις που πέθανε από δάγκωμα κάπρου.
Στην Άνδρο πρωταγωνιστούν τα «μάσκουλα», τα παλιά μαντεμένια κανόνια που γεμίζουν πυρίτιδα και βροντούν προς κάθε κατεύθυνση. Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, λοιπόν, η Ανάσταση στις ενορίες είναι άκρως εντυπωσιακή γεμάτη από αμέτρητα βεγγαλικά και κροτίδες. Το πρωί έχει προηγηθεί στη Χώρα η γιορτή του λεμονιού, στην οποία μπορεί κάποιος να γευτεί διάφορα γλυκά και ποτά με βάση το λεμόνι. Η Άνδρος φημίζεται για τις πολλές λεμονιές της, ενώ υπάρχει και η ιδιόμορφη Ανδριώτικη ποικιλία λεμονιού.
Δεν είναι λίγες οι εορτές κατά τη διάρκεια του χρόνου στις οποίες η περίφημη εκκλησία της Τήνου λάμπει ολόκληρη και γεμίζει από κόσμο. Τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ πραγματοποιείται η περιφορά των Επιταφίων. Στη Χώρα γίνεται πρώτα η περιφορά του Καθολικού Επιτάφιου και στη συνέχεια 7 Επιτάφιοι από ισάριθμες ενορίες συγκεντρώνονται στη μαρμάρινη εξέδρα, όπου ψάλλονται τα Εγκώμια. Σχεδόν όλα τα χωριά κατεβαίνουν στη χώρα για να παρακολουθήσουν την τελετή. Ψαροκάικα και καράβια της γραμμής «σφυρίζουν» και προσκυνούν με το δικό τους τρόπο. Στη συνέχεια ο Επιτάφιος του Αγίου Νικολάου μπαίνει στη θάλασσα με αναμμένους πυρσούς και φλεγόμενο σταυρό.
Στη Σύρο ζει η μεγαλύτερη κοινότητα Καθολικών Χριστιανών στην Ελλάδα και το στοίχημα της αρμονικής συνύπαρξης με τους Ορθόδοξους του νησιού έχει εδώ και πολλά χρόνια κερδηθεί. Έτσι, Καθολικοί και Ορθόδοξοι γιορτάζουν κάθε χρόνο μαζί το Πάσχα ανεξάρτητα από το πότε πέφτει εκείνη τη χρονιά το Πάσχα των Καθολικών. Τη Μεγάλη Παρασκευή γίνεται η περιφορά όλων των επιταφίων, ενώ η πανέμορφη πλατεία Μιαούλη, μπροστά από το επιβλητικό Δημαρχείο, είναι ο τόπος συνάντησης ολόκληρης της Ερμούπολης. Ο επιτάφιος των Καθολικών ξεκινά από το Ναό της Ευαγγελίστριας και οι επιτάφιοι των Ορθόδοξων από τις ενορίες της Μεταμόρφωσης, της Κοίμησης της Θεοτόκου και του Αγίου Νικολάου
Το νησί της Αποκάλυψης, την Πάτμο, όπου ο ευαγγελιστής Ιωάννης έγραψε το ομώνυμο βιβλίο, αποτελεί παγκοσμίως έναν δημοφιλή προορισμό. Ένα από τα έθιμα που αναβιώνουν στο νησί και εντυπωσιάζουν είναι η Τελετή του Νιπτήρος που τελείται το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης στην Πλατεία Δημαρχείου και η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης που τελείται την Μεγάλη Παρασκευή, στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη, ενώ το Ευαγγέλιο στη λειτουργία της Αγάπης διαβάζεται σε επτά γλώσσες!
Η Μεγάλη Παρασκευή στη Ναύπακτο είναι ιδιαίτερη και εντυπωσιακή. Στο Ενετικό λιμάνι εκαντοντάδες κεριά και αναμμένες δάδες υποδέχονται τους Επιτάφιους, ενώ ένας φλεγόμενος σταυρός φωτίζει την είσοδο του λιμανιού. Το έθιμο αυτό κρατάει από την δεκαετία του 1950 όταν οι ψαράδες θέλησαν να χαιρετίσουν με το δικό τους τρόπο τη συνάντηση των δύο επιτάφιων των ενοριών Αγίου Δημητρίου και Αγίας Παρασκευής στο μικρό τους λιμάνι. Παλαιότερα στο Αιτωλικό τη Μεγάλη Παρασκευή, μετά την περιφορά του Επιταφίου, οι δύο ενορίες της πόλης καταπιάνονταν σε έναν «πόλεμο» βεγγαλικών που οι ντόπιοι ονόμαζαν “Χαλκούνια”.
