Ντόρις Λέσινγκ (1919 – 2013) Βρετανή συγγραφέας

Η Ντόρις Λέσινγκ (Doris Lessing – γεννήθηκε Ντόρις Μέι Τάιλερ στο Κερμανσάχ, Περσία στις 22 Οκτωβρίου, 1919 – 17 Νοεμβρίου 2013 στο Λονδίνο, Ηνωμένο Βασίλειο) ήταν Βρετανή συγγραφέας. Έλαβε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2007 και περιγράφηκε από τη Σουηδική Ακαδημία ως: «επική συγγραφέας της γυναικείας εμπειρίας, η οποία με σκεπτικισμό, πάθος και ιδεαλιστική δύναμη υπέβαλε έναν διχασμένο πολιτισμό σε εξονυχιστική έρευνα». Στην ηλικία των 87 ήταν από τους γηραιότερους συγγραφείς που έλαβαν το βραβείο. Ο αμέσως προηγούμενος ήταν ο Τέοντορ Mόμσεν, που έλαβε το βραβείο σε ηλικία 85 ετών το 1902.

Γεννήθηκε στις 22 Οκτωβρίου του 1919 στην τότε ονομαζόμενη Περσία, (σημ.Ιράν) από Βρετανούς γονείς. Ο πατέρας ήταν υπάλληλος της «Αυτοκρατορικής Τράπεζας της Περσίας» και η μητέρα της νοσοκόμα. Είχε έναν αδερφό, τον Χάρυ.

Το 1925 με την προοπτική γρήγορου πλουτισμού από την καλλιέργεια καλομποκιού στην βρετανική τότε αποικία της Νότιας Ροδεσίας, (σημ. Ζιμπάμπουε), η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αφρική. Η νεαρή Ντόρις μεγάλωσε στην 10.0000 στρεμμάτων φάρμα της οικογένειας, ζώντας όμως μια ζωή με αυστηρούς κανόνες και περιορισμούς εξαιτίας των αντιλήψεων της μητέρας της περί καθωσπρεπισμού. Μάλιστα τα πρώτα χρόνια του σχολείου τα πέρασε σε ένα αυστηρό θρησκευτικό σχολείο που διήυθυναν καλόγριες. Η εγκύκλιος μόρφωσή της τελείωσε στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου αφού την απέβαλαν από το Γυμνάσιο λόγω αδυναμίας προσαρμογής σε αυτό, που αργότερα θα ονόμαζε «θεσμοποίηση της βλακείας». Η Λέσινγκ από τότε, έχοντας ήδη αναπτύξει μια αγάπη για το διάβασμα συνέχισε τη μορφωσή της (φιλολογική κυρίως), μόνη της.

Προσπαθώντας να ξεφύγει από τους περιορισμούς της μητέρας της, στα 15 της έφυγε από το σπίτι και δούλεψε σαν εσωτερική νοσοκόμα. Εκείνη την περίοδο άρχισε να γράφει ιστορίες, δύο από τις οποίες δημοσιεύτηκαν σε περιοδικό της Νότιας Αφρικής.

Το 1937 εγκαταστάθηκε στην πρωτεύουσα Σώλσμπερυ (σημ. Χαράρε) και δούλεψε σαν τηλεφωνήτρια. Στα 19 της, το 1939 παντρεύτηκε έναν άντρα που διάλεξαν οι γονείς της, τον Φρανκ Γουίσντομ με τον οποίο απέκτησε δυο παιδιά. Λίγα χρόνια αργότερα όμως, το 1943, εγκατέλειψε την οικογένειά της, και εγκαταστάθηκε σε δικό της σπίτι. Τότε ήρθε σε επαφή με ένα όμιλο κομμουνιστών διανοούμενων. Εκεί γνώρισε και τον επόμενο άντρα της, τον Ανατολικογερμανό διπλωμάτη Γκόντφριντ Λέσινγκ με τον οποίο παντρεύτηκε το 1945 και έκαναν ένα γιο, τον Πήτερ. Όμως και αυτός ο γάμος ναυάγησε, αφού ο Λέσσινγκ την εγκατέλεψε το 1949. Αυτή τη χρονιά αποφάσισε να μετακομίσει μαζί με το γιο της, στο Λονδίνο, χώρα στην οποία διέμεινε για το υπόλοιπο της ζωής της. Στο Λονδίνο εξάλλου εκείνη τη χρονιά εκδόθηκε και το πρώτο της μυθιστόρημα, «Τραγουδάει το χορτάρι» (The Grass Is Singing) που γνώρισε την επιτυχία, τόσο στην Αγγλία όσο και στις ΗΠΑ.

Φανατικό μέλος του Κομμουνιστικού κόμματος, αποχώρησε το 1956 αποδοκιμάζοντας την εισβολή των Σοβιετικών δυνάμεων στην Ουγγαρία. Το 1956 επίσης και έπειτα από τη θαρραλέα δημόσια κριτική της στα καθεστώτα, της απαγορεύτηκε η είσοδος και στην Νότια Ροδεσία και στην Νότια Αφρική. Η απαγόρευση άρθηκε το 1995 (λόγω πλέον την μεγάλης φήμης της) και η Λέσινγκ το εκμεταλλεύτηκε αμέσως για να επισκεφτεί τα δυο παιδιά της και τα εγγόνια της.

Πέθανε στις 17 Νοεμβρίου του 2013 σε ηλικία 94 χρόνων, ύστερα από σταδιακή κατάπτωση λόγω εγκεφαλικού επεισοδίου.

Σημαντικά έργα της

Το πρώτο της βιβλίο «Τραγουδάει το χορτάρι» (The Grass Is Singing), που το έγραψε το 1950, εμφανίζει όλα τα θέματα τα οποία θα την απασχολήσουν στο μετέπειτα συγγραφικό της έργο αλλά και στην δημόσια ζωή της. Παρακολουθώντας τη ζωή της λευκής νοτιαφρικανικής Μαίρης Τέρνερ, καταγράφει την κλειστοφοβική λευκή κοινωνία των αποίκων της Ροδεσίας που αποκομμένοι λόγω του ρατσισμού τους, περιορίζουν και καταπιέζουν και οι ίδιοι τα μέλης της και ιδιαίτερα τις γυναίκες.

Για την κοινωνία της Νότιας Αφρικής θα μιλήσει και πάλι στην πενταλογία της «Τα παιδιά της βίας», (Children of Violence) η οποία παρακολουθεί τη ζωή της Μαίρης Κουέστ, ζωή ταυτόσημη σχεδόν με αυτήν της Λέσινγκ.

Στο «Χρυσό σημειωματάριο» (The Golden Notebook) θα μιλήσει για τη γυναίκα αλλά με έναν λόγο που …συνδέοντας το προσωπικό με το πολιτικό, με τρόπο που δεν συναντάται συχνά στα μυθιστορήματα του 20ου αιώνα, το βιβλίο σημαδεύει την ανάδυση του σύγχρονου γυναικείου λόγου. Το βιβλίο και η ηρωίδα του, η Άννα Φρίμαν αγαπήθηκε όλα αυτά τα χρόνια από πολλές γενιές αναγνωστριών και τελικά – αν και αντίθετα από την βούληση της συγγραφέως κατοχυρώθηκε σαν ένα από τα καλύτερα βιβλία του γυναικείου φεμινισμού. Μάλιστα ο Μάλκολμ Μπράντμπουρι θα το χαρακτηρίσει σαν το σημαντικότερο έργο που εμφανίστηκε στο βρετανικό μυθιστόρημα μετά τα έργα της Βιρτζίνια Γουλφ.

Στη δεκαετία του 1970 θα ασχοληθεί με αυτό που η ίδια ονόμασε «μυθοπλασία εσωτερικού χώρου», χρησιμοποιώντας την επιστημονική φαντασία, την μεταφυσική, τον μυστικισμό για να σχολιάσει τα γεγονότα και την κοινωνία εκείνης της δεκαετίας. …Όσο γερνάω βλέπω τον κόσμο όλο και λιγότερο πειστικό· έτσι καθώς μας προσπερνάει ορμητικά είναι ένα όνειρο, μια σκιά. Στ’ αλήθεια πιστεύω ότι υπάρχει και κάτι άλλο. Όμως αυτό που με ενδιαφέρει είναι πώς με το χρόνο καταρρέουν πεποιθήσεις και βεβαιότητες, έτσι που απομένεις με όλο και λιγότερη πίστη ή ενδιαφέρον για την ‘πολύτιμη’ προσωπικότητά σου». Χαρακτηριστική του τρόπου θέασης της ζωής εκείνη την περίοδο είναι η τετραλογία της «Κάνωπος, αστερισμός του Άργους:αρχεία» (Canopus in Argos: Archives) ,(από την οποία μόνο τα δύο πρώτα βιβλία έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά μέχρι σήμερα), αλλά και το «Αναμνήσεις ενός επιζώντος» (The Memoirs of a Survivor).

