- Της Σμαράγδας Μιχαλιτσιάνου
Μια παρέα εφήβων θαύμαζε το κτίριο του Νομισματικού Μουσείου Αθηνών τις προάλλες και αναρωτιόταν, αν είναι έργο του μεγάλου Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ, ο οποίος μετέτρεψε την Αθήνα του 19ου αιώνα σε κοσμοπολίτικη πόλη της Ευρώπης και με μία σχεδιαστική προσέγγιση πάντρεψε την αρχιτεκτονική του ταυτότητα με τον κλασικό πολιτισμό της χώρας μας αντλώντας μοτίβα από την κλασική αρχαιότητα και το Βυζάντιο δημιουργώντας έτσι συνέχεια της αισθητικής της.
Παρακολούθησα τη συζήτηση των νέων παιδιών, που διψούσαν για μάθηση , και έφυγα ενθουσιασμένη. Αν είχα χρόνο θα τους ακολουθούσα στη βιβλιοθήκη που έσπευδαν ταχέως, προκειμένου να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους γύρω από την προσωπικότητα του διασημότερου αρχιτέκτονα της ελληνικής επικράτειας.
Αυτό το περιστατικό στάθηκε η αφορμή για το σημερινό αφιέρωμα στον «ποιητή της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής», ή καλύτερα σε μια ξενάγηση από μέρους μας στα αριστοτεχνικά έργα του Τσίλλερ που κοσμούν την πρωτεύουσα, τη διαμαντόπετρα στης γης το δαχτυλίδι, όπως γράφει ο Κωστής Παλαμάς.
Βιογραφία Τσίλλερ
Ο Ερνστ Μόριτζ Θίοντορ Τσίλλερ γεννήθηκε στις 22 Ιουνίου 1837 στη συνοικία Ζέρκοβιτς στο σημερινό Ράντεμποϊλ-Ομπερλέσνιτς, μια πολίχνη της Σαξονίας. Πατέρας του ήταν ο μεγαλοεργολάβος της περιοχής, που έπαιρνε από μικρά τα δέκα παιδιά του στην οικοδομή, γιατί ήθελε να τον διαδεχθούν στην οικογενειακή επιχείρηση.
Ο Ερνστ αφού έγινε ένας τέλειος μηχανικός φοίτησε στη συνέχεια στην αρχιτεκτονική σχολή του Πολυτεχνείου της Δρέσδης. Στάθηκε δε πολύ τυχερός γιατί κατά την διάρκεια των σπουδών του έκανε την πρακτική του πλάι στον κορυφαίο αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν, που καθόρισε την καριέρα του.
Παίρνοντας τα εφόδια πλάι στον Χάνσεν και το πτυχίο του άρχισε να αναλαμβάνει μεγάλα έργα και οι προτάσεις του να επιβραβεύονται σε μεγάλα κατασκευαστικά έργα, όπως αυτό της ρωσικής κυβέρνησης για την ανοικοδόμηση της Τιφλίδας.
Το Προεδρικό μέγαρο
Λίγο καιρό μετά, όταν ο Χάνσεν ανέλαβε την κατασκευή της Ακαδημίας Αθηνών κάλεσε τον μαθητευόμενο και πολλά υποσχόμενο Τσίλλερ να επιβλέψει την ανέγερσή του κτιρίου.
Ο Τσίλλερ ήρθε στην Αθήνα το 1861, σε ηλικία μόλις 24 ετών, ως εκπρόσωπος του Χάνσεν και άρχισε να δουλεύει σε εντατικούς ρυθμούς για την ανέγερση της Σιναίας Ακαδημίας, του πρώτου μεγάλου δημόσιου έργου των Αθηνών χτισμένου αποκλειστικά από πεντελικό μάρμαρο , έργο που ολοκληρώθηκε το 1890.