Ο Σύλλογος της Ενορίας Αγίας Θεοδώρας στην Άρτα αναβιώνει την Μεγάλη Πέμπτη στο προαύλιο του Ιερού Ναού, το έθιμο της «φωτιάς»,το οποίο χάνεται στα βάθη των αιώνων, σε ανάμνηση της πυράς που άναψε έξω από το κυβερνείο του πόντιου Πιλάτου, όταν συνέλαβαν τον Ιησού, περιμένοντας την απόφαση για την τύχη του το μεσημέρι της Μ. Πέμπτης. Τα παιδιά και οι νέοι της ενορίας της Αγίας Θεοδώρας, συγκεντρώνουν στο προαύλιο του ναού σωρό από ξύλα, που στο παρελθόν μάζευαν στις όχθες του Άραχθου, τα στήνουν σε σχήμα κώνου και το βράδυ ανάβουν φωτιά αμέσως μετά τη ακολουθία της Σταύρωσης. Το Μεγάλο Σάββατο αναβιώνει το κάψιμο του Ιούδα με τους νέους του τόπου να συγκεντρώνουν ρούχα. Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας φτιάχνουν το ομοίωμα του Ιούδα στο πηγάδι της εκκλησίας, το κρεμούν σε κρεμάλα και το βράδυ στην Ανάσταση καίνε το ομοίωμα.
Στην Κρήτη τα αγόρια και οι μεγάλοι άντρες όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα κόβουν ξύλα κυρίως κατσοπρίνια, ασπαλάθους και άλλους θάμνους και το Μεγάλο Σάββατο φτιάχνουν τη ρεματιά ύψους 3-4 μέτρων και πλάτους 6-8 μέτρων για να κάψουν το ομοίωμα του Ιούδα. Την Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνουν ένα ανθρώπινο ομοίωμα από ξύλα, τον «Ιούδα», τον οποίο περιφέρουν σε όλα τα σπίτια του χωριού και τον χτυπούν και κακίζουν για την αισχρή προδοσία του. Οι γυναίκες δίνουν ό, τι παλαιά ρούχα έχουν για να ντυθεί «ο βρώμος ο Ιούδας», τον οποίο παραγεμίζουν με άχερα.
Στην Κεφαλονιά ένα έθιμο εξαιρετικό Εκκλησιαστικού τύπου από τα κορυφαία του νησιού , που δεν υπάρχει πλέον, ήταν την Μεγάλη Παρασκευή το πρωί, όπου σταματούσαν την Ακολουθία και έλεγαν τον περίφημο λόγο της Σταύρωσης του Ηλία Μηνιάτη . Αναγνώριζαν το μέγεθος του μεγάλου αυτού Ιεράρχη ,που μετά τον Φώτιο του Βυζαντίου ήτανε ιερατική προσωπικότητα κύρους, και σήμερα αυτό το τελετουργικό έχει χαθεί .
Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα στο Άνω Καστρίτσι Αχαΐας, αναβιώνει ένα έθιμο που έρχεται από τα βάθη των αιώνων. Η παράδοση θέλει τους κατοίκους του Άνω Καστριτσίου να τελούν θρησκευτικές δεήσεις στην προσπάθεια τους να προφυλάξουν το χωριό από κάποια καταστροφή. Άλλοι λένε από λοιμό ή διάφορες επιδημίες και άλλοι από κατολισθήσεις.
Οι κάτοικοι του Άνω Καστριτσίου, κατόπιν προτροπής των ιερωμένων πραγματοποιούσαν θρησκευτική λιτανεία και δέηση, περιφέροντας τις άγιες εικόνες σε κύκλο σε όλα τα υψώματα γύρω από το χωριό. Κάθε χρόνο τηρώντας την παράδοση τη Δευτέρα του Πάσχα το πρωί, θα αρχίσει η δέηση από την κεντρική εκκλησία.
Της πομπής προηγείται η εικόνα της Ανάστασης και ακολουθούν σημαίες, εξαπτέρυγα και εικόνες που κρατούν οι κάτοικοι του χωριού ντυμένοι με παραδοσιακές στολές. Η πομπή ακολουθεί περιμετρική διαδρομή σε κάθε ξωκλήσι, οι ιερείς «βγάζουν» ύψωμα σε συγκεκριμένο υπεραιωνόβιο δέντρο και καταλήγουν στο ξωκλήσι της Παναγίας, όπου τελείται Θεία Λειτουργία. Στη συνέχεια, όλοι όσοι συμμετέχουν στην πομπή, μικροί, μεγάλοι, ντόπιοι και επισκέπτες , όπου επικαλούνται το «Κύριε Ελέησον», αφού έχουν διανύσει πεζοπορία πέντε ωρών περίπου καταλήγουν στην κεντρική πλατεία. Εκεί ο παπάς σύρει πρώτος το χορό με όλους τους φουστανελάδες και ακολουθεί γλέντι με ψητά αρνιά, κόκκινα αυγά, κουλούρια και κρασί.
Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα στην Τουρλάδα Καλαβρύτων, γιορτάζεται το έθιμο της «Κουλούρας» .
Σε αυτό λαμβάνουν μέρος σε αγώνα δρόμου, ο οποίος βέβαια γίνεται μέσα στην ανθισμένη φύση. Το έπαθλο του νικητή είναι μια «κουλούρα», ένα είδος ψωμιού με γλυκιά γεύση, που παρασκευάζεται τη Μεγάλη Πέμπτη μαζί με τα κόκκινα αυγά από ανύπαντρες κοπέλες του χωριού. Οι νικητές τεμαχίζουν τις κουλούρες και τις μοιράζουν στους παρευρισκόμενους
Η ανάμνηση του Θείου Πάθους και η Ανάσταση του Ιησού Χριστού και το Πάσχα, επιτελούνται στην Καλαμάτα με λαμπρότητα και με σεβασμό στις παραδόσεις και τα έθιμα του λαού μας. Ένα από αυτά, που συντελεί στον εορτασμό με ιδιαίτερο, εντυπωσιακό τρόπο και διεξάγεται με την υποστήριξη του δήμου Καλαμάτας, είναι η ρίψη σαϊτών και ο σαϊτοπόλεμος, με φλόγα και βροντή.
Σαΐτες, λοιπόν, θα ρίξουν οι σαϊτολόγοι καταρχήν τη Μεγάλη Παρασκευή, την ώρα που οι πιστοί θα περιφέρουν τον Επιτάφιο σε όλες τις γειτονιές της Καλαμάτας προς ευλογία της πόλης. Σαΐτες θα πέσουν στη Ράχη και τον Αβραμόγιαννη, αλλά και στη Φυτειά στις 9.30 περίπου το βράδυ και σε άλλα σημεία.
Ανήμερα την Κυριακή του Πάσχα, στις 8.00 το βράδυ και στο κέντρο της πόλης, στο βόρειο πάρκινγκ του Νέδοντα και στην πλατεία Όθωνος, τα μπουλούκια των σαϊτολόγων θα τελέσουν το έθιμο του σαϊτοπολέμου.
Οι ετοιμασίες των σαϊτολόγων έχουν ξεκινήσει από καιρό και το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, στο λημέρι τους, κοντά στον ιερό ναό του Αγίου Ιωάννη στην αγορά της Καλαμάτας, θα φθάσουν στο αποκορύφωμα.
Την Κυριακή του Πάσχα στην Ήπειρο αλλά και σε κάποια μέρη της Μακεδονίας αναβιώνει το έθιμο του Ζαφείρη. Το όνομα δεν είναι σταθερό και μπορεί και να συναντηθεί ως Μαγιόπουλο ή ακόμα και Φουσκοδέντρι.
Το έθιμο αυτό είναι ουσιαστικά ένα παιδικό παιχνίδι και την αναβίωση του. Το παιδί που έχει το ρόλο του Ζαφείρη παριστάνει το νεκρό, ενώ τα υπόλοιπα μαζεύουν λουλούδια και φύλλα. Τον στολίζουν και παράλληλα τον μοιρολογούν κρατώντας στα χέρια τους καλάμια αντί για λαμπάδες. Στο τέλος του μοιρολογιού, όλα τα παιδιά μαζί φωνάζουν «Σήκου Ζαφείρη, Σήκου!» και ο «νεκρός» ανασταίνεται από το στολισμένο με λουλούδια κρεβάτι του και τα κυνηγά φωνάζοντας και γελώντας. Αλίμονο στον άτυχο που θα πιάσει ο αναστημένος Ζαφείρης, γιατί θα είναι ο «νεκρός» της επόμενης χρονιάς ή του επόμενου γύρου.
Στην Βόνιτσα αναβιώνει κάθε χρόνο το έθιμο των «Αγραπνιών». Ειδικότερα, καθ΄ όλη την διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας οι «αγρυπνιστές» συγκεντρώνονται κάθε βράδυ πίσω από το ιερό του ναού των Αγίων Αποστόλων και βάζουν φωτιά σε σωρό από ξύλα, τραγουδώντας άσματα που έχουν να κάνουν με το θείο δράμα, αλλά και τα κοινωνικά δρώμενα.
Στο Αγρίνιο αναβιώνει το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής ο «χαλκουνοπόλεμος». Ειδικότερα, όταν ολοκληρωθεί η περιφορά των Επιταφίων της κάθε ενορίας, οι «χαλκουνάδες» συγκεντρώνονται στην πλατεία Δημοκρατίας και τότε αρχίζει ο χαλκουνοπόλεμος.
Τα χαλκούνια είναι αυτοσχέδιες κατασκευές, που αποτελούνται από ένα μεγάλο κύλινδρο γεμάτο με ένα μείγμα μπαρουτιού και φυτίλι.
Η ιστορία του εθίμου φτάνει στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν οι κάτοικοι του Αγρινίου άναβαν τα χαλκούνια κατά την περιφορά του Επιταφίου, για να απομακρύνουν τους Τούρκους
Στην Άμφισσα λαμβάνει χώρα το πιο ενδιαφέρον πασχαλινό έθιμο όλης της Ρούμελης. Ονομάζεται «Δάκρυα της Παναγιάς»: «Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής σύμπασα η πόλη κάθεται σε καφενεία, μεζεδοπωλεία κι εστιατόρια για να καταναλώσει σαρακοστιανά χωρίς λάδι και μεγάλες ποσότητες τσίπουρου και ούζου, που είναι τα εν λόγω δάκρυα!» όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται.
Στην Αμυγδαλιά Δωρίδας την Κυριακή του Πάσχα: «Όταν βγαίνουν στο προαύλιο της Εκκλησίας… πιάνονται σε χορό οι άντρες μόνο και προπαντός οι πιο σεβάσμιοι. Τον χορό παλιά ξεκινούσε πρώτα ο παπάς τραγουδώντας το τραγούδι “Σαράντα δυο Τουρκόπουλα…” και φέρνουν γύρω την εκκλησία τρεις φορές και μετά ξεκινούν χορεύοντας και κατεβαίνουν στην πλατεία.
Στην Κω, ενώ οι μεγάλοι ασχολούνται με τις πασχαλινές δουλειές και τον εκκλησιασμό, τα παιδιά προετοιμάζονται για την Ανάσταση. Παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού, το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει.
Άλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι και ένα φιτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φυτίλι που το ανάβουν και από την ώρα που ο παπάς λέει το «Χριστός Ανέστη». Το πρωί του Μ. Σαββάτου, η εκκλησία στρώνεται με μικρά μοβ μυρωμένα λουλούδια του βουνού που λέγονται λαμπρές. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιττες και το γεμιστό αρνί.
Πανάρχαια έθιμα με ιδιαίτερη συμβολική σημασία έχει το Πάσχα στη Λέσβο. Πολλά από αυτά έφεραν στο νησί οι πρόσφυγες της Μικρασίας που εγκαταστάθηκαν εδώ, άλλα είναι αποκλειστικά ντόπιες ιδιαιτερότητες.
Η αναπαράσταση της θραύσης των πυλών του κάτω κόσμου γίνεται στον Άγιο Θεράποντα στην πρώτη Ανάσταση το μεγάλο Σάββατο το πρωί αλλά και το βράδυ της Ανάστασης.