Κατά τη συγγραφέα και μεταφράστρια Αργυρώ Μαντόγλου «Η καλή τρομοκράτισσα», (The Good Terrorist), είναι ένα κομβικό σημείο στο σύμπαν των μυθιστορημάτων της. Ο θυμός, η απογοήτευση και οι διαψεύσεις της εποχής της Θάτσερ, μεταμορφώνονται τώρα σε ωμή βία και μια μεσήλικη γυναίκα, γίνεται συνειδητά μέλος μιας τρομοκρατικής ομάδας.

Εργογραφία (και ελληνικές μεταφράσεις)

Μυθιστορήματα

• 1950: The Grass Is Singing (Τραγουδάει το χορτάρι)

—μτφ. Κωστούλα Σκλαβενίτη (εκδ. “Γνώση”, 1984)

• 1952: Martha Quest (Μάρθα Κουέστ), το πρώτο βιβλίο της μυθιστορηματικής πενταλογίας «Children of Violence» (Τα παιδια της βίας)

—μτφ. Τασούλα Καραϊσκάκη (εκδ. “Οδυσσέας”, 1981)

• 1954: A Proper Marriage (Ένας καλός γάμος), το δεύτερο βιβλίο της πενταλογίας “Children of Violence”

—μτφ. Τασούλα Καραϊσκάκη (εκδ. “Οδυσσέας”, 1985)

• 1956: Retreat to Innocence (Καταφυγή στην αθωότητα)
• 1958: A Ripple from the Storm (Προμήνυμα καταιγίδας), το τρίτο βιβλίο της πενταλογίας “Children of Violence”

—μτφ. Τούλα Σιετή (εκδ. “Οδυσσέας”, 1987)

• 1962: The Golden Notebook (Το χρυσό σημειωματάριο), βραβείο «Prix Médicis Étranger» το 1976

—μτφ. Τασούλα Καραϊσκάκη (εκδ. “Οδυσσέας”, 1980)

—μτφ. Μαργαρίτα Μπονάτσου (εκδ. “Καστανιώτης”, 2010)

• 1965: Landlocked (Χώρα δίχως θάλασσα), το τέταρτο βιβλίο της πενταλογίας “Children of Violence”
• 1969: The Four-Gated (Η Τετράπυλος), το τελευταίο βιβλίο της πενταλογίας “Children of Violence”
• 1971: Briefing for a Descent into Hell (Ενημέρωση για μια κάθοδο στον Άδη)
• 1973: The Summer Before the Dark (Το καλοκαίρι πριν από το σκοτάδι)

—μτφ. Καίτη Οικονόμου (εκδ. “Καστανιώτης”, 1991)

• 1974: Memoirs of a Survivor (Αναμνήσεις ενός επιζώντος)

—μτφ. Μαίρη Κιτσικοπούλου (εκδ. “Καστανιώτης”, α΄έκδ. 1996, επαν. 2007)

• 1979: Shikasta (Σικάστα), το πρώτο βιβλίο της πενταλογίας επιστημονικής φαντασίας με γενικό τίτλο «Canopus in Argos: Archives» (Κάνωπος, αστερισμός του Άργους : αρχεία)

—μτφ. Γιάννης Σπανδωνής (εκδ. “Κάκτος”, 1983)

• 1980: The Marriages Between Zones Three, Four and Five (Οι γάμοι μεταξύ των Ζωνών Τρία, Τέσσερα και Πέντε), το δεύτερο βιβλίο της πενταλογίας «Canopus in Argos: Archives»

—μτφ. Γιάννης Σπανδωνής ως «Οι ζώνες της Σικάστα» (εκδ. “Κάκτος”, 1983)

• 1980: The Sirian Experiments (Τα πειράματα του Σειρίου), το τρίτο βιβλίο της πενταλογίας «Canopus in Argos: Archives»
• 1982: The Making of the Representative for Planet 8 (Ο απεσταλμένος στον πλανήτη 8),το τέταρτο βιβλίο της πενταλογίας «Canopus in Argos: Archives»