Προσαρμόστηκε γρήγορα στην αθηναϊκή κοινωνία και παράλληλα ασχολήθηκε με την αρχαιολογία πραγματοποιώντας ανασκαφές για το Παναθηναϊκό Στάδιο.
Ως λάτρης της κλασικής αρχαιότητας όργωσε τη χώρα μας για να γνωρίσει τους αρχαιολογικούς της θησαυρούς και συνέχισε τις ανασκαφές καταγράφοντας το Θέατρο του Διονύσου στη νότια πλευρά της Ακρόπολης. Παράλληλα μελέτησε την αρχιτεκτονική δομή του Παρθενώνα, σχεδίασε τα λείψανα των αετωμάτων και είναι μεταξύ των πρώτων που κατέγραψε την πολυχρωμία στα αγάλματα και τα αρχιτεκτονικά μέλη του Θησείου, του Ερεχθείου, του Ναού της Αφαίας στην Αίγινα κ.ά.
Λάτρεψε την Ελλάδα και αποφάσισε να εγκατασταθεί μόνιμα εδώ. Μάλιστα παντρεύτηκε Ελληνίδα, την πιανίστρια Σοφία Ντόντου, που του χάρισε τα παιδιά του.
Όταν έγινε η έξωση του Όθωνα, διακόπησαν οι εργασίες στην Ακαδημία και ο Τσίλλερ έμεινε για κάποια χρόνια στη Βιέννη.
Το 1868 επανήλθε στην Ελλάδα με σκοπό να ιδιωτεύσει και το 1872 διορίστηκε καθηγητής στο Σχολείο των Τεχνών, το σημερινό Μετσόβειο Πολυτεχνείο και λόγω της εξαιρετικής φήμης του, δεν προλάβαινε τις παραγγελίες που δεχόταν από τους μεγαλοαστούς για να τους κτίσει τα μέγαρα και τις εξοχικές του κατοικίες.
Ο βασιλιάς του ανέθεσε τη μελέτη και ανέγερση των θερινών ανακτόρων στο Τατόι, στους Πεταλιούς και αργότερα του ανακτόρου του διαδόχου του θρόνου.
Στα πρώτα έργα του Τσίλλερ συγκαταλέγονται το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών (γκρεμίστηκε το 1940), το Βασιλικό Θέατρο (Εθνικό σήμερα), το Θέατρο Πατρών και το Θέατρο Ζακύνθου (καταστράφηκε στον σεισμό).
Κατόπιν ανέλαβε την ανέγερση του σημερινού Προεδρικού Μεγάρου, γεγονός που του εξασφάλισε πλήθος αναθέσεων για το χτίσιμο ιδιωτικών μεγάρων, όπως το Ιλίου Μέλαθρον για λογαριασμό του Ερρίκου Σλήμαν (σημερινό Νομισματικό Μουσείο), τα Μέγαρα Μελά, Σταθάτου, Δεληγιώργη (πρώην Ταινιοθήκη), Καλλιγά, Ψύχα, Πεσμαζόγλου, οι επαύλεις των Θων και Συγγρού και πολλά – πολλά ακόμη…
Στα έργα του περιλαμβάνονται το Γερμανικό και Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, τα ξενοδοχεία «Μπάγκειον» και «Αλέξανδρος» στην Ομόνοια, εκκλησίες σε Μαρκόπουλο, Αίγιο, Βέλο Κορινθίας, Βίλια Αττικής, ο Άγιος Αθανάσιος Πύργου, ο Ναός της Φανερωμένης στο Αίγιο, ο Άγιος Λουκάς Πατησίων, η Αγία Τριάδα της Οδού Πειραιώς, αλλά και κατοικίες στην Κηφισιά, αγορές και σχολεία σε πολλές πόλεις της Ελλάδας.
Στον Πειραιά έφτιαξε μάλιστα ολόκληρη γειτονιά με νεοκλασικά, την οποία ονόμασε «Συνοικία των Επαύλεων», αν και θα έμενε τελικά γνωστή ως «Συνοικία Τσίλλερ»!
Ο Τσίλλερ αποπεράτωσε και πολλά δημόσια έργα, όπως το Μουσείο της Ολυμπίας, το Χημείο, το Κεντρικό Ταχυδρομείο, η Αγορά του Πύργου, το Δημαρχείο της Ερμούπολης, το Γενικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης και το θέατρο «Απόλλων» στην Πάτρα, ενώ άφησε την σφραγίδα του ακόμα και σε εκκλησίες.
Επίσης επέβλεψε προσωπικά και την εκτέλεση των έργων του Χάνσεν στο Ζάππειο, την Εθνική Βιβλιοθήκη και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ενώ έκανε και πολλές προτάσεις για τη δημιουργία ενός πάρκου αναψυχής στον Λυκαβηττό.
Πέρα από αρχιτέκτονας και σχεδιαστής, ο Τσίλλερ υπήρξε και σπουδαίος μηχανικός και κατασκευαστής, όντας ο πρώτος που εφάρμοσε τη σιδηροδοκό και τα σιδερένια υποστυλώματα στην οικοδομή. Ασχολήθηκε επίσης εντατικά και μεθοδικά με την αντισεισμικότητα των κτιρίων και χρησιμοποίησε τεχνητό εξαερισμό και κεντρική θέρμανση, αλλά και ρολά στα παράθυρα, νεωτερισμούς που αυτός εισήγαγε στην ελληνική αρχιτεκτονική.
Αντικατέστησε τα παντζούρια με ρολά στα μαγαζιά της Αθήνας και κόσμησε τα κτίριά του με κιγκλιδώματα από χυτοσίδηρο και σχέδια εμπνευσμένα από τη μυθολογία, κρατώντας την αυστηρή δομή της κλασικής αρχιτεκτονικής, την οποία απλοποίησε ωστόσο για τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής.
Ο Ερνέστος Τσίλλερ, ο άνθρωπος που κατάφερε να προσδιορίσει την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της Αθήνας, αλλά και επαρχιακών πόλεων, όπως το Αίγιο, το Γύθειο και η Ερμούπολη, έχασε το δικό του σπίτι σε πλειστηριασμό! Το έχασε και το αγόρασε ο τραπεζίτης Λοβέρδος. Η ιδιωτική κατοικία του Ερνστ Τσίλλερ βρίσκεται στα Εξάρχεια στην οδό Μαυρομιχάλη 6 .
Το τριώροφο κτίριο χτίστηκε από τον διάσημο Γερμανό αρχιτέκτονα το 1885 , που το αγόρασε σε πλειστηριασμό το 1912 και το χρησιμοποίησε ως κατοικία του προχωρώντας σε προσθήκες και προεκτάσεις στο αρχικό κτίριο και έζησε σε αυτό με την οικογένεια του έως το 1912.
Στα 500 τ.μ. που πρόσθεσε ο Δ. Λοβέρδος έχτισε στο ισόγειο του οικήματος ένα παρεκκλήσι, όπου σήμερα, μετά την αποκατάσταση αναδεικνύεται ο εντυπωσιακά διακοσμημένος με ψηφιδωτά θόλος του. Ο Δ. Λοβέρδος στέγασε εκεί τη συλλογή του βυζαντινών εικόνων, την οποία οι κληρονόμοι του δώρισαν το 1979 στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.
Τα τελευταία χρόνια ανακαινίστηκε από το υπουργείο Πολιτισμού για να στεγάσει εκθέσεις του Βυζαντινού Μουσείου. Παράλληλα, η οικογένεια Τσίλλερ διατηρούσε και εξοχική κατοικία στην οδό Πεσμαζόγλου 12 στην Κηφισιά μέσα σε έκταση σαράντα στρεμμάτων.
Ο Γερμανός αρχιτέκτονας που τόσα πρόσφερε στη χώρα μας πέθανε στις 12 Νοεμβρίου 1923, στην Αθήνα, στην πόλη που τόσο αγάπησε, καθώς απολύθηκε από το Πολυτεχνείο το 1883, «γιατί αρνήθηκε να συγκαλύψει τις τόσες οικονομικές ατασθαλίες κατά την ανέγερση του Ζαππείου»
Όλα τα έργα του Ερνέστου Τσίλερ
Ο αριθμός των έργων του ξεπερνά τα 500. Κτίρια που σχεδίασε ο Ερνστ Τσίλλερ είναι μεταξύ άλλων:
- Ανάκτορο του Διαδόχου (1891-1897) (σήμερα Προεδρικό Μέγαρο)
- Μέγαρο Ερρίκου Σλήμαν (Ιλίου Μέλαθρον) (1878-1881) (σήμερα στεγάζει το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών)
- Βασιλικό Θέατρο (σήμερα Εθνικό Θέατρο) (1895-1901)
- Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Οικοδομήθηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Λούντβιχ Λάνγκε. Ο Τσίλερ ήταν ο τρίτος και τελευταίος επιβλέπων του έργου, επέφερε δε αλλαγές στην πρόσοψη του κτιρίου, προσθέτοντας το ιωνικό πρόπυλο και τις εκατέρωθεν στοές.
- Μέγαρο Σταθάτου (1895)
- Μέγαρο Ανδρέα Συγγρού, στην συμβολή της οδού Βασιλίσσης Σοφίας 5 (πρώην οδός Κηφισίας) με την οδό Ζαλοκώστα, σήμερα είναι το κεντρικό κτίριο του Υπουργείου Εξωτερικών
- Μέγαρο (έπαυλη) του Ανδρέα Συγγρού (1872-1873) στο κτήμα Αναβρύτων, μεταξύ Αμαρουσίου και Κηφισιάς
- Έπαυλη του Νικολάου Θων (Thon). Η έπαυλη είχε οικοδομηθεί (1891) ολόκληρη πάνω σε σχέδια του Τσίλερ, στη συμβολή των λεωφόρων Αλεξάνδρας και Κηφισίας. Δεν υπάρχει πια αλλά διασώζεται ο ναός του Αγίου Νικολάου, ένα περίκεντρο νεοκλασικό εκκλησάκι με ημισφαιρικό θόλο, που οικοδομήθηκε περί το 1900, πάλι από τον Τσίλερ, στο εσωτερικό του περιβόλου της έπαυλης.
- Η πρώτη βασιλική έπαυλη στο Τατόι (1872-74) (καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1916)
- Μέγαρο Μελά (1874) στην οδό Αιόλου, το μεγαλύτερο Αθηναϊκό ιδιωτικό κτίριο της εποχής, του οποίου η ανέγερση κόστισε 1.000.000 δραχμές.
- Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, στην Πλατεία Κοτζιά. Γκρεμίστηκε το 1940.
- Nαός του Αγίου Λουκά Πατησίων (1865-1870). H πρώτη εκκλησία – έργο του Τσίλερ κτίστηκε σε νεορωμανικό ρυθμό, εμφανή κυρίως στον τρούλλο.
- Ναός Αγίου Γεωργίου Ορφανοτροφείου Χατζηκώνστα (Μεταξουργείου), 1899-1901. Εκκλησία νεο-ρωμανικού ρυθμού, με τους χαρακτηριστικούς πυργίσκους στις εξωτερικές ακμές.
- Διοικητήριο της Σχολής Ευελπίδων (1889) (σήμερα Σχολή Εθνικής Άμυνας)
- Παλαιό Χημείο (1887). Σχεδιάστηκε και κτίστηκε σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα του Βερολίνειου Χημείου Zarstrau και την έγκριση του διάσημου χημικού Hofmann
- Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (1887-1897), τετραώροφο νεοκλασικό μέγαρο στη γωνία των οδών Χαριλάου Τρικούπη και Φειδίου.
- Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (1905), τριώροφο νεοκλασικό μέγαρο στη λεωφόρο Αλεξάνδρας.
- Μέγαρο Δεληγεώργη (1890. Τριώροφο μέγαρο μεταξύ των οδών Πινδάρου, Ακαδημίας και Κανάρη, εκλεκτικιστικούρυθμού.
- Μέγαρο Κούπα (1875-1900). Νεοκλασικό κτίριο στην οδό Πανεπιστημίου, από τα μεγαλύτερα και πολυτελέστερα της εποχής εκείνης. Ανήκε στον βιομήχανο Αχιλλέα Κούπα.
- Petit Palais (Ιταλική Πρεσβεία), 1885. Μέγαρο στη γωνία της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας με την οδό Σέκερη.
- Αιγυπτιακή Πρεσβεία (1885). Νεοκλασικό μέγαρο στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, αρχικά γνωστό ως Μέγαρο Ψύχα.
- Εκλεκτικιστική τριώροφη κατοικία στην οδό Σταδίου (1880). Αρχικά ανήκε στον Χιώτη τραπεζίτη Σταμάτιο Δεκόζη Βούρο.
- Ξενοδοχείο «Μέγας Αλέξανδρος» (1889), στη δυτική γωνία της διασταύρωσης της οδού Αθηνάς με την πλατεία Ομονοίας. Αρχικά ήταν τριώροφο, με αγάλματα στη στέψη, τα οποία αφαιρέθηκαν όταν προστέθηκε ο τέταρτος όροφος (μετά το 1920).
- Πολυκατοικία Πεσμαζόγλου (1900). Επιβλητικό τετραώροφο μέγαρο εκλεκτικιστικού ρυθμού στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, με όψη και προς την οδό Ηρώδου Αττικού. Η προς την οδό Ηρώδου Αττικού δυτική πτέρυγα του μεγάρου κατεδαφίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960.
- Κινηματοθέατρο «Αττικόν» (1899-1901). Η αρχική εκλεκτικιστική φάση του κτιρίου οικοδομήθηκε σε σχέδια του Τσίλερ. Δέχθηκε σημαντική επέμβαση (1914 – 1920) σε ρυθμό νεομπαρόκ όταν οικοδομήθηκε, σε τμήμα του, το κινηματοθέατρο «Αττικόν».
- Ξενοδοχείο «Μπάγκειον» (1890-1894). Τετραώροφο (αρχικά τριώροφο) κτίριο στην ανατολική γωνία της διασταύρωσης της οδού Αθηνάς με την πλατεία Ομονοίας.
- Ξενοδοχείο «Excelsior» (1910-1914). Πιθανότατα έργο του Τσίλερ. Είναι τετραώροφο μέγαρο στη γωνία της οδού Πανεπιστημίου με την πλατεία Ομονοίας.
- Κτίριο οικογένειας Φρυσίρα (1904). Νεοκλασικό κτίριο στην οδό Μονής Αστερίου 7 στην Πλάκα με στοιχεία ιωνικού ρυθμού
- Οικία Α. Κατσανδρή (1878). Απλό διώροφο κτίριο στην οδό Αθηνάς, αρ. 51.
- Νέο Αρσάκειο (1900-1925). Σχεδιάστηκε από τον Κωνσταντίνο Μαρούδη. Το 1907 ο Τσίλερ ανέλαβε την πλήρη αναμόρφωση της πρόσοψης.