Το βράδυ της Ανάστασης στην Παναγιούδα, πέντε χιλιόμετρα βόρεια της Μυτιλήνης με το «Χριστός Ανέστη» αρχίζουν οι πυροβολισμοί προς ένα κορμό που έχει στηθεί στην παραλία και στην κορυφή του έχει στηθεί το ομοίωμα του «ηττημένου» Ιούδα. Με χιλιάδες στην κυριολεξία πυροβολισμούς κόβεται τρεις φορές ο κορμός του δέντρου και ο Ιούδας «ηττάται». Ανάλογο έθιμο γίνεται και στο γειτονικό χωριό, στην Παναγιούδα Αφάλωνα.
Ιδιαίτερο έθιμο με παγανιστικό υπόβαθρο είναι το πλάσιμο των σταυρών στην Αγιάσο μετά την Ανάσταση. Οι 12 σταυροί, όσοι τα 12 Ευαγγέλια και οι 12 μαθητές του Χριστού, γίνονται με το κερί της Ανάστασης που λιώνει και μετατρέπεται σε μικρά σταυρουδάκια. Σκοπός του εθίμου είναι να διώξει όχι μόνον το κακό από το κάθε σπίτι, αλλά και τα έντομα, γι’ αυτό και κολλούν του σταυρούς κυκλικά στις εισόδους και τα ανοίγματα του σπιτιού.
Ας θυμηθούμε όμως μερικά από τα έθιμα που πραγματοποιούνται στην Σαντορίνη την περίοδο του Πάσχα…
Το Σάββατο του Λαζάρου γιορτάζεται ιδιαίτερα εντυπωσιακά στα χωριά της Σαντορίνης. Ο Λάζαρος είναι ένας μεγάλος σταυρός από ξύλο καραβιού, ενώ καλύπτεται με δενδρολίβανο ή αλλιώς αλισμάρι και οι νέες του νησιού τον ραντίζουν με βάγια και τον γεμίζουν λουλούδια. Συμβολίζει την ανάσταση του Λαζάρου και μένει στολισμένος στην πλατεία μέχρι το Μεγάλο Σάββατο.
Στο παραδοσιακό χωριό Πύργος, την Μεγάλη Παρασκευή μετά την αποκαθήλωση βγαίνει το Τάνταλο στο χωριό που αναγγέλλει το γεγονός, ενώ οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα. Η περιφορά του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή στο χωριό και τα τελευταία χρόνια και στο Ακρωτήρι αποτελεί μοναδική εμπειρία για τον επισκέπτη.
Φωτιές ανάβουν σε τενεκεδάκια λυχνάρια στα οποία έχουν βάλει πετρέλαιο, τα οποία προσδίδουν μια ιδιαίτερα κατανυκτική ατμόσφαιρα, ενώ οι γυναίκες από τις αυλές των σπιτιών ραίνουν την πομπή του Επιταφίου με ροδόνερο.
Οι Σαντορινιές νοικοκυρές ετοιμάζουν για την Κυριακή του Πάσχα τα μελετίνια (στην Πάρο θα τα βρείτε ως μυζηθροπιτάκια, στην Κρήτη ως λυχναράκια), τα οποία είναι πιτάκια με μυζήθρα, ζάχαρη και μαστίχα και είχαν ένα ιδιαίτερο τρόπο στο «κέντημα» τους. Για το λόγο αυτό και οι Σαντορινιές νοικοκυρές μαζεύονταν σε ένα σπίτι πολλές μαζί και τα έφτιαχναν και η καλύτερη τα «κένταγε».
Ένα ακόμα έθιμο που λαμβάνει χώρα την ημέρα του Πάσχα σε πολλά χωριά της Θήρας είναι το κάψιμο του Οβριού (δηλαδή του Εβραίου, του Ιούδα). Στην πλατεία του χωριού οργανώνεται το λεγόμενο λαϊκό δικαστήριο του Οβριού, του οποίου φυσικά η ετυμηγορία είναι να «καεί ο Ιούδας». Στη συνέχεια, φτιάχνουν ένα πάνινο ομοίωμα ανθρώπου, που κρεμιέται και καίγεται.
Πηγές: Το σύμβολο της Πίστεως
Στοιχεία αντλήσαμε από τις κατά τόπους λαογραφικές σελίδες.
Από το Σαν σήμερα κ.α.
