«Ποτέ οι στέγες των σπιτιών δεν ήταν τόσο κοντά και οι καρδιές των ανθρώπων τόσο μακριά, όσο σήμερα», γράφει ο Αντώνης Σαμαράκης στη συλλογή διηγημάτων με τίτλο: Ζητείται Ελπίς. Ο Α. Σαμαράκης είναι ένας από τους πολυαγαπημένους συγγραφείς που το έργο του ξεπέρασε τα σύνορα της Ελλάδας, εφόσον πολλά από τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες. Ο λόγος του είναι καταγγελτικός, αντικατοπτρίζοντας τις βαθιές προσωπικές του ανησυχίες για το παρόν και το μέλλον της κοινωνίας. Μιας κοινωνίας που ολοένα και περισσότερο οδηγείται προς την εσωστρέφεια και τον ατομισμό, τον ωφελιμισμό και τον οπορτουνισμό. Και συνήθως είναι οι οπορτουνιστές που κατηγορούν τους άλλους για οπορτουνισμό, όπως ακριβώς οι ανήθικοι που μιλούν εύγλωττα για την αξία του να είμαστε ηθικοί… Εξάλλου, κάτι παρόμοιο είχε εκφράσει κι ο σπουδαίος Τολστόι: «για τη γενναιότητα περισσότερο απ’ όλους μιλάει ο δειλός, ενώ για την ευγένεια ο αγενής».
Ίσως, δεν φταίνε κι αυτοί οι άνθρωποι που φορούν παρωπίδες κι αυτό που βλέπουν είναι τα σφάλματα των άλλων κι όχι τα δικά τους. Ας μην λησμονούμε ότι ζούμε σε μια πολιτεία που ενδιαφέρεται να έχει εκπαιδευμένους πολίτες, αλλά όχι μορφωμένους πολίτες, σε μια προσπάθεια να βρει τον βηματισμό της και να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις του καπιταλιστικού μοντέλου παραγωγής. Σε αυτόν τον τύπο κοινωνίας οι άνθρωποι έχουν πάψει να είναι πρόσωπα και έχουν μετατραπεί σε άτομα ή ακόμη χειρότερα σε αριθμούς ή και σε προϊόντα που θα πρέπει να πουλήσουν τον εαυτό τους για να μπορέσουν να επιβιώσουν.
Θα λέγαμε, λοιπόν, ότι τα ρεβεγιόν αποτελούν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία συγχρωτισμού των ανθρώπων, που επιτέλους θα έρθουν πιο κοντά, θα επικοινωνήσουν, θα μοιραστούν σκέψεις και συναισθήματα. Αυτό όμως τις περισσότερες φορές είναι μάλλον πολύ καλό για να είναι αληθινό. Συνήθως, αυτά τα ρεβεγιόν διακρίνονται από ελαφρές κι επιφανειακές συζητήσεις και το ενδιαφέρον των παρευρισκομένων επικεντρώνεται στο φαγητό και το ποτό και στην καλύτερη περίπτωση στην ωραία μουσική και γενικά στη γιορτινή ατμόσφαιρα. Σε μια υπερκαταναλωτική κουλτούρα τα πάντα αντιμετωπίζονται ως καταναλωτικά προϊόντα, ακόμη και οι στιγμές ή και οι ίδιοι οι άνθρωποι. Θα πάμε στο ρεβεγιόν απλά για να περάσουμε λίγο καλά, να ξεχαστούμε από τη ρουτίνα της καθημερινότητας, ίσως κι επειδή νιώθουμε ότι έχουμε κάποιου είδους τυπική υποχρέωση προς τον ή τους ανθρώπους που μας προσκάλεσαν. Εννοείται ότι κάποιοι πηγαίνουν με κίνητρο το κουτσομπολιό.
Από αυτές τις οικογενειακές μαζώξεις δε λείπουν τα αφοπλιστικά σχόλια ειλικρίνειας που αγγίζουν τα όρια της αγένειας όπως το πόσο κάποιο άτομο πάχυνε, ή πόσο «έσπασε», γέρασε κοκ. Οι δε κοπέλες άνω των 30 ή οι άνδρες άνω των 40 θα πρέπει να απολογηθούν γιατί δεν έχουν βρει τον άνθρωπό τους κι αν βρίσκονται σε σχέση θα πρέπει να δώσουν ημερομηνία γάμου. Από την άλλη τα παντρεμένα ζευγάρια που είναι άτεκνα θα πρέπει να απολογηθούν για το πότε θα κάνουν παιδί και είναι πιθανό να τους προταθούν και συμβουλές για το πώς θα αποκτήσουν παιδί, ενώ όσα ζευγάρια έχουν ήδη παιδί θα πρέπει να δώσουν εξηγήσεις για το αν κάνουν προσπάθειες για το επόμενο κι αν δε θέλουν, να εξηγήσουν το γιατί δε θέλουν. Από την άλλη αν κάποιο άτομο είναι άνεργο στην καλύτερη περίπτωση θα αγνοηθεί ή στη χειρότερη μπορεί να χαρακτηριστεί ως τεμπέλης ή ότι δεν ακολουθεί τις σωστές στρατηγικές για να βρει δουλειά κοκ…
Τα παραπάνω είναι απλώς μερικά παραδείγματα. Για όλους μπορεί να ειπωθεί ένα σχόλιο κακεντρέχειας που θα φέρει κάποιον ή κάποιους σε δύσκολη θέση. Ορισμένες φορές τα κακεντρεχή αυτά σχόλια γίνονται ελαφρά τη καρδία, δηλαδή δεν υπάρχει κάποια ιδιαίτερη σκέψη πίσω από αυτά, αν θα ενοχλήσουν ή θα στενοχωρέσουν κάποιον. Τα αρνητικά σχόλια δεν έχουν πάντα σκοπό να προσβάλλουν και να πληγώσουν, γίνονται γιατί έχουμε μάθει να είμαστε αυθόρμητοι και να εκφράζουμε ελεύθερα αυτά που σκεφτόμαστε, αλλά δεν έχουμε μάθει να έχουμε τακτ.
Υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στο τακτ και την ευγένεια. Για να καταλάβουμε καλύτερα τη διαφορά θα αναφέρουμε μια ιστορία που κυκλοφορεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και που λέγεται ότι είναι αληθινή. Ακόμη όμως και να μην είναι αληθινή, σημασία έχει το μήνυμα και τα ηθικά διδάγματα που μπορεί να περάσει. Κάποτε ένας νέος συνάντησε έναν ηλικιωμένο άνδρα και τον ρώτησε: με θυμάστε; Όχι του απάντησε εκείνος. Υπήρξα μαθητής σας, του είπε ο νέος. Αλήθεια; Και με τι ασχολείσαι; Ρώτησε ο ηλικιωμένος. Έγινα κι εγώ δάσκαλος απάντησε ο νέος. Ήθελα να σας μοιάσω. Μα και γιατί να μου μοιάσετε; Ρώτησε γεμάτος περιέργεια ο ηλικιωμένος, θέλοντας να μάθει προφανώς περισσότερα για το αν υπήρξε κάτι πιο συγκεκριμένο που είχε συμβεί και είχε εμπνεύσει με κάποιο τρόπο τον μαθητή του στο να εκδηλώσει την επιθυμία να θελήσει να γίνει κι αυτός δάσκαλος. Λοιπόν, είπε ο νεαρός, κάποια μέρα ένας συμμαθητής μου, που ήταν και ο καλύτερος φίλος μου, μου έδειξε το καινούργιο του ρολόι που του είχαν δωρίσει οι γονείς του για τα γενέθλιά του. Ήταν το πιο όμορφο ρολόι που είχα δει. Οι δικοί μου γονείς ήταν πολύ φτωχοί και ήξερα ότι δε θα μου δώριζαν ποτέ ένα τόσο όμορφο ρολόι. Ήξερα ότι ο καλός μου φίλος ακόμη και να το έχανε, δε θα του έλειπε πραγματικά, γιατί οι γονείς του θα μπορούσαν να του αγοράσουν ένα καινούργιο και ίσως ακόμη καλύτερο και πιο ακριβό ρολόι. Ένιωσα ζήλια και με την πρώτη ευκαιρία το έκλεψα. Ήταν το πρώτο και τελευταίο πράγμα που έκλεψα ποτέ. Όταν ο φίλος μου όμως αντιλήφθηκε ότι είχε χάσει το ρολόι του, σας ενημέρωσε κι εσείς ευθύς αμέσως είπατε σε όλη την τάξη ότι το ρολόι που κλάπηκε θα έπρεπε να επιστραφεί. Κλείσατε την πόρτα και ζητήσατε από όλους μας να σταθούμε όρθιοι και μας είπατε ότι θα ψάχνατε τις τσέπες όλων μας μέχρι να το βρείτε. Εκείνη τη στιγμή ντράπηκα τόσο πολύ, κυρίως σκεφτόμουν την ταπείνωση που θα βίωνα μπροστά στους συμμαθητές μου και κυρίως στον καλύτερό μου φίλο. Όμως μετά από λίγο ζητήσατε από όλους μας να κλείσουμε τα μάτια μας για να μην δούμε τον ένοχο. Ένιωσα ανακούφιση, καθώς σκέφτηκα ότι θα ξέρατε μόνον εσείς ότι εγώ ήμουν ο ένοχος. Εκείνη την ημέρα σώσατε την αξιοπρέπειά μου για πάντα, καθώς δεν αναφέρατε ποτέ το όνομά μου μπροστά στους συμμαθητές μου, ούτε μου αναφέρατε ποτέ τίποτα σε προσωπικό επίπεδο. Είχα μάθει ότι η πράξη μου δεν ήταν σωστή χωρίς να χρειαστεί να μου πείτε τίποτα. Κι ακόμη και σήμερα ο φίλος που του είχα κλέψει το ρολόι, εξακολουθεί να είναι φίλος μου. Σώσατε μια φιλία! Απλά περίμενα ότι κάποια στιγμή θα με επιπλήξετε ή ότι θα μου κάνετε κάποιο μάθημα ηθικής και κάτι τέτοιο δε συνέβη ποτέ. Θυμηθήκατε τώρα δάσκαλέ μου το περιστατικό κι εμένα; Ναι, ναι, απάντησε ο ηλικιωμένος άνδρας, και συμπλήρωσε: απλώς δεν σε επέπληξα ποτέ γιατί δεν έμαθα ποτέ ότι ήσουν εσύ ο ένοχος. Κι εγώ όταν σας έψαχνα όλους, είχα τα μάτια μου κλειστά!
Αυτό θα πει τακτ, το να προσπαθήσεις να έχεις την απαραίτητη διακριτικότητα να μην φέρεις σε δύσκολη θέση τον άλλον. Εμείς πόσο προσπαθούμε άραγε να μην φέρουμε σε δύσκολη θέση τους άλλους; Ας κρατήσουμε αυτή την ερώτηση όχι μόνο για τα ρεβεγιόν, αλλά για παντού και για πάντα.
Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.
Posted by Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc
