Η λεηλασία της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τον δυτικό χριστιανικό στρατό της Τέταρτης Σταυροφορίας
- Γράφει ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΤΡΥΦΤΟΣ*
Το 1204 ήταν μια οδυνηρή χρονολογία για την ιστορία της ανατολικής ρωμιοσύνης. Ενωρίτερα ο τότε Πάπας της Ρώμης οργάνωνε την Τέταρτη Σταυροφορία με την σκέψη να καθυποτάξει και τους Βυζαντινούς. Την άνοιξη του 1204 ο στρατός του Πάπα με τους Σταυροφόρους και δυτικούς Φράγκους ηγεμόνες καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη. Υποτίθεται ότι ο Πάπας διοργάνωσε αυτή την εκστρατεία προς την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων και την αποδυνάμωση του Ισλάμ το οποίο είχε πλήξει αρκετά την βυζαντινή αυτοκρατορία και απειλούσε συνάμα τους πρόποδες των Βαλκανίων. Όμως ο ιστορικός της εποχής Νικήτας Χωνιάτης μας μεταφέρει μια τραγική εικόνα στην προσπάθεια του να καταγράψει τις βιαιότητες και τις λεηλασίες των Λατίνων Σταυροφόρων απεσταλμένων του Πάπα κατά την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204.
Στο στόχαστρο του Πάπα ήταν αδιαμφησβήτητα και η Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία, την οποία ήθελε να υποτάξει και να διαλύσει με το επιχείρημα της «ένωσης» των δυο Εκκλησιών Δύσης και Ανατολής. Ο τότε Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως διώχνεται ξυπόλυτος και εξευτελισμένος ενώ αντικαταστάθηκε από Λατίνο καθολικό πατριάρχη. Ανά την βυζαντινή επικράτεια αρκετές ορθόδοξες εκκλησίες κλείνουν και χτίζονται καθολικοί ναοί. Στόχος του Πάπα είναι να δημιουργηθεί η Λατινική Αυτοκρατορία με κύριο δόγμα τον καθολικισμό. Η αδίστακτη πολιτική του Πάπα προς τους ορθοδόξους και η επιμονή του στην προώθηση των αγριοτήτων και λαφυραγωγιών σε ορθόδοξες επισκοπές και μοναστήρια, εξόργισαν και πλήγωσαν το θρησκευτικό συναίσθημα των κατοίκων της Ρωμανίας.
Ενώ η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν υπό διάλυση, η αντίσταση των βυζαντινών είχε ήδη ξεκινήσει με αποκορύφωμα την ίδρυση των τοπικών αντιλατινικών κρατών όπως η Αυτοκρατορία της Νίκαιας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου τα οποία και αποτέλεσαν τους θεματοφύλακες της διατήρησης της ορθοδοξίας και της οργάνωσης του αντιπαπικού αγώνα. Γλώσσα και θρησκεία δυο βασικά στοιχεία που αποτελούν την ιδεολογική θρυαλλίδα των Ρωμιών υπηκόων της βυζαντινής αυτοκρατορίας, απειλούνται υπό τον βίαιο παπικό εκλατινισμό. Τότε οι Ρωμιοί αρχίζουν και ενδυναμώνουν ολοένα και περισσότερο την πολιτιστική τους ιδιοσυγκρασία που φέρουν εδώ και αρκετούς αιώνες συνειδητοποιώντας έτσι την εμφάνιση μιας νέας ελληνικής τους ταυτότητας η οποία διαφέρει αρκετά από τους Λατίνους.