—μτφ. Γιάννης Καραδήμος (εκδ. “Κέδρος”, 1999)

• 1983: Τhe Sentimental Agents in the Volyen Empire (Οι συναισθηματικοί πράκτορες στην αυτοκρατορία Volyen), το πέμπτο και τελευταίο μέρος της της πενταλογίας «Canopus in Argos: Archives»
• 1983: The Diary of a Good Neighbour (Το ημερολόγιο ενός καλού γείτονα), με το ψευδώνυμο Jane Somers
• 1985: If the Old Could… (Αν οι γέροι μπορούσαν), με το ψευδώνυμο Jane Somers
• 1985: The Good Terrorist (Η καλή τρομοκράτισσα), βραβείο “W. H. Smith Literary Award” το 1986

—μτφ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου (εκδ. “Οδυσσέας”, α΄ έκδ. 1986, επαν. 2007)

• 1988: The Fifth Child (Το πέμπτο παιδί)

—μτφ. Αλέκος Μανωλίδης (εκδ. “Καστανιώτης”, α΄ έκδ. 1988, επαν. 2010)

• 1996: Love, Again (Αγάπη ξανά)

—μτφ. Άρης Σφακιανάκης (εκδ. “Λιβάνης Α.Α.”, 1996)

• 1999: Mara and Dann: An Adventure (Μάρα και Νταν. Μια περιπέτεια)

—μτφ. Κατερίνα Ροντογιάννη (εκδ. “Λιβάνης Α.Α.”, 2002)

• 2000: Ben, in the World (Ο Μπεν στον κόσμο), συνέχεια του «The Fifth Child»

—μτφ. Ρένα Χατχούτ, εκδ. “Καστανιώτης”, 2002)

• 2001: The Sweetest Dream (Το πιο γλυκό όνειρο)

—μτφ. Τάνια Κοβαλένκο (εκδ. “Καστανιώτης, 2009)

• 2005: The Story of General Dann and Mara’s Daughter, Griot and the Snow Dog (Η ιστορία του στρατηγού Νταν και της κόρης της Μάρα), συνέχεια του «Mara and Dann»
• 2007: The Cleft (Η σχισμή)

—μτφ. Τάνια Κοβαλένκο (εκδ. “Καστανιώτης, 2008)

άλλα έργα

• 1955: Through the Tunnel, διήγημα πρωτοδημοσιευμένο στο αμερικάνικο περιοδικό The New Yorker
• 1963: A Man and Two Women (Ένας άντρας και δυο γυναίκες), συλλογή 19 διηγημάτων^[15]

—μτφ. Αλέκος Μανωλίδης (εκδ. “Λιβάνης Α.Α.”, 1997)

• 1994: Under My Skin: Volume One of My Autobiography, to 1949 (Κάτω από το δέρμα μου. Τόμος πρώτος της αυτοβιογραφίας μου, μέχρι το 1949), περιλαμβάνει τα χρόνια από τη γέννησή της μέχρι την αναχώρησή της από τη Ζιμπάμπουε το 1949
• 1997: Walking in the Shade: Volume Two of My Autobiography, 1949 to 1962 (Περπατώντας στην σκιά. Τόμος δεύτερος της αυτοβιογραφίας μου, 1949-1962), περιλαμβάνει τα χρόνια που έζησε στο Λονδίνο
• 2003: The Grandmothers: Four Short Novels (Οι γιαγιάδες, τέσσερα μικρά μυθιστορήματα)

—μτφ. Τάνια Κοβαλένκο (εκδ. “Καστανιώτης, α΄ έκδ. 2007, επαν. 2013)

1. The Grandmothers (Οι γιαγιάδες)

2. Victoria and the Staveneys (Η Βικτόρια και οι Στάβενι)

3. The Reason for It (Η αιτία όλων αυτών)

4. A Love Child (Ο καρπός του έρωτα)

• 2008: Alfred and Emily (Άλφρεντ και Έμιλυ), μια νουβέλα και μια εξιστόρηση πραγματικών γεγονότων για το ίδιο θέμα

—μτφ. Μαρία-Ρόζα Τραϊκόγλου, εκδ. “Καστανιώτης”, 2013