Πειραιάς
- Οικία Πατσιάδου στην Πλατεία Αλεξάνδρας (1894-1895)
- Συνοικία Τσίλλερ ή “Συνοικισμός Επαύλεων” στην Πλατεία Αλεξάνδρας στην Καστέλλα (1874-1876)
- Οικία Σπυρίδωνος Μεταξά στη Βασιλέως Γεωργίου Α’ και Γρηγορίου Λαμπράκη (1899)
- Η οικία του Σπύρου Μεταξά, ιδρυτή της ομώνυμης ποτοποιίας METAXA στον Πειραιά
- Βασσάνειο Μέγαρο – Σχολή Ναυτικών Δοκίμων στην Πειραϊκή (1904)
- Θέατρο Τσόχα στην Καστέλλα (1884)
- Οικία Χριστοφή στο νέο Φάληρο
Υπόλοιπη Αττική
- Ναός Αγίου Ιωάννου, στο Μαρκόπουλο Μεσογαίας (1889). Το αρχικό σχέδιο του Τσίλερ κρίθηκε πολύ δαπανηρό με αποτέλεσμα να αναλάβει την επίβλεψη άλλος αρχιτέκτονας ο οποίος του επέφερε σημαντικές αλλαγές ώστε να μειωθεί το κόστος.
- Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (1893) στα Βίλια.
Πάτρα
- Θέατρον Απόλλων, Πάτρα
- Δημοτικό Θέατρο Πατρών «Απόλλων» (1871-1872)
- Κτίριο Εμπορικού Συλλόγου
- Μητροπολιτικός Ναός Ευαγγελιστρίας
Ζάκυνθος
- Δημοτικό Θέατρο «Φώσκολος» (1870-1875) (καταστράφηκε από τους σεισμούς της 12ης Αυγούστου 1953)
- Έπαυλη Λουκά Καρρέρ στην τοποθεσία Παλιοκάντουνο (1870) (σώζεται μέχρι σήμερα με σοβαρές ζημιές μετά τους σεισμούς της 12ης Αυγούστου 1953)
Ερμούπολη
- Δημαρχείο Ερμούπολης Σύρου (1876-1891)
Πύργος και Ολυμπία
- Μουσείο της Ολυμπία
- Δημοτική Αγορά Πύργου(τώρα Αρχαιολογικό Μουσείο Πύργου)
- Σιδηροδρομικός Σταθμός Πύργου
- Σιδηροδρομικός Σταθμός Ολυμπίας
- Θέατρο “Απόλλων” Πύργου
- Μανωλοπούλειο Νοσοκομείο
Αίγιο
- Δημοτική Αγορά Αιγίου (1890) (σημερινό Αρχαιολογικό Μουσείο Αιγίου)[
- Μητροπολιτικός Ναός Παναγίας Φανερωμένης (θεμελίωση 1899, εγκαίνια 1914). Ο τρούλλος του ναού, αναγεννησιακής μορφής, πλαισιώνεται από τέσσερα συμμετρικά κωδωνοστάσια και στέφεται από τοξύλια ρωμανικού ρυθμού.
- Ναός Εισοδίων της Θεοτόκου (1894)
- Ναός Αγίου Ανδρέου (1888 ή 1893)
- Αρχοντικό Ευθυμίου Γάτου (Γάτειο Κληροδότημα, σημερινό Ταχυδρομείο) (Αρχές δεκαετίας 1910)
Τρίπολη
- Παναρκαδικό Νοσοκομείο «Ευαγγελίστρια» (1895-1905) (σήμερα Αρχαιολογικό Μουσείο Τρίπολης) θεωρείται πιθανό έργο του Τσίλλερ
Μήλος
- Αρχαιολογικό Μουσείο Μήλου (1870)
Θεσσαλονίκη
- Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη (1894) (σήμερα Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα)
- Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Γρηγορίου Παλαμά
Γύθειο
- Το Παλαιό Παρθεναγωγείο
- Δημαρχείο Γυθείου
Βέλο Κορινθίας
- Ναός Αγίας Μαρίνης
Άργος
- Δημοτική Αγορά
- Μέγαρο Κωνσταντοπούλου
Πηγές:
- Βιογραφία Ερνέστου Τσίλερ «Ο αναμορφωτής της Αθήνας»
- Βικιπαίδεια
- Ο Ερνέστος Τσίλερ στην Ελλάδα
- Τα έργα του Τσίλλερ