Σημαντικό τεκμήριο το οποίο θεωρείται ως το πρώτο ιδεολογικό μανιφέστο του Νέου Ελληνισμού είναι η επιστολή του αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Γ΄ Δούκα Βατάτζη προς τον Πάπα Γρηγόριο Θ΄ της Ρώμης. Στην συγκεκριμένη επιστολή ο Ιωάννης με ειρωνικό και αυστηρό ύφος συνάμα υπερπροβάλλει το αντιλατινικό αίσθημα και τον αγώνα της ανυποταξίας προς τον Πάπα, επικαλούμενος και τονίζοντας την αρχαία ελληνική καταγωγή των Ρωμιών και την ορθόδοξη πολιτιστική τους κληρονομιά. Ειδικότερα ο Ιωάννης στην επιστολή του αυτή παρουσιάζεται ως ηγέτης του γένους των Ελλήνων και υπερασπιστής της πατρίδας τους όπως χαρακτηριστικά τονίζει. Η έγγραφη αυτή μαρτυρία του Ιωάννη Βατάτζη φανερώνει μια αφυπνίζουσα ιδεολογικοθρησκευτική συνείδηση του εαυτού του και των ορθοδόξων υπηκόων του, μετονομάζοντάς τους ως Έλληνες. Οι Έλληνες του Ιωάννη επρόκειτο για τους ίδιους τους Ρωμιούς οι οποίοι μιλούν την ίδια ελληνική γλώσσα του Περικλή και του Μ.Αλεξάνδρου, ζουν στην ίδια γη με τους αρχαίους Έλληνες κι έχουν αποβάλλει πλέον τα ειδωλολατρικά και εθνικά στοιχεία από την θρησκευτική και πολιτιστική τους ταυτότητα. Ο Ιωάννης Βατάτζης στην προσπάθειά του να διασώσει το Βυζάντιο και την Ορθόδοξη Εκκλησία από την εκφράγκευση και την υποδούλωση στην έδρα του Πάπα, στρέφεται στην δόξα και στην ιστορία του αρχαίου ελληνικού παρελθόντος της επικράτειας της βυζαντινής οικουμένης. Προκειμένου λοιπόν να διασφαλιστεί αυτή η ιστορική συνέχεια ως ένα χρήσιμο πολιτικό επιχείρημα απέναντι στον ισοπεδωτικά απότομο εκδυτικισμό του Πάπα, ο Ιωάννης Βατάτζης εμφανίζει μια καινούργια μορφή Έλληνα ορθόδοξου αφήνοντας στο χρονοντούλαπο της ιστορίας την αλλοίωση της ελληνικής φυλής.
Ο αντιπαπισμός και αντιλατινισμός των χρόνων Βατάτζη αποτέλεσαν τα πρώιμα πολιτικά υπαρξιακά χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Νέου Ελληνισμού. Οι ανθενωτικοί Ρωμιοί μετά από χρόνια έως και την μεγάλη Άλωση της Πόλης το 1453 διατηρώντας ακλόνητη την ιστορική μνήμη τους από την οδυνηρή κατοχή του Πάπα στην Κωνσταντινούπολη, συνέχισαν στο ίδιο τροπάριο φθάνοντας σε σημείο τέτοιο ώστε σύμφωνα με την παράδοση λίγο πριν την είσοδο του Μωάμεθ στην βασιλεύουσα να καθιερώνεται ως εθνικό αίτημα η φράση «κάλλιο σαρίκι τούρκικο παρά τιάρα παπική». Οι Ρωμιοί τελικά υποδουλώνονται στους Τούρκους για τετρακόσια χρόνια και το αντιπαπικό αίσθημα συνεχίζει να τροφοδοτείται στις συνειδήσεις τους από την οθωμανική αντιδυτική πολιτική και τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του εκάστοτε Μιλλέτ-μπασί Οικουμενικού Πατριάρχη. Από τα Ορλωφικά και σίγουρα μέχρι και το 1922 ο εχθρός των Νέων Ελλήνων έχει ακριβώς αλλάξει στροφή 180 μοιρών και είναι οι Τούρκοι. Ο εθνικισμός του Νέου Ελληνισμού δεν άφησε πολλά περιθώρια για την αναζωπύρωση της αντιπαπικής αντίληψης, φθάνοντας έτσι στην σύγχρονη ιστορία με τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β΄ να εκφράζει την συγνώμη και τον αποτροπιασμό του για τα γεγονότα του 1204 με τους Νεοέλληνες ως δημιουργήματα όλης αυτής της Ιστορίας να γίνονται ταπεινοί αποδέκτες.
*Ο Χρήστος Στρυφτός είναι Ιστορικός
Πηγές :
-
Angold Michael, «Η Τέταρτη Σταυροφορία», εκδ: ΠΑΠΑΔΗΜΑ, Αθήνα, 2006
-
Α.Βακαλόπουλος, «Νέα Ελληνική Ιστορία 1204 – 1985», εκδ: ΒΑΝΙΑΣ, Θεσσαλονίκη, 1992
